Ομιλία σε συνέδριο στην Θεσσαλονίκη στις 19/10/2014
Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής Διεθνών σχέσεων – Στρατηγικών σπουδών
www.ifestosedu.gr – https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Οι προβλέψεις μετά τον Ψυχρό Πόλεμο για ένα ανθόσπαρτο διεθνή βίο δεν ήταν μόνο λανθασμένες αλλά και τραγικά μοιραίες για όποιες κοινωνίες δεν φρόντισαν να δυναμώσουν την κρατική τους ισχύ ούτως ώστε να μπορούν να αμύνονται, να ελίσσονται και να διαπραγματεύονται για συμμετρικές και ισόρροπες σχέσεις.
Η διαφορά μεταξύ του διπολικού Ψυχροπολεμικού κόσμου και του αναδυόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος είναι η διαφορά μεταξύ σταθερότητας που οφειλόταν στην πυρηνική ισορροπία του τρόμου και δυνητικής αστάθειας λόγω πολλών μεγάλων δυνάμεων που ανταγωνίζονται και συγκρούονται για τον έλεγχο του παγκόσμιου πλούτου.
Οι μεγάλες δυνάμεις δεν κάνουν κάτι που δεν έκαναν στο παρελθόν. Βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό για μια σειρά λόγων και πρωτίστως για τον έλεγχο της κατανομής ισχύος περιφερειακά και πλανητικά. Κύριο αίτιο είναι ο φόβος ότι εάν άλλες δυνάμεις καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες στην συνέχεια θα επιδιώξουν μια πλανητική ηγεμονία[1].
Οι ηγεμονικές δυνάμεις υπό το κράτος αυτού του φόβου παλεύουν ασταμάτητα για την δημιουργία μιας κατανομής ισχύος που τις ευνοεί και επιδίδονται σε ασταμάτητους εξεζητημένους έμμεσους παρεμβατισμούς ή ανάλογα με τις περιστάσεις και σε πιο άμεσους.
Στα Βαλκάνια, στο Ιράκ, στην Λιβύη, στην Συρία και τώρα στην περιοχή όπου ζουν δεκάδες εκατομμύρια κούρδοι, η πλάστιγγα γέρνει αμφίπλευρα και απρόβλεπτα ανάλογα με τις προϋποθέσεις που θέτουν εναλλακτικά σενάρια δράσης. Αυτή είναι μια καίρια πτυχή την οποία κανείς εάν δεν κατανοεί είναι μοιραίο να υποστεί ζημιές.
«Ειρήνη» υπό την έννοια της συνήθους ψευδαίσθησης περί ενός αγγελικά πλασμένου –πλην «εκ παρεξηγήσεως» συγκρουόμενου– κόσμου, δεν υπάρχει. Το ζήτημα που τίθεται πάντοτε είναι μεταξύ σταθερότητας και αστάθειας που επιφέρει ανακατανομές ισχύος και συμφερόντων.
Η τυπολογία των στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων όλων των ηγεμονικών δυνάμεων είναι μορφικά πανομοιότυπη. Διαφέρει μόνο κατά περίπτωση και συγκυρία ως προς την ένταση, έκταση και το περιεχόμενο των επί μέρους αξιώσεων. Το κύριο κριτήριο είναι εκτιμήσεις για την κατανομή ισχύος και των συμφερόντων, δικών τους και των άλλων.
Οι μεγάλες δυνάμεις νοιάζονται πολύ περισσότερο απ’ ότι νομίζουμε για την επιβίωσή τους λόγω κινδύνων που μπορούν να προκύψουν από υπέρμετρη αύξηση της ισχύος των άλλων μεγάλων δυνάμεων εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες.
Κύρια διαρκής εισροή στον στρατηγικό σχεδιασμό είναι υπολογισμοί κόστους/οφέλους εναλλακτικών ενεργειών, οι κίνδυνοι για την επιβίωση –οι οποίοι όπως είπαμε για τις μεγάλες δυνάμεις προέρχονται από άλλες μεγάλες δυνάμεις εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες– και οι διαρκείς επιδιώξεις μεγιστοποίησης του παγκόσμιου πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους.
Οι μεγάλες δυνάμεις διατηρούν και διαρκώς αναπτύσσουν επιθετικές δυνάμεις (ισχύ δηλαδή όχι μόνο για την άμυνά τους αλλά και για υπερπόντιες επεμβάσεις).
