Π. Ήφαιστος, CLAUSEWITZ: «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ» – Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑΣ

Η επέτειος της κρίσης των Ιμίων μετά από 27 χρόνια προσφέρεται για συζήτηση των κύριων ζητημάτων της εθνικής στρατηγικής. Εάν μη τι άλλο γιατί επί ένα τέταρτο του αιώνα τίποτα βασικά δεν έγινε για να αναπτυχθεί αξιόπιστη εθνική στρατηγική, να ανακτήσει η Ελλάδα την αξιοπιστία της και να εφαρμόσει τις πρόνοιες του δικαίου της θάλασσας για την επικράτειά της. Το γεγονός πως μερικοί αμφισβητούσαν ή υποβάθμιζαν την Τουρκική απειλή για λόγους που οι ίδιοι γνωρίζουν καλύτερα –ταυτόχρονα οι ίδιοι καταπολεμούσαν λυσσαλέα (scripta manent) την αποτρεπτική στρατηγική δολοφονώντας τον επιστημονικό χαρακτήρα όποιου ανέλυε αυτό το ζήτημα βάσιμα και με ορθολογιστικά επιχειρήματα συμβατά με τα αξιώματα και τις τυπολογίες της στρατηγικής θεωρίας– δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε. Η κλιμάκωση του Τουρκικού αναθεωρητισμού είναι λογική συνέπεια των δικών μας στάσεων και αναπόδραστα πολλά επέρχονται. Ένα Θουκυδίδειο αξίωμα, σωστά υπογραμμίζει: «”περισσότερο φοβούμαι τα δικά μας σφάλματα , παρά των εχθρών τα σχέδια” “Περικλής Θουκυδίδου Α144»

Η Τουρκική απειλή εξαρχής αδιατάραχτα είναι αυτό που στην στρατηγική ανάλυση ορίζεται ως «απέραντη απειλή». «Απέραντη απειλή» θεωρείται η έγερση πολλών αναθεωρητικών αξιώσεων με σκοπούς των οποίων τα σύνορα είναι θολά. Πιο συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων: Δεν είναι σαφές τι ακριβώς θέλει η Τουρκία στη Θράκη ή εάν ευκαιρίας δοθείσης θα μπορούσε να την καταλάβει ή τι θέλει στο Αιγαίο όπως δείχνουν παρελθούσες εξεζητημένες δηλώσεις της Τσιλέρ όπως «ούτε στο Ιόνιο να μην εφαρμοστεί» το Δίκαιο της Θάλασσας ενώ θολά και αδιευκρίνιστα αναφέρθηκε σε δύο εκατοντάδες νησίδες και βραχονησίδες. Σκόπιμες είναι οι παλινδρομήσεις για τον αριθμό των νησιών που διεκδικεί, το μέγεθός τους ακόμη και την περιοχή που βρίσκονται.

Η Τουρκική απειλή απλά οδηγείται στην λογική της έκβαση με το μνημόνιο με την Λιβύη, την πιο δραστική άρνηση αναγνώρισης υφαλοκρηπίδας για τα νησιά στα οποία τελευταία συμπεριλαμβάνεται και … η Εύβοια –σύντομα γιατί όχι και η … Πελοπόννησος– και τις ακόμη πιο έκδηλες αξιώσεις για διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την επιβολή μιας δήθεν λύσης που θα θέτει την Μεγαλόνησο υπό Τουρκική έλεγχο. Ως προς το τελευταίο ζήτημα ενδέχεται το μεγαλύτερο πρόβλημα των προσπαθειών ανάπτυξης Ελληνικής Εθνικής στρατηγικής είναι επειδή ουκ ολίγοι ανεύθυνα και ανορθολογικά κινούμενοι θολώνουν την στρατηγική σημασία της Μεγαλονήσου Κύπρου για την Ελλάδα αλλά και το γεγονός πως έλεγχός της από την Τουρκία θα αποτελέσει μια ανεπίστροφη θανατηφόρα παγίδευση του Ελληνικού κράτους. Αυτό το θόλωμα το «κατορθώνουν» α) με κουτσομπολιά και καφενειακές κουβέντες που προκαλούν διάρρηξη μεταξύ των Ελλαδιτών και των Ελλήνων της Κύπρου, β) με αφοριστικά και γραμμικά «επιχειρήματα» που υποβιβάζουν τις συζητήσεις περί την εξωτερική πολιτική και γ) ενίοτε ολοφάνερα με αναπαραγωγή θέσεων που συμφέρει εχθρικά συμφέροντα ακόμη και τα Τουρκικά. Τους λόγους τους γνωρίζουν οι εκάστοτε δράστες.

Οι αναθεωρητικές απειλές με θολά σύνορα είναι λοιπόν αδιάλειπτες εδώ και δεκαετίες. Η πιο έντονη καταγραφή, βέβαια, είναι στο «Στρατηγικό βάθος» του Αχμέτ Νταβούτογλου, μέντορα του Ερντογάν εξαρχής, όταν μιλά για την Κύπρο, το Αιγαίο και τις μουσουλμανικές μειονότητες με σαφή αναφορά πως θα πρέπει να αποκτηθεί νομικό έρεισμα για την Θράκη για να δράσει όμοια με την Κύπρο. Όταν έχουμε θολά προσδιορισμένες αναθεωρητικές απειλές αυτού του είδους τα νέα σύνορα σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης θα είναι εκεί που θα σταματήσουν τα στρατεύματα του κράτους που θα υπερισχύσει. Αυτό διδάσκει η ιστορική εμπειρία παλαιά και πρόσφατη με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Κύπρο όπου οι Τούρκοι κοντεύουν να αρπάξουν τον σημαντικότερο γεωπολιτικό χώρο του πλανήτη που επιπλέον συμπεριλαμβάνει κολοσσιαίους γεωπολιτικούς πόρους.

Επανερχόμαστε σε αυτά τα θέματα όχι μόνο λόγω Τουρκικών απειλών την τρέχουσα περίοδο αλλά και για να τονιστεί ότι όταν μιλάμε για την διεθνή πολιτική και την στρατηγική της Ελλάδας απαιτείται στρατηγική κουλτούρα. Μεταξύ άλλων ορθή χρήση όρων και εννοιών, αληθινές και όχι ευφάνταστες εκτιμήσεις για την διεθνή πολιτική, κατανόηση του ρόλου του οικείου κράτους ως θεσμού συλλογικής ελευθερίας και κατανόηση των ανελέητων κρατοκεντρικών λογικών όπως αυτές απορρέουν από το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας όπως αυτή ορίστηκε με ακρίβεια στον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ. Δεν θα επεκταθούμε εδώ γιατί το κάναμε σε πολλά βιβλία, δοκίμια και άλλες παρεμβάσεις.

Σήμερα θα περιοριστούμε στην ανάρτηση κειμένου που γράφτηκε μετά από αντιδράσεις σε συνέντευξη που ο υποφαινόμενος πήρε από τον Ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη πρώην ΑΓΕΕΘΑ στην κρίση των Ιμίων –«Μια συνομιλία με τον Ναύαρχο Λυμπέρη, επίτιμο ΑΓΕΕΘΑ με αφορμή το νέο του βιβλίο Οψόμεθα την αλήθεια καθώς εστί 1994-96 http://wp.me/p3OlPy-Vp–  της οποίας έχουμε την επέτειο. Ένα βιβλίο πρέπει να πούμε πολύ διαφωτιστικό και εξαιρετικά τεκμηριωμένο σε βαθμό που εξηγούνται σχεδόν όλες οι παθολογίες της πολιτικής μας στρατηγικής μέχρι και σήμερα. Συμπληρώνει πλήρως τα δύο προηγούμενα βιβλία του για την κρίση των Ιμίων (το πρώτο μου έκανε την τιμή να το προλογίσω) και φωτίζει επαρκώς τα αίτια μιας κρίσης-σταθμός που αποτέλεσε την αφετηρία επιτάχυνσης του κατήφορου.