Για να εκπληρώσουν τους σκοπούς τέτοιων ψυχρά και υπολογιστικά συγκροτημένων στρατηγικών σχεδίων, οι στρατηγικές τους είναι σχεδόν μαθηματικά προκαθορισμένες. «Διαλέξτε και πάρτε» ή εάν είστε το θύμα προστατευθείτε. Συνοψίζω μερικές πτυχές όπως τις καταγράφει στη βάση της διεθνούς εμπειρίας των τελευταίων αιώνων όπως τεκμηριωμένο στο εμβληματικό έργο του John Mearsheimer. Μια απλή ματιά στα γεγονότα των τελευταίων ετών στο άμεσο περιφερειακό περιβάλλον μας θα διαπιστώσουμε τις εξής στρατηγικές προσεγγίσεις:
Μεταφορά βαρών: Προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτο όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο φαινομενικά παραμένει θεατής.
Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου κατόπιν διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων.
Εκβιασμός: Απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά μικρών και αδυνάμων).
Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων: Εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων ή τα εκλεκτικά χτυπήματα με ή χωρίς την κάλυψη του ΟΗΕ για να σμικρύνει κάποιους στο επιθυμητό επίπεδο. Μέριμνα ούτως ώστε η εμπλοκή κάποιου αντιπάλου ή «φίλιου» κράτους σε αντιπαράθεση ή πόλεμο με κάποιο άλλο θα οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση (ή και το αντίστροφο) με συγκεκριμένο και προσεκτικά υπολογισμένο τρόπο.
Αποτροπή περιφερειακής ηγεμονίας άλλων μεγάλων δυνάμεων με υπερπόντιες εξισορροπήσεις, όπως δεκάδες φορές γίναμε μάρτυρες τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και στις μέρες μας.
Πολιτικοοικονομικές μεθοδεύσεις μεγιστοποίησης του ελεγχόμενου πλούτου και των αναπτυξιακών πόρων, καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε η οικονομική δύναμη είναι η βάση της στρατιωτικής δύναμης.
Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων από το να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους.
Απόκτηση ισχύος ευθέως με δικό τους παρεμβατικό πόλεμο εάν άλλες μέθοδοι καταστούν ατελέσφορες ή εξαιρετικά δύσκολες και αβέβαιες ως προς την εκπλήρωση των σκοπών.
Διευκόλυνση διείσδυσης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης των πολιτών στην εθνική ανεξαρτησία, στις εθνικές κοσμοθεωρίες και στους κρατικούς σκοπούς.
Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος.
Κατάκτηση και προσωρινός κατασταλτικός έλεγχος πόρων μέχρι να δημιουργηθούν και παγιωθούν πολιτικοοικονομικές δομές έμμεσου ελέγχου και προσπορισμού των πόρων άλλων κρατών και περιφερειών.
Προσπάθεια κατάκτησης θέσης τεχνολογικής υπεροχής και ίσως και πυρηνικής υπεροχής. Ως προς το τελευταίο, οι μεγάλες δυνάμεις γνωρίζουν –ή έτσι νομίζουν– ότι ένας τρόπος να αισθανθούν απόλυτα ασφαλείς είναι να αποκτήσουν απόλυτη πυρηνική υπεροχή. Ο σκοπός αυτός, θα συμφωνήσουν οι περισσότεροι στρατηγικοί αναλυτές, είναι κάτι περισσότερο από ψευδαίσθηση, πολύ υψηλού μάλιστα κινδύνου.
Σωστή κατανόηση του ανταγωνιστικού χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος και των εγγενών αιτιών πολέμου είναι προϋπόθεση πολιτικού ορθολογισμού των λιγότερο ισχυρών κρατών. Αυτός ο πολιτικός ορθολογισμός σωστά νοούμενος προϋποθέτει άγρυπνο μάτι για στάσεις και ενέργειες που διασφαλίζουν την ισορροπία.
Στην διεθνή πολιτική και στην καλύτερη περίπτωση, υπάρχουν μόνο περίοδοι «πιο ήπιου» ή καλύτερα υπόγειου ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια των οποίων γίνεται εξισορροπητικός αγώνας δρόμου μέχρι και την επόμενη αποκορύφωση της ηγεμονικής σύγκρουσης όταν οι συνθήκες «ωριμάσουν». Όταν δηλαδή η εξέλιξη των συσχετισμών οδηγεί σε σκληρότερες εξισορροπητικές αποφάσεις.
Το γεγονός ότι ενδιαμέσως η φαντασία πολλών απογειώνεται ουτοπικά είναι και κύρια πηγή πολιτικού ανορθολογισμού. Τα οικουμενικίστικα εσχατολογικά δόγματα με τα οποία οι εκάστοτε ηγεμονικές δυνάμεις μεταμφιέζουν τους σκοπούς τους είναι πολιτικά θανατηφόρα τροφή που πολλοί καταβροχθίζουν.
Από την Ουκρανία μέχρι την Μέση Ανατολή συμπλέκονται δύο μεγάλα και συνδεδεμένα διεθνή υποσυστήματα. Η διαμόρφωσή τους και οι αλληλοεπιδράσεις άρχισαν αμέσως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Είναι τα υποσυστήματα της Κεντρικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής.
Η Ελλάδα έπρεπε να είχε εξαρχής κατανοήσει ότι βρίσκεται στο ενδιάμεσο μιας επερχόμενης στρατηγικής διαμάχης και να λειτουργήσει ανάλογα.
Κατ’ αρχάς, αμφότερα τα υποσυστήματα βρίσκονται σε μια κεντρική ζώνη της περιμέτρου της Ευρασίας πάνω στην οποία οι ναυτικές δυνάμεις κυριαρχούν εμποδίζοντας την Ρωσική ηπειρωτική δύναμη να κατέβει νοτιότερα στα θερμά νερά.
Στην Κεντρική Ευρώπη το στρατηγικό παίγνιο είναι αμφίπλευρο. Αφενός εμποδίζεται η Ρωσία να ελέγξει την κεντρική και δυτική Ευρώπη. Αφετέρου η Ρωσία θεωρεί την Κεντρική Ευρώπη ζώνη ασφαλείας για τις εναντίον της επιθέσεις οι οποίες στο παρελθόν ήταν ουκ ολίγες.
Στην μέση αυτής της αντιπαράθεσης βρίσκεται η Γερμανία. Μια ισχυρή Γερμανία προκαλεί φόβο σε όλους. Μια αδύναμη Γερμανία είναι πηγή αβεβαιοτήτων και στρατηγικής ρευστότητας. Μια ουδέτερη Γερμανία ευνοεί την Ρωσία. Μια δυτική Γερμανία δεν δημιουργούσε διλήμματα από το 1945 και εντεύθεν καθότι την είχαν σχεδόν αλυσοδεμένη. Όταν έσπασε τα δεσμά και επανενώθηκε το 1990 και μετατράπηκε σε οικονομικό και κοινωνικό γίγαντα την δέσανε με κλωστές, δηλαδή, τους νομισματικούς μηχανισμούς οι οποίοι είναι ανορθολογικοί και τερατώδειςς και για μια άλλη σειρά λόγων που δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν.
Η ΕΕ τώρα, μιας και μιλώ για την στρατηγική δομή και όχι για την χαμηλή πολιτική στα καταναλωτικά πεδία, δεν θα σπαταλήσω πολύ μελάνι παρά μόνο θα πω κάτι που ανέλυσα εκτεταμένα αλλού, ότι δηλαδή είναι ένας νομικός γίγαντας και ένας πολιτικός, διπλωματικός και στρατηγικός νάνος.
Τι σημαίνουν όλα αυτά στην μεταβατική μεταψυχροπολεμική εποχή. Πολύ απλά πολιτικό και στρατηγικό ανορθολογισμό που ξέσπασε στην Ουκρανία. Στην Ουκρανία οι ΗΠΑ όπως και με άλλα πεδία αναμετρήσεων όποτε αντιμετωπίσει δυσκολίες αναπροσαρμόζει τις τακτικές της κινήσεις σύμφωνα με τις στρατηγικές ελέγχου των περιφερειακών και πλανητικών ανακατανομών ισχύος και των στρατηγικών συμπεριφορών των άλλων δυνάμεων. Είναι γνωστή η βωμολοχία της υφυπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ σε τηλεφωνική συνομιλία που υπέκλεψαν όταν συνάδελφός της της ανέφερε την Ευρώπη.