Το τι συνέβη στην κρίση των Ιμίων είναι διδακτικό. Ουδείς και ποτέ δεν είναι αλάθητος και ούτε νομίζω ότι ο Ναύαρχος Λυμπέρης είπε ή υπαινίχθηκε κάτι τέτοιο. Ακόμη και όταν ισχύουν οι καλύτερες περιστάσεις οι αποφάσεις μπορούν διαρκώς να βελτιστοποιούνται σε συλλογικά πλαίσια όπου εμπλέκονται τόσο οι θεσμοί του κράτους όσο και η κοινωνία η οποία καλό είναι να διαθέτει στρατηγική κουλτούρα. Αυτά μηδενίζονται και είναι άσκοπο να μιλάμε για βέλτιστο όταν υπάρχει έλλειμμα πολιτικής παιδείας και στρατηγικής κουλτούρας, όταν το κράτος είναι θεσμικά ελλειμματικό και όταν οι γνώσεις στο επίπεδο πολλών του πολιτικού προσωπικού είναι επιπέδου νηπίου. Αυτά ισχύουν για κάθε κράτος. Ας είναι λοιπόν προσεκτικοί κάποιοι –και ιδιαίτερα οι αξιωματικοί των ΕΔ– όταν διατυπώνονται κριτικά σχόλια και επικρίσεις. Ιδιαίτερα στο επίπεδο των ΕΔ, ότι δηλαδή πολυτιμότερο διαθέτει ένα κράτος καθότι είναι ο θεσμός συλλογικής ελευθερίας μιας κοινωνίας, η στρατηγική κουλτούρα και η υπευθυνότητα στην διατύπωση θέσεων είναι μια αναγκαία και μη εξαιρετέα προϋπόθεση για το αξιόμαχο των ΕΔ. Πολύ περισσότερο όταν τα ελλείμματα στο επίπεδο της πολιτικής εξουσίας είναι ολοφάνερα.

Είναι λοιπόν ένα πράγμα η επιπόλαιη «απόδοση ευθυνών» με αφορισμούς που εκτονώνουν κάποιο ψυχικά και άλλο η εξέταση περίπλοκων ιστορικών γεγονότων, η περιγραφή τους και κατανόηση των αιτίων. Κύριο αίτιο εδώ, δηλαδή στην περίπτωση της κρίσης των Ιμίων, ήταν η αβάστακτη άγνοια για στοιχειώδη πράγματα της πολιτικής ηγεσίας. Πως είναι δυνατό, για παράδειγμα, να είναι κάποιος πρωθυπουργός και να μην γνωρίζει τι σημαίνει «κανόνες εμπλοκής». Δυστυχώς όμως, στην συνομιλία-συνέντευξή μου με τον Ναύαρχο Λυμπέρη υπήρξαν μερικές, ευτυχώς πολύ λίγες και παντελώς ανυπόστατες αντιδράσεις. Κυρίως από μερικούς απόστρατους αξιωματικούς. Με βεβαιότητα λέω οι αφορισμοί τους μετά την συνομιλία-συνέντευξη με τον πρώην ΑΓΕΕΘΑ δεν εκφράζουν την συντριπτική πλειονότητα των αξιωματικών των ΕΔ. Τέτοιες αντιδράσεις οφείλονται α) στην καλύτερη περίπτωση σε άγνοια, β) συχνά εκδηλώνονται για προσωπικούς λόγους και γ) στην χειρότερη περίπτωση οφείλονται σε σύνδρομα που σχετίζονται με την επάρατη επταετία. Με συντομία στέκομαι στο τελευταίο ζήτημα, τα σύνδρομα. Είναι δύο ειδών: Σύνδρομα όσων με τις θέσεις τους ταυτίζονται με την επάρατη χούντα και σύνδρομα όταν λανθασμένα και τραγικά και αδικώντας τον εαυτό τους λειτουργούν αμυντικά. Όταν ένας μιλά ευθέως ή έμμεσα επειδή κατά βάση ταυτίζεται με την χούντα αυτονόητα είναι απόλυτα απαράδεκτο και ασύμβατο με τις Ελληνικές πολιτικές παραδόσεις. Παίζουν το παιχνίδι των εχθρών της ελευθερίας των Ελλήνων εάν –είτε άγνοιας είτε λόγω αντίδρασης αμυντικού χαρακτήρα– δείχνουν να μην ξέρουν εδραία αξιώματα και τυπολογίες της στρατηγικής για την σχέση πολέμου και πολιτικές και την κατανομή ρόλων μεταξύ της εκάστοτε στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας. Το αποτέλεσμα είναι αλλοπρόσαλλες και πολύ χαμηλού επιπέδου θέσεις.

Επιπλέον, οι διχασμοί λόγω του εγκλήματος της επάρατης χούντας δεν μπορούν να αποτελούν αιτία διχασμών γιατί το συνέβη και τι σημαίνει είναι δεδομένο και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Δεν μπορεί για παράδειγμα οι αξιωματικοί των ΕΔ να ταυτίζονται με τους ολιγάριθμους πραξικοπηματίες των οποίων τις σχέσεις με ξένες υπηρεσίες σήμερα γνωρίζουμε απόλυτα, την στιγμή που γνωρίζουμε ότι η χούντα αποστράτευσε χιλιάδες αξιωματικούς (ο Ναύαρχος Λυμπέρης ήταν ένας εξ αυτών) αλλά και δημιούργησε την πολύ λανθασμένη εντύπωση πως οι ΕΔ θέλουν να αναμιγνύονται στην πολιτική. Επ’ αυτών, επιπρόσθετα, προσθέτουμε ότι όποιος υπηρέτησε τότε γνωρίζει ότι πολλοί εν ενεργεία αξιωματικοί κατά την διάρκεια της επταετίας έσφιγγαν τα δόντια με θυμό και περίμεναν την ευκαιρία να αποκαταστήσουν την νομιμότητα και να επαναφέρουν τις ΕΔ στον δημοκρατικό τους ρόλο που ορίζεται ως η ανάπτυξη βέλτιστης στρατιωτικής στρατηγικής και η παροχή άριστων συμβουλών στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία για την πολιτική στρατηγική του κράτους. Ας πούμε με βεβαιότητα και πολλοί το γνωρίζουν, ότι η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων αξιωματικών εμφορούνται από δημοκρατικές πεποιθήσεις και γνωρίζουν τον ρόλο των ΕΔ σε ένα δημοκρατικό κράτος. Ως επισκέπτης καθηγητής στις σχολές πολέμου επί τρεις δεκαετίες έχω άμεση αντίληψη αυτού του γεγονότος.

Οι Έλληνες επιπλέον είναι επαρκώς κατηρτισμένοι για να γνωρίζουν ότι σε ένα δημοκρατικό κράτος το πρόσταγμα για πολεμικές ενέργειες πάντοτε έχει η πολιτική ηγεσία. Όριο ο ουρανός για την μεγιστοποίηση της ισχύος και την χάραξη άρτιων επιτελικών σχεδίων αλλά η αρμοδιότητα των ΕΔ έχει όριο. Μετά από το όριο αυτό την σκυτάλη και την αποκλειστική ευθύνη φέρει η πολιτική ηγεσία. Το εάν η πολιτική ηγεσία είναι ακατάλληλη και ανίκανη είναι κάτι που απαιτείται να λαμβάνεται υπόψη σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο και να διορθώνεται σε αυτό το επίπεδο. Δεν σημαίνει ότι μπορεί να γίνει αντιστροφή της σχέσης πολέμου και πολιτικής. Η ουσία είναι ότι απαιτείται ορθολογισμός και σωστές συναρτήσεις για το τι είναι πόλεμος και το πως αυτό το φαινόμενο –που είναι αδιάλειπτα παρόν από τότε που υπάρχουν άνθρωποι– σχετίζεται με την πολιτική. Τέλος, ένα ακόμη αίτιο άχαρων και άσκοπων διαξιφισμών είναι οι «ιστορικές» αντιπαλότητες που έχουν σχέση με προαγωγές, μεταθέσεις, ιδεολογικές ταυτίσεις, κομματικές ταυτίσεις ή και πιο πεζές συνήθεις αντιπαραθέσεις που υπάρχουν σε κάθε ομάδα ανθρώπων. Κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν αφήνει τέτοια κριτήρια να επισκιάσουν την ουσία και να διαφθείρουν τον δημόσιο διάλογο, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τις σχέσεις πολέμου και πολιτικής και ΕΔ και πολιτικής ηγεσίας.

Ολοκληρώνω αυτή την σύντομη εισαγωγή, λοιπόν, λέγοντας ότι τα ζητήματα αυτά είναι σταθεροποιημένα και δεν τιμά κανένα στην Ελλάδα εάν δεν υπάρχει σύγκλιση απόψεων, σοβαρότητα και  υπευθυνότητα. Ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα και συμμορφώνεται και περιορίζεται από τα κριτήρια της πολιτικής κάθε συγκυρίας. Αυτή η πολιτική, αυτονόητα, είναι προσαρμοσμένη και συμβατή στα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα τα  οποία τα μέλη της κοινωνίας οφείλουν να διαμορφώνουν και να ζητούν από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία να τα εκπληρώνει.