Στην συνέχεια ο Αμερικανός πρόεδρος στην Κοπεγχάγη σχεδόν υποτιμητικά είπε ότι η Ρωσία είναι περιφερειακή και όχι πλανητική δύναμη. Η ένταση της απόκρουσης της Ρωσίας εξαρτάται από το κατά πόσο θα επιχειρήσει περιφερειακή ηγεμονία. Δεν το επιτρέπουν ακόμη οι δυνάμεις της, όμως, εξ ου και η Μόσχα κινείται προσεκτικά. Αναφορικά με διάφορες θέσεις που ακούγονται στην Ελλάδα και στην Κύπρο όσον αφορά τις σχέσεις με την Μόσχα θα έλεγα ότι το ζήτημα δεν είναι συναισθηματικό αλλά υπόθεση στρατηγικού ορθολογισμού.
Τα λιγότερο ισχυρά κράτη σε στιγμές μεγάλης στρατηγικής ρευστότητας απαιτείται να κινούνται πολύ προσεκτικά για να μην βρεθούν σε κάποια από τις πολλές Συμπληγάδες ηγεμονικών αναμετρήσεων. Απαιτείται καθημερινή στάθμιση και εκτίμηση των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων και αποφάσεις που δεν θέτουν ένα κράτος σε θανάσιμο κίνδυνο εν μέσω στρατηγικών παιγνίων. Δεν μιλώ για ακινησία ή φόβο αλλά ανά πάσα στιγμή λήψη σωστών και ορθολογιστικών αποφάσεων.
Όταν αναμετρώνται οι μεγάλες δυνάμεις μέσα στις περιφερειακές Συμπληγάδες δεν υπάρχουν φίλοι και εχθροί αλλά μη αναλώσιμα κράτη που είναι ισχυρά και μπορούν να κάνουν πελατειακές διαπραγματεύσεις και αναλώσιμα κράτη τα οποία μπαίνουν πάνω στο τραπέζι του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων.
Εάν προχωρήσουμε νοτιοανατολικά στα Βαλκάνια, την Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση και Μείζονα Ανατολή απαιτείται να κάνουμε σαφές το πασίδηλο: Οι στρατηγικές ανακατατάξεις όχι μόνο είναι καταιγιστικές αλλά, πιο σημαντικό, στην αφετηρία τους. Όπως έχουμε υποστηρίξει σε άλλη περίπτωση, γινόμαστε μάρτυρες της μεγαλύτερης ανθρωπολογικής εξέγερσης στην ιστορία.
Επί αιώνες οι αποικιακές δυνάμεις κατέστελλαν μεγάλα έθνη και μεγάλους πολιτισμούς, τα καταλήστευαν και ανέστελλαν την οικονομική και πολιτική τους ανάπτυξη. Όταν έγιναν οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες οι απερχόμενοι αποικιοκράτες σχεδίασαν διαίρει και βασίλευε σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Στην συνέχεια, τα περισσότερα έθνη βρέθηκαν στις συμπληγάδες του Ψυχρού Πολέμου, συγκρούστηκαν άσκοπα και αναλώθηκαν για λογαριασμό άλλων, ενώ στο εσωτερικών πολλών άχαρα και άδικα εκτελέστηκαν εμφύλιοι πόλεμοι που τα διαίρεσαν και μάτωσαν την κοινωνική συνοχή τους.
Το 1990 και εντεύθεν έγινε μια ακόμη προσπάθεια να αποπροσανατολιστούν με μεταμφιεσμένες αξιώσεις ισχύος διαμέσου επεμβάσεων που εξυπηρετούσαν ανακατανομές ισχύος στην αμέσως μετά τον Ψυχρό Πόλεμο φάση. Σύντομα όμως οι κοινωνίες στο υπόβαθρο εκδηλώθηκαν σύμφωνα με την φύση τους.
Θρησκευτικές διαιρέσεις, ανθρωπολογικές καταστολές, τεχνητά σύνορα, επίπλαστα καθεστώτα και πολλές άλλες αδυναμίες που κληρονόμησαν η αποικιακή εποχή και ο Ψυχρός Πόλεμος έθεσαν σε μια συγκρουσιακή τροχιά τα έθνη και τα κράτη Ανατολικά και Νότια της Μεσογείου η οποία εξ αντικειμένου δεν αναμένεται να σταθεροποιηθεί παρά μόνο μετά την πάροδο πολλών δεκαετιών.
Η περιοχή αυτή όμως, όπως είπαμε, είναι γεωπολιτική ζώνη μεγάλης σημασίας στην διαπάλη ναυτικών και ηπειρωτικών δυνάμεων ενώ νέοι πλουτοπαραγωγικοί πόροι ελκύουν εντονότερα το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων.
Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε ότι η διαπάλη των μεγάλων δυνάμεων στην περιφέρειά μας και όχι μόνο θα λαμβάνει χώρα, πλέον, υπό καθεστώς πολλών νέων μεγάλων δυνάμεων που αναδύονται.
Με διαφορετικά λόγια η τυπολογία των συγκρούσεων των ηγεμονικών δυνάμεων στην οποία ήδη αναφέρθηκα θα πρέπει να αναμένεται να πυκνώσει και να ενταθεί. Η διεθνής πολιτική στον πλανήτη και στην περιφέρειά μας καθίσταται ολοένα και πιο ανταγωνιστική και συγκρουσιακή ενώ επειδή οι μεγάλοι παίχτες θα καθίστανται ολοένα και περισσότεροι η στρατηγική στάθμιση και εκτίμηση των πραγμάτων θα καθίσταται ολοένα δυσκολότερη και τα διλήμματα ασφαλείας ολοένα και μεγαλύτερα.
Αυτά δεν πρέπει να μας εκπλήττουν. Όπως μερικοί υποστηρίξαμε ήδη από τον πρώτο χρόνο της μεταψυχροπολεμικής μετάβασης, η γιγαντιαία αλλαγή κατανομής ισχύος λόγω πτώσης της ΕΣΣΔ θα οδηγούσε σε μια αντίστοιχη μεγάλη μεταβατική αστάθεια μέχρι να σταθεροποιηθούν νέες ισορροπίες ισχύος και συμφερόντων.
Ακόμη και όταν αυτό συντελεστεί μετά από πολλές δεκαετίες, εν τούτοις, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες στην μετά-αποικιακή εποχή είναι πλέον πολλές, θα συνεχιστεί. Γιατί όπως είπαμε το ζήτημα για τις μεγάλες δυνάμεις δεν είναι μόνο η αρπαγή ή ο έλεγχος πλουτοπαραγωγικών πόρων και ο έλεγχος των ζωνών μεγάλου γεωπολιτικού ενδιαφέροντος. Είναι επίσης και η παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων να καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες για να αποτραπεί παγκόσμια ηγεμονία μιας εξ αυτών.
Πλέον, σε σύγκριση με τον Ψυχρό Πόλεμο, τα τραπέζια του Προκρούστη και οι περιφερειακές συμπληγάδες θα είναι πολλές. Σε ένα τόσο ανταγωνιστικό και συγκρουσιακό διεθνές σύστημα τα λιγότερο ισχυρά κράτη για να επιβιώνουν και να ευημερούν θα πρέπει να είναι εις θέση να αμύνονται και να διαπραγματεύονται. Κάτι τέτοιο δεν είναι αυτονόητο, ιδιαίτερα σε κράτη όπως τα δικά μας τα οποία κολυμπούν, ακόμη μέσα στον παρωχημένο ωκεανό των μοντερνιστικών ιδεολογημάτων της εποχής των δουλοπαροίκων τα οποία αν και παρωχημένα χρησίμευσαν πρόσκαιρα ως μεταμφιέσεις των μεγάλων ανταγωνισμών του 20ου αιώνα.
Σε όλα τα κράτη όλων των εποχών, πάντως, τα πιο δύσκολα ζητήματα εθνικής στρατηγικής τίθενται στο επίπεδο της κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης που διασφαλίζει νομιμοποιητική κοινωνική βάση η οποία στηρίζει αδιάλειπτα και αταλάντευτα τις έσχατες εθνικές λογικές και τα έσχατα εθνικά συμφέροντα. Διαχρονικά τα έθνη βιώνουν τόσο κατηφορικές όσο και ανοδικές φάσεις της εθνικής τους ζωής. Ταξίδι προς την Ιθάκη είναι όλα τα ατομικά ή συλλογικά ενεργήματα του ανθρώπου, γεμάτη εμπόδια, τρικυμίες, κύκλωπες, Ποσειδώνες και πολλές εσχατολογικές Σειρήνες. Ο σωστός προσανατολισμός προς την Ιθάκη είναι κύριο ζήτημα.
Η καταστατική κοσμοθεωρητική αφετηρία που εάν κατακτηθεί –σχεδόν αν όχι πάντοτε μετά από ένα αγώνα ελευθερίας–, εφεξής προσφέρει πλέον τις προϋποθέσεις μιας σταθερής ανοδικής φοράς κίνησης, είναι η στιγμή κατάκτησης της εθνικής ανεξαρτησίας. Γιατί η εθνική ανεξαρτησία είναι η ελευθερία της κοινωνίας ή όπως λεγόταν στην κλασική εποχή το «ιδεώδες της ανεξαρτησίας». Προϋπόθεση για να κινείται ανοδικά ένα οποιοδήποτε έθνος, να συγκροτείται δημοκρατικά και να ασκεί αυτοδιάθεση σύμφωνα με την ετερότητά του είναι να ενισχύονται αδιαλείπτως τα θεμελιακά και καταστατικά κοσμοθεωρητικά θέσφατα της εθνικής ανεξαρτησίας.
Η σταθερότητα των πολιτειακών εποικοδομημάτων, ακριβώς, εξαρτάται από το κατά πόσο η καθημερινή σμίλευση ηθικών κριτηρίων που διέπουν τα κανονιστικά κριτήρια της διακυβέρνησης είναι συμβατά με τα υποκείμενα κοσμοθεωρητικά θεμέλια. Κοντολογίς, έθνος σημαίνει κοσμοθεωρητικές ουσίες και νοήματα που υποστασιοποιούνται με σύνθετο και πολυσήμαντο τρόπο στα πλαίσια της εθνοκρατικά ανεξάρτητης πολιτειακής ζωής.
Μόνο εθνοκράτη ανθρωπολογικά ζωντανά, δυναμικά και στρατηγικά προσανατολισμένα μπορούν να έχουν εθνικούς σκοπούς και έσχατα εθνικά συμφέροντα και να συγκροτούν στρατηγικές εκπλήρωσης αυτών των σκοπών. Για να το επιτύχουν πρέπει να υπάρχουν οι προϋποθέσεις συσπείρωσης των πολιτών γύρω από τα εθνικά συμφέροντα και να συνδυάζονται με βέλτιστο τρόπο τα μέσα που διαθέτουν. Όποια κράτη στερούνται αυτών προϋποθέσεων παραπαίουν ή και αποθνήσκουν. Υπέρτατο και έσχατο εθνικό συμφέρον όλων των εθνοκρατών είναι η εθνική επιβίωση μέσα σε ένα ως εκ της φύσεώς του άκρως ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.
Οι πιο πάνω προϋποθέσεις απαιτούν, επίσης, μια πολιτειακή ζωή τα μέλη της οποίας δεν αλληθωρίζουν και που δεν είναι ηθικά και κοσμοθεωρητικά σχιζοφρενή. Είναι σχιζοφρενή όταν υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ των ηθικών και κανονιστικών δομών της πολιτειακής ζωής και των κοσμοθεωρητικών τους θεμελίων. Αλληθωρίζουν όταν αντί ακλόνητης προσκόλλησης στα εθνοκρατικά συμφέροντα αναζητούν κάποια μυστήρια ένωση του πλανήτη με το να κηρύττουν διεθνισμούς, κοσμοπολιτισμούς, παγκοσμιοποιήσεις και τα λοιπά, όλα αφέλειες και ασυναρτησίες που αντιβαίνουν στην εθνοκρατική υπόσταση. Όποτε εκδηλώνονται καταμαρτυρούνκραυγαλέα πολιτικοπνευματική παράκρουση και στα μικρά κράτη εξ ορισμού υπηρετούν τις μεταμφιεσμένες ηγεμονικές αξιώσεις κάθε ιστορικής συγκυρίας.
Στο σημείο αυτό αντλώντας από τον Θουκυδίδη και τον Kenneth Waltz (Θεωρία διεθνούς πολιτικής, Εκδόσεις Ποιότητα, κα Άνθρωπος, Κράτος Πόλεμος, Εκδόσεις Ποιότητα) μπορούμε να συνοψίσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά της διεθνούς πολιτικής μέσα στην οποία κινείται η Εθνική στρατηγική ενός κράτους.
Πρώτον, στο διεθνές σύστημα άνισων κρατών που αναπτύσσονται άνισα και το οποίο αποτελεί υαλοπωλείο μέσα παλεύουν αενάως ηγεμονικοί ελέφαντες «δίκαιο υπάρχει όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, κι όταν αυτό δεν συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται». Οι Μήλιοι δεν το γνώριζαν με αποτέλεσμα (οι Αθηναίοι) σκότωσαν όσους Μηλίους ενήλικούς έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Το νησί το αποικίσανε οι ίδιοι στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους αποίκους».