Τα θέματα αυτά έχουν από καιρό τύχει εκτεταμένης εξέτασης. Εδώ, στο τέλος του αναρτημένου κειμένου έχουμε και το κεφάλαιο 12 του αγγλικού μου βιβλίου «Nuclear Strategy» στο οποίο έγινε εκτεταμένη ανάλυση της σχέσης του πολέμου με την πολιτική σε αναφορά με τον Clausewitz. Η ανάλυση αυτή ήταν μια σημαντική για πολλούς παρέμβαση σε μια μεταπολεμική ιστορική φάση η πυρηνική ισχύς προκάλεσε μια εκτεταμένη και πολύ γόνιμη συζήτηση στα πεδία της στρατηγικής θεωρίας για την σχέση πολέμου και πολιτικής. Στο δικό μου μέρος του βιβλίου «Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική» του 1991 προσάρμοσα αυτή την ανάλυση στις προϋποθέσεις συμβατικής στρατηγικής της Ελλάδας. Σημειώνεται, επίσης, ότι στην Ελληνική γλώσσα κυκλοφόρησαν κείμενα κορυφαίων αναλυτών που αναλύουν το φαινόμενο του πολέμου. Αναφέρομαι στον Παναγιώτης Κονδύλης (1996), στο εμβληματικό βιβλίο του Clausewitz (1989), στον Sun Zu (1991) και στα κεφάλαια περί πολέμου των Edward H. Carr (2000), Hedley Bull και Martin Wight, στις βαθυστόχαστες ιδέες των οποίων συχνά παραπέμπω. Στο βιβλίο μου επίσης «ο Πόλεμος και τα Αίτιά του –https://www.facebook.com/polemos.aitia.ifestos» τα κεφάλαια 9 και 10 έγινε ανάλυση του πολέμου σε σχέση με την πολιτική και τις μεταψυχροπολεμικές «ανθρωπιστικές» επεμβάσεις.

Το κείμενο που αναρτάται εδώ, επίσης, με αφορμή ερώτηση κατά την διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου του Ναυάρχου Βιβλίου επιχειρεί μια σύντομη επισκόπηση του θέματος πόλεμος και πολιτική σε αναφορά με την Ελλάδα.

Υστερόγραφο.

Μετά την συγγραφή και την ανάρτηση της παραπάνω εισαγωγής μια αναζήτηση στο διαδίκτυο για σχετικά σχόλια σε βίντεο για τα Ίμια καταμαρτυρεί ότι η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Βωμολοχίες, συκοφαντίες, ύβρεις, ανευθυνότητα ως προς το τι σημαίνει πόλεμος, αφορισμοί και αλματώδεις εκλογικεύσεις. Για ένα ακόμη λόγο αν δεν λειτουργήσουμε ορθολογιστικά και με θεμέλιο στρατηγική κουλτούρα με την οποία κάθε βιώσιμο κράτος θα πρέπει να είναι προικισμένο θα πάθουμε αυτό που αξίζει στους λίγους γυρολόγους βωμολόχους του διαδικτύου και των μέσων αλλά θα πλήξει και τους πολλούς που αξίζουν μια καλύτερη τύχη. Εξ ου και οι πολλοί (πολίτες) απαιτείται να αποκτήσουν λόγο και ρόλο στην πολιτική ζωή και θεμελιωμένη γνώση που όμως δεν αποκτάται με επιφοίτηση.

Ακολουθεί το κυρίως κείμενο

Το παρόν γράφεται αφορμή την δήλωση του Ναυάρχου Λυμπέρη στις 20.3.2015 κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου του Οψόμεθα την Αλήθεια καθώς εστί 1994-1996. Μπορεί κανείς να την ακούσει ολόκληρη στο βίντεο που ακολουθεί (http://youtu.be/J9YEUmWCipg). Κύριος σκοπός είναι να εξεταστεί σύντομα και στοιχειωδώς η σχέση των σκοπών ενός κράτους, της πολιτικής και του πολέμου. Στο τέλος παρατίθεται το όλο το κεφάλαιο αγγλικού βιβλίου του υποφαινόμενου στο οποίο εξετάστηκε, ακριβώς, το μείζον αυτό ζήτημα υπό το φως των αξιωματικών προδιαγραφών θεωρήσεων του Clausewitz.

Ο Ναύαρχος ε.τ. Χρήστος Λυμπέρης σε σχετική ερώτηση (https://www.youtube.com/watch?v=J9YEUmWCipg) υιοθέτησε, μεταξύ άλλων, την εξής θέση: «Ο πόλεμος είναι ένα σοβαρό πράγμα που πρέπει να το αποφασίζει (σημ. κηρύσσει) η κυβέρνηση, μέσο της Ελληνικής βουλής. Δεν είναι υπόθεση ενός στρατιωτικού … φανταστείτε να επιτρέπεται σε ένα στρατιωτικό να κηρύσσει τον πόλεμο».

Εκτιμώ ότι πρόκειται για μια πολύ σημαντική τοποθέτηση ενός ανώτατου λειτουργού των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Ο Αρχηγός των ΕΔ ως γνωστό σε κατάσταση κρίσης και εκτάκτου ανάγκης είναι Αρχιστράτηγος με διακριτική ευχέρεια οργάνωσης των στρατιωτικών μέσων αλλά δεν είναι πολιτικός αρχηγός του κράτους ή εντολέας της κυβέρνησης. Είναι εντολοδόχος της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Ποτέ ένα ένας επιτελάρχης οποιουδήποτε κράτους δεν ξεκινά ένα πόλεμο χωρίς εντολή από την πολιτική ηγεσία. Η στρατιωτική ηγεσία είναι ισότιμη με την εκάστοτε πολιτική ηγεσία στην χάραξη και εφαρμογή των σχεδίων αλλά πάντα το πρόσταγμα της έναρξης του πολέμου είναι απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη αρμοδιότητα της πολιτικής ηγεσίας. Αυτό επιτάσσει η λογική, ο στρατηγικός ορθολογισμός και ο πολιτικός πολιτισμός.

Το παρόν βασικά γράφεται όχι μόνο σε αναφορά με την ερώτηση κατά την διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου από τον Ναύαρχο Λυμπέρη αλλά και επειδή όταν δημοσιεύτηκε συνέντευξή του στον υποφαινόμενο [Μια συνομιλία με τον Ναύαρχο Λυμπέρη, επίτιμο ΑΓΕΕΘΑ με αφορμή το νέο του βιβλίο Οψόμεθα την αλήθεια καθώς εστί,… http://wp.me/p3OlPy-Vp ] μερικοί απόστρατοι αξιωματικοί, έσπευσαν, όχι να ασκήσουν κριτική στον τότε ΑΓΕΕΘΑ για πιθανά λάθη και παραλείψεις κατά την διάρκεια της υπηρεσίας του ως Αρχηγός των ΕΔ αλλά για το γεγονός ότι δεν παρέκαμψε την πολιτική ηγεσία και να αποδεσμεύσει μόνος του τους κανόνες εμπλοκής. Κατιτί δηλαδή που ενδεχομένως θα οδηγούσε σε μια απροετοίμαστη, ανεξέλεγκτη και καταστροφική πολεμική σύρραξη. Η πολεμική προετοιμασία είναι επιτυχής όταν εκπληρώνονται τα έσχατα εθνικά συμφέροντα με αποτροπή του πολέμου ή εάν η ένοπλη σύρραξη καθιστά αναπόφευκτη με κλιμάκωση σε βαθμό και έκταση που εκπληρώνει τους πολιτικούς σκοπούς. Ποτέ δεν παρακάμπτεται η πολιτική ηγεσία και οτιδήποτε αντίθετο υποστηριχθεί είναι όχι μόνο λάθος αλλά πολύ πιθανό οδηγεί και σε μεγάλες και ανεξέλεγκτες καταστροφές.

Η θέση που διατυπώνει ο Ναύαρχος αποτελεί απάντηση και κατά όσων κακόπιστων νυχθημερόν κατηγορούν τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις συσχετίζοντάς τες ως μη έπρεπε με τους επαίσχυντους πράκτορες της περιόδου 1967-1974 οι οποίοι για λογαριασμό ξένων συμφερόντων προκάλεσαν μια πολύ μεγάλη αντιστροφή.

Τα αίτια της επταετούς δικτατορίας, όμως, είναι πολιτικά. Κανείς θα πρέπει να τα αναζητήσει τόσο στην αξιοθρήνητη μετά-εμφυλιακή κατάσταση του έξωθεν εξαρτημένου νεοελληνικού κράτους όσο και στην απίστευτη επιπολαιότητα ή και συνυπευθυνότητα του «πολιτικού προσωπικού» της περιόδου 1960-1967. Για το θέμα αυτό διεξάγεται έρευνα και θα επανέλθουμε.