Δεύτερον, η εθνική ανεξαρτησία ή με νομικούς όρους το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας όπως σήμερα καταγράφεται στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ σημαίνει διεθνή αναρχία. Δηλαδή, καταστατικά το διεθνές σύστημα ορίζεται από το γεγονός της απουσίας μιας ρυθμιστικής διεθνούς εξουσίας. Αναμφίβολα, αν εξέλειπαν τα αίτια πολέμου, θα είχαμε αποτελεσματικούς θεσμούς συλλογικής ασφάλειας.
Τρίτον, δεδομένου ότι έχουμε το αναπόδραστο δίδυμο κρατική κυριαρχία – διεθνής αναρχία που συμβολίζει το γεγονός της εθνικής ανεξαρτησίας, και δεδομένης της άνισης ανάπτυξης και των διλημμάτων ασφαλείας που αυτή προκαλεί, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και συχνότατα συγκρουσιακές. Σε ένα τέτοιο σύστημα ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας. «Λόγια που να στηρίζονται στο δίκαιο δεν λείπουν από κανένα» μας προειδοποιεί ο αλάνθαστος Θουκυδίδης, όμως, «όσοι διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους». Έτσι, τα κράτη επιχειρώντας να αυξήσουν την ασφάλειά τους μειώνουν την ασφάλεια των άλλων, και τούμπαλιν, αενάως κυλιόμενα μέσα σε ένα αναπόδραστο φαύλο κύκλο διλημμάτων ασφαλείας. Επαρκής ισχύς και ασφάλεια είναι που διασώζει και όχι ευχολόγια, κατευνασμοί και φλούδες ελπίδες, στάσεις που βλάπτουν σοβαρά την κρατική υγεία.
Τέταρτον, στο συγκαιρινό διεθνές σύστημα τα κρατοκεντρικά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του οποίου βαθαίνουν ολοένα. Κύριοι δρώντες της διεθνούς πολιτικής είναι τα εθνοκράτη και οι διεθνικοί δρώντες είναι εργαλειακού χαρακτήρα στα χέρια όποιου μπορεί να τους χρησιμοποιήσει για να αυξήσει την κρατική του ισχύ. Οι διεθνείς θεσμοί, επιπρόσθετα, αναπόδραστα είναι εξαρτημένες μεταβλητές της ισχύος. Σκεφτείτε ότι έτσι κατάντησαν ακόμη και οι υπερεθνικοί θεσμοί της ΕΕ, όπως τραγικά καταμαρτυρείται καθημερινά τα τελευταία χρόνια.
Αφού συντομέψαμε το κοσμοθεωρητικό και ηθικοπνευματικό σκέλος και τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της διεθνούς πολιτικής σε βαθμό που ενδεχομένως τα δολοφονήσαμε εννοιολογικά, θα σταθούμε με εξίσου σύντομο τρόπο στα εξής κριτήρια και παράγοντες αξιοπιστίας μιας εθνικής στρατηγικής.
- Ικανή πολιτική διακυβέρνηση επαρκώς δημοκρατικά νομιμοποιημένη
- Ποιοτική και ποσοτική επάρκεια πολεμικών μέσων
- Αξιόμαχη στρατιωτική ηγεσία
- επεξεργασμένα επιτελικά σχέδια
- υποστηρικτική οικονομική υποδομή
- υποστηρικτικό εθνικό φρόνημα
- ικανή και αξιόπιστη πολιτική ηγεσία
- σταθερότητα στόχων και προσεγγίσεων ανεξάρτητα πολιτικών διακυμάνσεων
- πλήρης συνεργασία πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας
- ετοιμότητα / αποφασιστικότητα προάσπισης εθνικού συμφέροντος
- αποτελεσματικές συμμαχίες
- ποιότητα διπλωματίας
- υποστηρικτικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις
- διαρκής βελτίωση της αποτρεπτικής φήμης και αξιοπιστίας της χώρας
Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι σκοποί και μέσα όπως συμπλέκονται αναπτύσσουν άπειρους συνδυασμούς και όριο είναι ο ουρανός για διαρκή βέλτιστη και μέγιστη εκπλήρωσή τους. Η αξιοπιστία της εθνικής στρατηγικής ενός κράτους βελτιώνεται, επίσης, εάν ισχύουν, μεταξύ άλλων, τα εξής:
- Δίνονται διαρκώς παραστάσεις ικανότητας και αποφασιστικότητας άμυνας κατά όσων απειλούν τα εθνικά συμφέροντα.