Σημειώνουμε μόνο ότι πολλοί λειτουργοί των Ενόπλων Δυνάμεων όπως ο Ναύαρχος Λυμπέρης διώχθηκαν από την χούντα. Επιπλέον, μετά το 1974 οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι δημοκρατικά προσανατολισμένες και με αποκλειστικό σκοπό/αποστολή να προασπίσουν την Ελληνική κρατική Επικράτεια, δηλαδή την συλλογική ελευθερία των Ελλήνων. Όσο πιο σύντομα συνειδητοποιήσουν όλοι οι Έλληνες ότι οι ΕΔ είναι θεσμός προάσπισης της συλλογικής τους ελευθερίας, τόσο το καλύτερο. Αυτοτραυματιζόμαστε εάν τις σημερινές Ένοπλες Δυνάμεις τις ταυτίσουμε με τα στελέχη της χούντας.

Η υπευθυνότητα με την οποία ο Ναύαρχος αντιμετωπίζει το ζήτημα είναι η ενδεικνυόμενη για ένα δημοκρατικό κράτος, η σωστή για ένα δημοκρατικά σκεπτόμενο στρατιωτικό και η πρέπουσα για ένα ορθολογιστικά σκεπτόμενο Αρχιστράτηγο. Συνοπτικά θα πούμε μερικά λόγια περί αυτού.

Τον τιμά όπως και τα υπόλοιπα που είπε στην συνέχεια για το τι ακριβώς έκανε κατά την διάρκεια της κρίσης ενόψει πολιτικής ακινησίας και πολιτικής σύγχυσης. Οι εντολές του τις κρίσιμες εκείνες στιγμές και με δεδομένη αυτή την κατάσταση στο επίπεδο του πολιτικού προσωπικού, καταμαρτυρούν λεπτότητα κρίσεως, λεπτότητα χειρισμών και αριστοτεχνικές κινήσεις οι οποίες όμως ελλείψει ικανής πολιτικής ηγεσίας έμειναν ανεκμετάλλευτες.

Αυτά που είπε δείχνουν πως οι αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων της Ελλάδας, πέραν των γνωστών στρατιωτικών δεξιοτήτων τους, διαθέτουν στρατηγική κουλτούρα συμβατή με την δημοκρατία και τον πολιτικό πολιτισμό.

Αντίθετα, τα επίμαχα γεγονότα καταμαρτυρούν έλλειμμα ή και παντελή απουσία στρατηγικής κουλτούρας, γεγονός που ερμηνεύει και την απουσία μιας κρατικής θεωρίας που θα διασφάλιζε την Εθνική Ανεξαρτησία και την κρατική Επικράτεια που κληροδοτήσαμε από τους προγόνους μας.

Κανείς βέβαια θα μπορούσε να αναζητήσει ευθύνες και στους στρατιωτικούς για παράδειγμα στο γεγονός ότι ο ΑΓΕΕΘΑ το 1996 δέχθηκε να πάει στην Βουλή ή γιατί δεν άρχισε μόνος του εχθροπραξίες λόγω «πολιτικού χάους». Για το πρώτο δεν είναι σίγουρο τι θα σήμαινε η απομόνωση της στρατιωτικής από την πολιτική ηγεσία εάν η τελευταία αρνιόταν να πάει στον θάλαμο επιχειρήσεων. Για το δεύτερο θα ήταν πολύ ανεύθυνο να ειπωθεί ότι ο στρατιωτικός αποφασίζει για την έναρξη ενός πολέμου.

Καλό θα ήταν όλοι όσοι εκφράζονται περί αυτού να ακούσουν κάθε λέξη του Ναυάρχου Λυμπέρηκαι να διαβάσουν προσεκτικά την πληθώρα πληροφοριών και αποδεικτικών στοιχείων στο βιβλίο για την αλληλουχία των γεγονότων. Όχι για να δικαιολογηθεί οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε εκατέρωθεν αλλά για να γνωρίζει ο καθείς που παρεμβαίνει τα γεγονότα.

Χωρίς λοιπόν να παίρνω θέση για το κατά πόσο έπρεπε ή δεν έπρεπε να πάει στην Βουλή αντί να παραμείνει στο Επιτελείο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα είναι τελείως σίγουρο: Εν μέσω άμεσου κινδύνου έναρξης ενός πολέμου για τον οποίο το Επιτελείο προειδοποίησε έγκαιρα η Ελλάδα βασικά ήταν ένα πολιτικά και διπλωματικά ακυβέρνητο κράτος. Επιπλέον, η θέση των Επιτελών των ΕΔ λόγω αυτού του πολιτικού και διπλωματικού χάους ήταν εξαιρετικά δυσχερής.

Ένα κρίσιμο ζήτημα είναι το εξής: Με την νέα κατάθεση του πρώην ΑΓΕΕΘΑ γνωρίζουμε πλήρως ποιες ήταν οι πολιτικές εντολές πριν ή και ταυτόχρονα με την διαταγή του να αποδεσμεύσει «ενδιάμεσους» κανόνες εμπλοκής (προειδοποιητικές βολές). Για παράδειγμα, γνωρίζουμε για την ρητή πολιτική εντολή του τότε πρωθυπουργού να μείνουν τα πράγματα ως έχουν.

Στο σημείο αυτό υπογραμμίζω πως δεν θέλω να πω οτιδήποτε περισσότερο από τα πολλά που γνωρίζω για το σκεπτικό της απόφασης να αναλάβει ο Ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης την ηγεσία των ΕΔ το 1994 παρά μόνο ότι έχω πρωτογενή γνώση του γεγονότος πως πολλοί μετάνιωσαν γι’ αυτή την επιλογή.

Οι λόγοι είναι κυρίως αυτοί που εξηγεί στο βιβλίο του ο Ναύαρχος για τις θέσεις του Επιτελείου επί λεπτών θεμάτων της εθνικής στρατηγικής που αφορούσαν «εκκρεμότητες» και χειρισμούς εν όψει συνεχιζόμενων τουρκικών αναθεωρητικών στάσεων που απλά κορυφώθηκαν στην κρίση των Ιμίων. Αφορούσαν επίσης μια εξαιρετικά αρνητική κατάσταση στο επίπεδο των συμμαχιών, όπου την κύρια ευθύνη φέρουν άλλοι και όχι οι Επιτελείς των ΕΔ.

Πάντως ως προς αυτό το ζήτημα θα επανέλθω γνωρίζοντας ότι ένας οποιοσδήποτε ΑΓΕΕΘΑ «δεν χρειάζεται δικηγόρο» πολύ περισσότερο ο Ναύαρχος Λυμπέρης που έγραψε για το θέμα τρία βιβλία, έκανε πολλές δημόσιες δηλώσεις και που κατάθεσε πολλά τεκμήρια.Την οποιαδήποτε κριτική επί μερικών θεμάτων την έχω, εξάλλου, διατυπώσει και δημόσια, με λεπτότητα και με την επιβαλλόμενη υπευθυνότητα που απαιτεί ένα τέτοιο ζήτημα.

Οι αφορισμοί και οι ύβρεις ή αντίστροφα οι ενθουσιασμοί και οι άκριτες συνηγορίες καταμαρτυρούν ανωριμότητα ή σύγχυση που δυστυχώς χαρακτηρίζει πολλούς όταν μιλούν για ζητήματα εθνικής στρατηγικής χωρίς να συνεκτιμούν πλήρως όλα τα κριτήρια και όλους τους παράγοντες.

Κυρίως όταν δεν εκτιμάται σωστά πως οι Ένοπλες Δυνάμεις το 1996 βρέθηκαν σε Συμπληγάδες όπου από την μια πλευρά ήταν οι Τούρκοι και από την άλλη το από-συναρμολογημένο και μπερδεμένο Ελληνικό πολιτικό προσωπικό.

Το Αιγαίο στην ιστορική διαχρονία, πρέπει να πούμε, είναι η Ελλάδα. Αυτό για ιστορικούς, νομικούς, πολιτικούς, ανθρωπολογικούς, πολιτισμικούς, πλουτοπαραγωγικούς λόγους οι οποίοι εάν ακυρωθούν οι Έλληνες εξοστρακίζονται για πάντα.

Σημασία έχει να πούμε εδώ ρητά και ξεκάθαρα ότι υπάρχει μια κόκκινη γραμμή. Αφορά την γραμμή πέραν από την οποία πολιτικά όχι νομικά (λόγω επίδειξης πολιτικής αδυναμίας πριν και μετά τα Ίμια μέχρι και σήμερα) αρχίζει να δημιουργείται η εντύπωση ότι στο Αιγαίο δεν ισχύει αυτό που προσδιορίζει η διεθνής νομιμότητα αλλά μια αμφίσημη κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας η Ελλάδα καλείται να προσέλθει για διαπραγματεύσεις για «καζάν-καζάν» (μισά-μισά ή και χειρότερα σε μια κρίση την οποία δεν θα ελέγξουμε).

Την κόκκινη αυτή γραμμή την περάσαμε το 1996. Νομικά το καθεστώς παραμένει το ίδιο αλλά πρέπει να γνωρίζουμε –και κυρίως να το γνωρίζουν οι νομικοί διεθνολόγοι– ότι πολλοί και συχνά θολώνουν τα λεπτά σύνορα της διεθνούς νομιμότητας.

Όταν αυτό γίνεται από ένα αναθεωρητικό κράτος συστηματικά οι ερμηνείες είναι πλέον πολλές μέχρι την κακιά εκείνη στιγμή που εκτελείται επιτυχώς από τον αντίπαλο ένα τετελεσμένο που στην συνέχεια αναγνωρίζεται από τρίτους και που αλλάζει την ισχύουσα εδαφική και κυριαρχική οριοθέτηση.

Αυτός είναι ο λόγος που ένα κράτος –ταυτόχρονα με την πρόθεσή του για ειρηνική επίλυση σύμφωνα με την διεθνή νομιμότητα– θα πρέπει να θέτει κόκκινες και απαραβίαστες γραμμές που αφορούν την εθνική του ασφάλεια και την ακεραιότητα της Επικράτειας που προβλέπει η διεθνής νομιμότητα.

Ολοφάνερα, όπως ειπώθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου του Ναυάρχου Λυμπέρη και όπως εκτεταμένα θεμελιώνει μέσα στο βιβλίο ο ίδιος, το πολιτικό έλλειμμα είναι πηγή πολλών κακών. Σημειώνεται μόνο ότι η εφαρμογή και μόνο της διεθνούς νομιμότητας διπλασιάζει, περίπου, την Ελληνική Επικράτεια που μας κληροδότησε η ιστορία και που οριοθετεί το ισχύον διεθνές δίκαιο.

Τι κάνει λοιπόν ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων σε περιπτώσεις όπως αυτές των Ιμίων. Τα ερωτήματα και τα ερωτηματικά είναι πολλά. Κάποιος μουείπε πρόσφατα πως αφού το 1996 ο ΑΓΕΕΘΑ διαπίστωσε πλέον πως το πολιτικό χάος ήταν αδιόρθωτο, θα έπρεπε,  υπογράμμισε, να παραμερίσει τους πολιτικούς, να εκδιώξει τον αντίπαλο από την κρατική μας κυριαρχία, να αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας και να προκηρύξει εκλογές.

Απέκρουσα έντονα ένα τέτοιο ενδεχόμενο καθότι, μεταξύ πολλών άλλων, θα οδηγούσε στην απόλυτη καταστροφή. Η ενδιάμεση πορεία που ακολουθήθηκε και που εξηγεί ο Ναύαρχος στο βίντεο και εκτενέστερα στο βιβλίο του ήταν φαίνεται μονόδρομος.

Υπό τις περιστάσεις εκείνες δεν χρειάζεται μεγάλη σοφία για να γίνει αντιληπτό ότι η χώρα δεν μπορούσε να αρχίσει εχθροπραξίες με απόφαση ενός στρατιωτικού γιατί η πλήρης αποδιοργάνωσή μας θα ήταν βεβαία.

Εάν ο ΑΓΕΕΘΑ έπραττε διαφορετικά ταυτόχρονα με ανάληψη των πολιτικών ευθυνών του πολέμου θα σήμαινε και είδος επανάστασης για αλλαγή της εσωτερικής πολιτικής. Πλην κανείς δεν τον είχε χρίσει επαναστάτη –ούτε και αυτός θα μπορούσε να αυτό-χρισθεί– ενώ η Ελληνική κοινωνία είχε επί χρόνια ροκανιστεί να μην πιστεύει στις έσχατες λογικές των εθνικών συμφερόντων. Ακόμη και το ενδεχόμενο εμφυλίου πολέμου τότε δεν μπορούμε να αποκλείσουμε.

Παγκοσμιοποιήσεις, διεθνισμοί, αφελείς κοσμοπολιτισμοί και άλλες ασυνάρτητες απάτριδες παραδοχές που ροκανίζουν την Εθνική Ανεξαρτησία ήταν ήδη ευρέως διαδεδομένες όπως είναι και σήμερα.

Για την αξιοθρήνητη κατάστασή μας στο επίπεδο του πολιτικού προσωπικού ιδιαίτερα μερικών που συνηθίζουν να φωνασκούν και να καπηλεύονται την εγγενή φιλοπατρία των Ελλήνων, αξίζει να μνημονεύσω ότι στην πρόσφατη μίνι κρίση γύρω από την τουρκική ΝΟΤΑΜ στο Αιγαίο, βρέθηκαν άτομα που κατέχουν υψηλές θέσεις να πουν ότι «με το να πάει ο υπουργός άμυνας στο Φαρμακονήσι ή να ρίξει στεφάνι στο σημείο των πεσόντων στα Ίμια προκαλέσαμε τους Τούρκους» (Για το θέμα αυτό βλ. (Προσδιορισμός όρων και εννοιών όπως Εφιάλτες, προδότες, «ένοχοι», «δράστες», «εσχάτη προδοσία» κτλ, υπό το πρίσμα της πολιτικής επιστήμης. http://wp.me/p3OlPy-1wU και «Εσχάτη προδοσία» και σχέδια Αναν http://wp.me/p3OlPy-kL).

Δεν θα επεκταθώ πολύ εδώ για ευνόητους λόγους αλλά η σχέση πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας ήταν πάντα ένα σημαντικό ζήτημα. Σχετίζεται με το κατά πόσο ο πόλεμος ως αποτρεπτική προετοιμασία ή ως πράξη βίας είναι φαινόμενο ανεξάρτητο της πολιτικής.

Πιο κάτω παραθέτω το κεφάλαιο 12 του βιβλίου μου «NuclearStrategyandEuropeanSecurityDilemmas” το οποίο αφιερώθηκε σε μια κλασικού χαρακτήρα εξέταση της σχέσης των σκοπών της πολιτικής με τους σκοπούς του πολέμου. Ο ενδιαφερόμενος θα μπορούσε να το διατρέξει (είναι στην Αγγλική γλώσσα)

Συνοπτικά εδώ λέμε ότι η αυτονομία του φαινομένου του πολέμου αποτελεί επιστροφή στην βαρβαρότητα.Δεν συνάδει με πολιτισμένα κράτη. Το φαινόμενο του πολέμου το οποίο δυστυχώς συνοδεύει τους ανθρώπους από καταβολής κόσμου δεν θεωρείται αυτοτελές.

Υποτάσσεται στις πολιτικές λογικές της πολιτείας το ίδιο και οι ιεραρχίες και οι ρόλοι ενός εκάστου στην διελκυστίνδα πολιτικής ηγεσίας – στρατιωτικής ηγεσίας.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις είναι πολιτικά ενταγμένες και οτιδήποτε άλλο είναι πολιτική διαστροφή. Προς τιμή του αυτό, βασικά, ακούγεται να λέει στο βίντεο ο Ναύαρχος Λυμπέρης.

Ακόμη και εάν όπως μπορεί να συμβεί στο μέλλον η χώρα βρεθεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης οι αποφάσεις που αφορούν την στρατιωτική δράση απαιτείται να είναι απολύτως πολιτικά ενταγμένες. Εάν και όταν μια χώρα βρίσκεται σε κατάσταση πολιτικής διάλυσης ή αδυναμίας υπάρχει πολύ μεγάλο πρόβλημα και αυτό κατ’ ακρίβεια είχαμε το 1996. Εάν ένα μεγάλο μάθημα αντλείται από αυτό το πάθημα είναι ότι δεν πρέπει να βρεθούμε ξανά σε μια τέτοια αξιοθρήνητη κατάσταση.

Η θέση του Clausewitzότι ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα και ότι είναι πολιτικά ενταγμένος είναι η μόνη πολιτικοστρατιωτικά ορθολογιστική στάση και κάθε αντίθετη θέση ή άποψη είναι προβληματική.