- Καλλιεργούνται ακατάπαυστα τα κάθε είδους ερείσματα μιας χώρας στην περιφέρειά της.
- Υπάρχει επαρκής ικανότητα επηρεασμού της κατανομής ισχύος και συμφερόντων μιας χώρας στην περιφέρειά της. Αυτό είναι και το κύριο στρατηγικό έρεισμα ενός περιφερειακού κράτους.
- Εγρήγορση για συμμαχίες και επανεξέτασή τους σύμφωνα με τις εναλλαγές και ανακατανομές ισχύος και συμφερόντων.
- Υπάρχει επαρκής ικανότητα να δημιουργηθεί διπλωματικό κόστος
- Υπάρχουν δεξιότητες δημιουργίας αποτρεπτικού ψυχολογικού κόστους
- Υπάρχουν ικανές μυστικές υπηρεσίες που επιτρέπουν επαρκή γνώση των αντιπάλων και κυρίως της πολιτικοστρατιωτικής του τρωτότητας.
- Χαράσσονται κόκκινες γραμμές πέραν των οποίων υπάρχει αταλάντευτη άρνηση νομιμοποίησης αναθεωρητικών αξιώσεων και τετελεσμένων.
- Αναπτύσσονται διαρκείς «πελατειακές σχέσεις» με τις μεγάλες δυνάμεις επί ζητημάτων κατανομής ισχύος και συμφερόντων υπό το πρίσμα ενός σταθερού σκοπού οι ασύμμετρες σχέσεις ισχύος να κατατείνουν προς συμμετρικές συναλλαγές.
- Τέλος αλλά όχι το τελευταίο, κάθε χώρα θέτει μια απροσπέραστη για τους τρίτους κόκκινη γραμμή. Αυτή είναι η διεθνής νομιμότητα. Απαιτείται να μπορεί να κατοχυρώνει την κρατική κυριαρχία που προβλέπει η διεθνής νομιμότητα όταν άλλα κράτη διαφωνούν ενώ ταυτόχρονα αρνούνται την αρχή της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών με βάση αυτήν νομιμότητα. Για παράδειγμα, το δίκαιο της Θάλασσας όσον αφορά τα 12 μίλια, η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και τα στρατεύματα εισβολής και κατοχής μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η εθνοκρατική ζωή και η συγκρότηση αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής είναι ένα διαρκές πνευματικό, πολιτικό και θεσμικό άθλημα. Κινούμενοι ανοδικά, τουτέστιν στεριώνοντας και δυναμώνοντας την εθνική ανεξαρτησία υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη ασφάλεια, ευημερία και δημοκρατία.Και το αντίστροφο για την καθοδική τροχιά: Οι πολίτες αφήνουν τις κοσμοθεωρίες τους, εκμηδενίζονται ηθικά και ανθρωπολογικά, τα κανονιστικά εποικοδομήματα σαπίζουν και τα πάντα πλέον κατηφορίζουν προς το τέλμα και την πλήρη εκμηδένιση.
[1]Πολλάεπιχειρήματα που ακολουθούνστιςεπόμενεςπαραγράφουςαντλούναπότοεμβληματικόέργοτουJohnMearsheimer,Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων (Εκδόσεις Ποιότητα).ΌπωςμεταξύάλλωνπαρατηρείοMearsheimer (επειδή συγκυριακάτυγχάνειναμελετώξανάτηναγγλική εκδοχή εδώ αντλώ τα εδάφιααπότοαγγλικόκείμενο): “Alas, theclaimthatsecuritycompetitionandwarbetweenthegreatpowershavebeenpurgedfromtheinternationalsystemiswrong. Indeed, there is much evidence that the promise of everlasting peace among the great powers was stillborn. Consider, for example, that even though the Soviet threat has disappeared, the United States still maintains about one hundred thousand troops in Europe and roughly the same number in Northeast Asia. It does so because it recognizes that dangerous rivalries would probably emerge among the major powers in these regions if U.S. troops were withdrawn. Moreover, almost every European state, including the United Kingdom and France, still harbors deep-seated, albeit muted, fears that a Germany unchecked by American power might behave aggressively; fear of Japan in Northeast Asia is probably even more profound, and it is certainly more frequently expressed. Finally, the possibility of a clash between China and the United States over Taiwan is hardly remote. This is not to say that such a war is likely, but the possibility reminds us that the threat of great-power war has not disappeared. The sad fact is that international politics has always been a ruthless and Dangerous”. σελ. 22