Δεν πρέπει λοιπόν να ισοπεδώνονται τα πάντα συνδέοντας πράγματα που δεν μπορούν να συνδεθούν ή να καλείται η στρατιωτική ηγεσία να αποφασίσει για την ζωή ή τον θάνατο του κράτους. Υπόθεση για την οποία την ευθύνη έχουν οι ίδιοι οι πολίτες και οι πολιτικοί αντιπρόσωποί τους.

Εάν βέβαια ένα κράτος δεχθεί μια μαζική επίθεση οι Ένοπλες Δυνάμεις αμύνονται όπως αρμόζει ανάλογα με την περίπτωση. Οι κανόνες εμπλοκής καλύπτουν πλήρως αυτή την περίπτωση.

Οι κανόνες εμπλοκής καλύπτουν όχι μόνο την περίπτωση μιας γενικευμένης σύρραξης αλλά και εμπλοκές χαμηλότερης έντασης (Η ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΜΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΟΥ ΚΑΠΟΙΟΙ ΝΟΜΙΣΑΝ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΥ, ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ http://wp.me/p3OlPy-TO).

Παρατηρούμε όμως ότι η πολιτική ηγεσία δεν ήξερε καν τον όρο «κανόνες εμπλοκής» το 1996. Υπό αυτές τις περιστάσεις η λήψη ορθολογιστικών στρατιωτικών αποφάσεων για την αποτροπή ή την ελεγχόμενη κλιμάκωση εάν αρχίσουν οι εχθροπραξίες δυσχεραίνεται σε βαθμό αφάνταστο.

Όταν όμως όπως έγινε στα Ίμια αλλά και εκατοντάδες φορές πριν και μετά μέχρι σήμερα δεχόμαστε απειλές χαμηλής έντασης ή γίνονται ανάλογα επεισόδια, το θέμα που τίθεται, βέβαια, είναι κάπως διαφορετικό.Πρωταρχικά, απαιτείται το πολιτικό προσωπικό να είναι έτοιμο να ηγηθεί αποτελεσματικά των στρατιωτικών αποφάσεων αποτροπής και ελέγχου της κλιμάκωσης (ενδοπολεμική αποτροπή). Αυτό κάνουν σε όλα τα σοβαρά και αξιόπιστα κράτη.

Γι’ αυτό και οι Επιτελείς των ΕΔ, όπως γίνεται σε όλα τα αξιόπιστα κράτη, απαιτείται όχι μόνο να ενημερώνουν/διδάσκουν στους πολιτικούς προϊστάμενους τις στρατηγικές/στρατιωτικές πτυχές της εθνικής άμυνας αλλά επιπλέον θα πρέπει επισταμένως να το ζητούν. Εάν οι πολιτικοί δεν πράττουν το καθήκον τους για «τακτή επιμόρφωση» να παραιτούνται (οι Επιτελείς) και να καταγγέλλουν δημόσια μια τέτοια τυχόν θανάσιμη ανευθυνότητα του πολιτικού προσωπικού.

Βέβαια, μια πολιτική ηγεσία που λειτουργεί σωστά όχι μόνο απαιτεί να έχει πλήρη εποπτεία των στρατιωτικών υποθέσεων αλλά επιπλέον επιζητεί διατακτικά αυτή την επιμόρφωσή της και ενημέρωσή της από την στρατιωτική ηγεσία. Τακτά ή και καθημερινά μέσα από πάγιες θεσμικές ρυθμίσεις. Ο πολιτικός, εν κατακλείδι, δεν γνωρίζει πολλά πράγματα –πχ εκτίμηση της απειλής ή των στρατιωτικών ικανοτήτων δικών μας και των αντιπάλων– και ο σύμβουλος του είναι η στρατιωτική ηγεσία που διαθέτει την αναγκαία εμπειρογνωμοσύνη.

Το να μην γνωρίζει καν όπως προαναφέραμε η πολιτική ηγεσία κατά την διάρκεια της κρίσης των Ιμίωντι σημαίνει «κανόνες εμπλοκές», υπογραμμίζει αυτό το γεγονός. Γενικότερα μιλώντας, πάντως, οι Επιτελείς των Ενόπλων Δυνάμεων γνωρίζουν καλύτερα από κάθε άλλο την στρατιωτική κατάσταση της χώρας, τις απειλές και την κατανομή ισχύος ανά πάσα στιγμή.

Τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και σε κατάσταση κρίσης η στρατιωτική ηγεσία οφείλει να κρατά την πολιτική ηγεσία ενήμερη και η πολιτική ηγεσία είναι υποχρεωμένη να ακούει ευλαβικά την στρατιωτική συμβουλή.

Προγενέστερα, η πολιτική ηγεσία οφείλει να εκπαιδεύεται κατάλληλα και εξειδικευμένα για να μπορεί επάξια να αποτελεί τον πολιτικό εντολέα της στρατιωτικής ηγεσίας.

Ο πόλεμος λοιπόν είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα. Υποτάσσεται στην λογική των πολιτικών σκοπών, ως προς τούτο δεν έχει την δική του αυτόνομη στρατιωτική λογική και όλοι μαζί ΕΔ και πολιτικό προσωπικό μεριμνούν τόσο σε κανονικές συνθήκες όσο και σε περιπτώσεις κρίσεων να υπάρχει άρτια διαχείριση των πολεμικών μέσων για να εκπληρώνονται οι εθνικοί σκοποί.

Τέλος, ο πόλεμος είναι ένα φοβερό φαινόμενο. Οι ερασιτεχνισμοί αλλά και οι επιπολαιότητες μπορούν να αποβούν θανατηφόρες. Το λέμε αυτό για όσους για τον ένα ή άλλο λόγο θεωρούν ότι στην περίπτωση των Ιμίων ή σε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να αντιστραφεί η ρήση «ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα» και να ειπωθεί «η πολιτική είναι συνέχεια του πολέμου».

Κάτι τέτοιο δεν είναι μόνο τραγικά λανθασμένο αλλά και ακραία επικίνδυνο. Εξ ου και θεωρούμε ότι η έναρξη εχθροπραξιών το 1996 με απόφαση της στρατιωτικής ηγεσίας και την πολιτική ηγεσία να λέει «τα πράγματα να μείνουν όπως έχουν» θα ήταν ένα μοιραίο λάθος.

Οι ανεύθυνες πολεμικές κραυγές που αποσυνδέουν την έναρξη του πολέμου από την πολιτική και την πολιτική κατάσταση είναι το ίδιο ανεύθυνες και επικίνδυνες με τις θέσεις υπέρ κατευνασμού και παραχώρησης κυριαρχίας. Απαιτείται ορθολογισμός και αυτό σημαίνει ορθολογιστική εθνική αποτρεπτική στρατηγική, καλλιέργεια πολιτικής κουλτούρας, προσδιορισμό των εθνικών συμφερόντων και εμπέδωση μιας κρατικής θεωρίας που τα στηρίζει.

Η στρατηγική κουλτούρα σε ένα κράτος που καλλιεργεί τον πολιτικό και στρατηγικό ορθολογισμό είναι ένας σημαντικός συντελεστής ισχύος. Και το αντίστροφο: Η απουσία στρατηγικής κουλτούρας σημαίνει πολιτικό και στρατιωτικό ανορθολογισμό και ανυπαρξία κρατικής θεωρίας. Η Ελλάδα ως προς τούτο πάσχει!

Συνοψίζω τηλεσκοπικά θέσεις που στην στρατηγική θεωρία θεωρούνται δεδομένες και κοινώς αποδεκτές

• Αφότου είχαμε πολιτικό πολιτισμό και οργανωμένες Πολιτικές κοινότητες, θεωρείται φυσιολογικό να ενοποιείται η κοινωνικοπολιτική διαδικασία με την διεξαγωγή του πολέμου εντάσσοντας την δεύτερη στην πρώτη.
• Τακτική: Χρήση των ενόπλων δυνάμεων στην μάχη
• Στρατηγική: Χρήση της μάχης για την εκπλήρωση των κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένων σκοπών του πολέμου.
• Σκοπός της στρατηγικής στην εποχή του έθνους-κράτους: βαθμίδες εθνικού συμφέροντος (βλ. πίνακα πιο κάτω)
• Στρατηγική. Συμπεριλαμβάνει όλους τους παράγοντες και όλα τα κριτήρια που αφορούν την χρήση βίας ή απειλή χρήσης βίας για την εκπλήρωση των εθνικών σκοπών.
• Κοινωνία-ηθική-πόλεμος: Οι περί πολέμου αποφάσεις συνιστούν πρωταρχικά κοινωνική επιλογή που θεμελιώνονται σε φιλοσοφικές και ηθικές αιτιολογήσεις πολύ ευρύτερης σημασίας από την απλή άσκηση φυσικής βίας
• Η κρατική θεωρία
  • θεωρεί το κράτος συμβόλαιο των ζώντων με τους προγόνους και τους απογόνους
  • απαιτεί σωστή κοσμοαντίληψη και καθαρή θέαση για το πώς κινούνται τα πράγματα ιστορικά
  • στηρίζεται σε ορθή ανάλυση της διεθνούς πολιτικής
  • επιτυγχάνει υποστηρικτική στρατηγική κουλτούρα στο επίπεδο της κοινωνίας
  • εδράζεται πάνω στις κοσμοθεωρίες του έθνους και προσανατολίζεται με γνώμονα τις έσχατες λογικές της εθνικής επιβίωσης και της ακεραιότητας της Επικράτειας
  • ως προς τα εθνικά συμφέροντα επιτυγχάνει μια κρίσιμη μάζα υποστηρικτών θέσεων γύρω από τις οποίες επιδιώκεται να υπάρχει πάντα πολιτική συναίνεση
  • η Εθνική Ανεξαρτησία θεωρείται ως
    • η συλλογική ελευθερία και
    • η έσχατη λογική του εθνοκράτους
  • όταν απειλείται η εθνική ανεξαρτησία και η ακεραιότητα της Επικράτειας επιδιώκεται
    • εσωτερική εξισορρόπηση (ενίσχυση των εσωτερικών συντελεστών ισχύος συμπεριλαμβανομένων του υποστηρικτικού φρονήματος στο επίπεδο της κοινωνίας και του πολιτικού προσωπικού)
    • Εξωτερική εξισορρόπηση (συμμαχίες και διπλωματικοί ελιγμοί)
    • Ανάπτυξη και ύπαρξη μιας σιδερένιας αποτρεπτικής στρατηγικής που συμπεριλαμβάνει τόσο την αποτροπή μιας
    • γενικευμένης σύρραξης όσο και απειλών χαμηλής έντασης.

Πρακτικές και θεωρητικές συνέπειες εξειδίκευσης της στρατηγικής ανάλυσης – Clausewitz

Συζητάμε για τον πόλεμο και τους σκοπούς που εξυπηρετεί η στρατηγική εντός ενός ενιαίου θεματικού πεδίου που ενσωματώνει την στρατιωτική οργάνωση.

• Δεδομένης της υψηλής ιεράρχησης της Ασφάλειας και του συμφέροντος επιβίωσης σ’ όλες τις κοινωνίες, οι ένοπλες δυνάμεις των πολιτισμένων κρατών αναγνωρίζονται πλέον ως σημαντικός συντελεστής του κοινωνικοπολιτικού συστήματος.
• Η στρατηγική ανάλυση κινείται στην σφαίρα των διλημμάτων και προβλημάτων που θέτει ο κοινωνικοπολιτικά και κοσμοθεωρητικά κατακερματισμένος κόσμος.
• Ιεράρχηση της συζήτησης ανάλογα με τις βαθμίδες των διεθνοπολιτικών αξιώσεων (ηγεμονικός πόλεμος, αμυντικός πόλεμος, αποτρεπτικός πόλεμος, εθνικοαπελευθερωτικός πόλεμος, προληπτικός πόλεμος) – είναι ιλαροτραγικό και ανορθολογικό να θεωρείται ως πρόβλημα μια αποτρεπτική στρατηγική που στηρίζει την Εθνική Ανεξαρτησία, δηλαδή την Ελευθερία των μελών της κοινωνίας στην ανταγωνιστική διεθνή πολιτική.
• Απαιτείται εμπλουτισμός των συλλογισμών για τους πολιτικούς σκοπούς του πολέμου σε εποχές ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης που μεταβάλλουν την κλίμακα των αποτελεσμάτων των πολεμικών συγκρούσεων.

Ποιο απτά: Οι λειτουργοί των ενόπλων δυνάμεων ενός σύγχρονου κράτους θεωρούνται –όπως και στην κλασική εποχή– σημαίνων στέλεχος της κοινωνίας και επιτελικής σημασίας δρων της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων, γεγονός που απαιτεί κατάρτιση υψηλών προδιαγραφών τόσο για τις στρατιωτικές πτυχές του πολέμου όσο και για τις πολιτικές, τις διεθνοπολιτικές και τις φιλοσοφικές πτυχές του πολέμου.

Πρακτικές συνέπειες:

1^ον) Φόρμουλα σχέσης πολέμου – σκοπών που συνάδει με πολιτικό πολιτισμό των ανθρώπων: Ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα και υπηρετεί τους πολιτικούς σκοπούς.

2^ον) Υπάρχουν σχέσεις ενόπλων δυνάμεων–πολιτικής ηγεσίας που αποκλείουν την αυτονόμηση των πρώτων εκτός κοινωνικοπολιτικών σκοπών και εδραιώνουν την πολιτική ηγεσία ως του εντολέα των στρατηγικών αποφάσεων.

3^ον) Οι σκοποί του πολέμου αποκλείουν επιστροφή στην εποχή της βαρβαρότητας: Στόχος της άσκησης φυσικής βίας είναι η αποκατάσταση της σταθερότητας σύμφωνα με την διεθνή νομιμότητα.

4^ον) Η στρατηγική κουλτούρα καταπολεμά τον στείρο αντιμιλιταρισμό που συχνά θέτει σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια ενός κράτους (πυρηνική εποχή καθηλώνει το στρατηγικό δόγμα στο «MAD» αποκλείοντας κλιμάκωση σε σενάρια πυρηνικής μάχης, σε όλες τις περιπτώσεις η αποτρεπτική στρατηγική είναι αποδεκτή από όλους τους πολίτες)

ΈΣΧΑΤΕΣ-ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

• Κάθε κράτος θεωρεί απαραβίαστη την εθνική του κυριαρχία
• Δεν εκχωρείται κυριαρχία παρά μόνο μετά από ένα αποτυχημένο επιθετικό πόλεμο
• Κάθε πολίτης κάθε κράτους υποχρεωμένος (ηθικά και νομικά) να επιδείξει αυτοθυσία αν κινδυνεύσει η κρατική κυριαρχία.
• Υποχρέωση η στήριξη εθνικών συμφερόντων (δίλημμα μόνο αν τίθεται θέμα επεκτατικού, επιθετικού, σοβινιστικού πολέμου).

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=J9YEUmWCipg]

Για να κατεβάσετε σε pdf τα πρωτοσέλιδα του βιβλίου κάντε κλικ εδώ: contents, foreword, preface, acknowledgements
Για να κατεβάσετε σε pdf το Κεφάλαιο 12 του βιβλίου κάντε κλικ εδώ: Chapter 12

Συναφείς αναλύσεις

• • ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ – Το μεθοδολογικό και φιλοσοφικό σταυροδρόμι και ο θανατηφόρος χαρακτήρας κάθε κατευναστικής στάσης και συμπεριφοράς. http://wp.me/p3OqMa-18d– http://wp.me/p3OlPy-1eZ
  • Το αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα και ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων στις περιφέρειες: Ανατολική Μεσόγειος, Μέση και Μείζονα Ανατολή*. http://wp.me/p3OlPy-1CO
  • ΤΟ ΑΘΛΗΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΝΕΛΕΗΤΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑhttp://wp.me/p3OqMa-16D
  • ENAΛΛΑΚΤIΚΕΣ ΕΠIΛΟΓΕΣ ΚI ΔIΛΗΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝIΚΗΣ ΑΠΟΤΡΕΠΤIΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓIΚΗΣ (1990-1)http://wp.me/p3OlPy-JO 
  • Η ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΜΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΟΥ ΚΑΠΟΙΟΙ ΝΟΜΙΣΑΝ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΥ, ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥhttp://me/p3OlPy-TO
  • Ο πόλεμος ως διαχρονικό φαινόμενο http://wp.me/p3OqMa-1nr
  • ΤΟΥΡΚΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ: Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΩΝ ΑΚΡΟΒΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΚΑΙ Η ΚΛΙΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΠΑΙΓΝΙΩΝ. Βραχυχρόνιοι, μεσοπρόθεσμοι και μακροχρόνιοι στρατηγικοί σχεδιασμοί και μεταβλητές μεγάλης κύμανσης http://wp.me/p3OlPy-1AE – http://wp.me/p3OqMa-1np
  • Η σύρραξη στη Συρία και ο ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός ως καθοριστικός παράγων των περιφερειακών διενέξεων http://wp.me/p3OlPy-qo 
  • ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ: ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΑΠΕΙΛΩΝ ΧΑΜΗΛΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ – ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ http://wp.me/p3OlPy-1rT
  • http://wp.me/p3OqMa-1l0 Η Τουρκία αναμένει να διαπράξουμε το μοιραίο λάθος – Ανάλυση – http://www.onalert.gr/stories/panagiwths-hfaistos-tourkia-anamenei-diapra3oume-moiraio-la8os/54404
  • ΡΩΣΙΑ, ΤΟΥΡΚΙΑ, ΗΠΑ. ΡΕΥΣΤΑ, ΕΦΗΜΕΡΑ, ΠΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΙΜΟΤΕΡΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ http://wp.me/p3OlPy-1ug
  • ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ. (Σημειώσεις διάλεξης σε ημερίδα με θέμα την θαλάσσια στρατηγική. ΙΔΙΣ / Σχολή Εθνικής Άμυνας – παράρτημα ορισμών, βασικών πτυχών και σύνδεση με Ελλάδα) http://wp.me/p3OlPy-1iU
  • ΤΟ ΑΘΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΝΕΛΕΗΤΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ http://wp.me/p3OlPy-1A2
  • «Ο ύστερος νέο-οθωμανισμός και η ελληνική αποτρεπτική στρατηγική»http://wp.me/p3OlPy-jt 
  • ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΣ: ΦΕΡΝΕΙ ΠΟΛΕΜΟ Ή ΗΤΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΟΛΕΜΟ.https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/permalink/1704692463103630/
  • ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΕΠΙΔΙΩΚΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ «ΙΣΧΥ», Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΥΡΙΟ «ΝΟΜΙΣΜΑ» ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗhttp://wp.me/p3OlPy-AA
  • Π. Ήφαιστος, ΣΤΡΑΤΗΓΙΚH ΑΝΙΣΟΡΡΟΠIΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΙ–ΚΑΙ ΘEΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΑΣhttp://wp.me/p3OlPy-Td 
  • ΣΥΡΡΟΗ ΚΑΙ ΚΑΤ’ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ, ΤΑ ΔΕΞΙΟΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣhttp://wp.me/p3OlPy-Rw 
  • Ιδεολογίες και Ελληνική Εθνική Στρατηγικήhttp://wp.me/p3OlPy-Qh 
  • ΑΛΦΑΒΗΤΆΡΙΟ: ΠΑΓΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ KΑΘΕ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ – http://wp.me/p3OqMa-12B
  • Ο Ιωάννης Καποδίστριας και οι διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τις Μεγάλες Δυνάμεις: Σχέσεις ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών στο σύγχρονο διεθνές σύστημα http://wp.me/p3OqMa-1p5
  • «ΟΙ ΑΦΕΤΗΡΙΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ» http://wp.me/p3OlPy-1FG – http://wp.me/p3OqMa-1oL
  • Ελληνική Εθνική Στρατηγική: Η τριπλή στρατηγική. Έννοια σκοποί προϋποθέσεις επιτυχούς εκπλήρωσης: η περίπτωση της ευρωπαϊκής προοπτικής της Κύπρου http://wp.me/p3OlPy-Ff 
  • In Memoriam Γιάννου Κρανιδιώτη. Ειρηνική επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών και ο Γιάννος Κρανιδιώτης http://wp.me/p3OlPy-I2 
  • THE CYPRUS ISSUE: SLIDING ON A KNIFE-EDGE”, European Parliament, conference 31.1.2017 (it includes the report on «International and European law» in four languages) http://wp.me/p3OqMa-1kT
  • ΚΥΠΡΙΑΚΉ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΜΙΛΊΕΣ: ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΔΙΑΣΚΕΠΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, ΣΤΗΝ ΠΑΦΟ, 26 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016 http://wp.me/p3OlPy-1ow– http://wp.me/p3OqMa-1hK
  • Π. Ήφαιστος, Η Κύπρος στην κόψη του ξυραφιού. Ώρα και ευκαιρία για μια νέα βιώσιμη αφετηρίαhttp://wp.me/p3OlPy-1nH Ομιλία στην Διασκεπτική για το Κυπριακό στην Πάφο, Κύπρου, στις 26.11.2016.
  • ΚΥΠΡΙΑΚΟ-ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΑ: ΜΙΑ ΦΡΙΚΤΑ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ ΠΟΡΕΊΑ ΠΡΟΣ ΦΡΙΚΤΆ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΑΠΟΦΆΣΕΙΣ ΩΘΟΎΝ ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΙ ΚΎΠΡΟ ΣΤΑ ΦΡΙΚΤΑ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΑ ΠΕΔΙΑ ΑΣΤΑΘΕΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΈΡΕΙΆΣ ΜΑΣ http://wp.me/p3OqMa-1hc
  • «ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΡΧΩΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΙΚΑΙΗ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΜΕ ΓΝΩΜΟΝΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ, …» http://wp.me/p3OlPy-lc
  • Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΨΗ ΤΟΥ ΞΥΡΑΦΙΟΥ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΧΕΙΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΗΜΝΟΥ http://wp.me/p3OqMa-1eH
  • ΚΥΠΡΟΣ-ΠΡΟΕΔΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ: ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ «ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ». ΔΔΟ = αναγνώριση τετελεσμένων + διχοτόμηση + τουρκική επικυριαρχία + μετατροπή της Κύπρου σε πεδίο αστάθειας όπως η Λιβύη, η Συρία και το Ιράκ https://wp.me/p3OqMa-1pt
  • Κυπριακό: Υπάρχει νέα στρατηγική; Και ποια; https://wp.me/p3OlPy-1GM, https://wp.me/p3OqMa-1pr
  • Πραξικόπημα / εισβολή 1974 στην Μεγαλόνησο Κύπρο. Προπαγάνδα, μύθοι, η αλήθεια και οι συνέπειες αναγνώρισης των παράνομων τετελεσμένων της βίας* http://wp.me/p3OlPy-1ES
  • ΚΥΠΡΙΑΚΟ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΦΙΑΣΚΟ ΣΤΑ ΣΟΥΣΑ ΤΗΣ ΕΛΒΕΤΙΑΣ http://wp.me/p3OqMa-1oy
  • Ο ΟΗΕ, οι αποφάσεις του ΣΑ και προσεγγίσεις ριζικής επανατοποθέτησης του Κυπριακού ζητήματος* http://wp.me/p3OlPy-1DF
  • ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ: «αν είμαι στραβός και η πατρίδα μου είναι καλά, με θρέφει, αν είναι η πατρίδα μου αχαμνά, δέκα μάτια να ‘χω στραβός θα να είμαι» http://wp.me/p3OqMa-1o9
  • ΚΥΠΡΙΑΚΟ: ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ «ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΩΝ ΦΑΣΕΩΝ». Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ (Ανατολική Γερμανία). http://wp.me/p3OqMa-1nH
  • ΤΕΛΙΚΑ, ΟΙ ΛΕΒΑΝΤΙΝΟΙ ΧΑΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ: ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΣΕ ΤΡΟΧΙΑ ΑΣΥΓΚΡΑΤΗΤΟΥ ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΒΟΥΛΗΣΗ. ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΤΟΝ ΑΜΕΣΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΟΥΝ ΣΕ ΛΕΒΑΝΤΙΝΟΥΣ ΜΙΑΣ ΧΡΗΣΕΩΣ http://wp.me/p3OqMa-1ld
  • ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΣΕ ΤΡΟΧΙΑ ΑΦΑΝΙΣΜΟΥ: κράτη, πολιτειακή συγκρότηση και σύνορα με όρους ζεϊμπέκικων, χορών της κοιλιάς και άλλων γλαφυρών και επικίνδυνων ιδεολογημάτων http://wp.me/p3OlPy-1sq
  • ΠΕΡΙ «ΑΠΟΡΡΙΠΤΙΚΩΝ»: Η ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ Η ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΩΣ «ΜΗ ΛΥΣΗ» ΚΑΙ ΩΣ ΔΙΑΙΩΝΙΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΧΡΙ, ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΔΟΘΕΙΣΗΣ, ΝΑ ΤΕΡΜΑΤΙΣΤΟΥΝ ΤΑ ΠΑΡΑΝΟΜΑ ΤΕΤΕΛΕΣΜΕΝΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ http://wp.me/p3OlPy-1sd – http://wp.me/p3OqMa-1l3 –

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestos.edu.gr / www.ifestosedu.gr – info@ifestos.edu.gr / info@ifestosedu.gr
 Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρίαhttps://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
Διεθνής πολιτική 21^ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμόςhttps://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμόςhttps://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτηςhttps://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos