Μελετώντας κάποιος βαθύτερα το Στρατηγικό Βάθος του Αχμέτ Νταβούτογλου, θα παρατηρήσει ότι προκύπτουν ερωτήματα τα οποία εύλογα τίθενται και για την περίπτωση της Τουρκίας συνολικά. Θα διερωτάτο κάποιος, για παράδειγμα, αν το έργο του Νταβούτογλου αποτελεί προϊόν της λεγόμενης «Δυτικής» ή «Ανατολικής επιστήμης».
Παρόμοιες σκέψεις γεννιούνται και για την Τουρκία. Είναι χώρα της Ανατολής ή της Δύσης; Μήπως αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση που χρήζει αντίστοιχα ιδιαίτερης ανάλυσης και προσοχής;
Αν ρωτούσε κανείς τον Νταβούτογλου σχετικά με το έργο του, θα λάμβανε την απάντηση ότι σίγουρα δεν συνιστά Δυτικών καταβολών έργο, στο βαθμό που η Δύση ταυτίζεται με τον ευρωκεντρισμό και την ευρωκεντρική θέαση της ιστορίας.
Μάλιστα, παρουσιάζει και ορισμένα γεωγραφικά τεχνάσματα, όπως τη χρήση του όρου «Δυτική Ασία» αντί εκείνου της «Μέσης Ανατολής». Ως όρος, η Μέση Ανατολή ταυτίζεται, κατά τον ίδιο, με τον τρόπο που η Δυτική Ευρώπη διαβάζει τον παγκόσμιο χάρτη.
Το έργο του Νταβούτογλου επικαλείται Δυτικής προέλευσης επιστημονικά και μεθοδολογικά εργαλεία όπως η γεωπολιτική, η γεωοικονομία ή και η θεωρία διεθνών σχέσεων, στο βαθμό που η σύγχρονη τυπολογία τους διαμορφώθηκε κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Όμως η χρήση αυτών των εργαλείων προϋποθέτει μια συνέπεια παραμονής στις υλιστικές –και μόνο– πτυχές ανάλυσης.
Το έργο του Νταβούτογλου επικαλείται Δυτικής προέλευσης επιστημονικά και μεθοδολογικά εργαλεία όπως η γεωπολιτική, η γεωοικονομία ή και η θεωρία διεθνών σχέσεων, στο βαθμό που η σύγχρονη τυπολογία τους διαμορφώθηκε κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Όμως η χρήση αυτών των εργαλείων προϋποθέτει μια συνέπεια παραμονής στις υλιστικές –και μόνο– πτυχές ανάλυσης.
Υπό αυτή την έννοια, είναι ξένες προς τα παραπάνω παρατηρήσεις ή προτάσεις περί της συνοχής της τουρκικής κοινωνίας ή του ισλαμικού ανθρωπολογικού υπόβαθρου της Μέσης Ανατολής.
Μιλά για «στρατηγικό βάθος». Ένας Βρετανός ή Αμερικανός αναλυτής θα ερμήνευε την έννοια με όρους εδαφικής έκτασης, πληθυσμού, σφαιρών επιρροής ή/και πρόσβασης σε πλουτοπαραγωγικές πηγές. Ο Νταβούτογλου έρχεται και προσθέτει τη θρησκεία, τη γλώσσα, την ιστορία, τον πολιτισμό και –πολλές φορές μυθολογικής έμπνευσης– κοινές εθνοτικές καταβολές. Οι εν λόγω όροι είναι παρατηρήσιμοι αλλά μη μετρήσιμοι, μπορούν να γίνουν αντιληπτοί αλλά δεν μπορεί να εκτιμηθεί το εύρος τους και άρα η δυνατότητα πραγματικής χρήσης τους.
Ο Νταβούτογλου όχι μόνο τους επικαλείται, αλλά θεωρεί εκ προοιμίου ότι είναι εκμεταλλεύσιμοι και η Τουρκία δύναται να αντλήσει το maximum από αυτούς. Πιθανόν να είχε και δίκιο, αν άξονας της σκέψης του και μεθοδολογικό εφαλτήριο ήταν η δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Ωστόσο δεν είναι κονστρουκτιβιστής, όπως θα έλεγε ένας διεθνολόγος. Κάθε άλλο, είναι αμείλικτα κρατοκεντρικός όσον αφορά την ύστερη φάση της εργογραφίας του.
Εδώ, λοιπόν, γεννιούνται τα ερωτήματα αναφορικά με το τι επιδίωξε ο Νταβούτογλου να γράψει, και βέβαια η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα θα ερμήνευε μεγάλο μέρος της τωρινής συμπεριφοράς του Ερντογάν.
Πρώτον, είναι σίγουρο ότι το Στρατηγικό Βάθος αποτέλεσε το διαβατήριο του AKP για την ανάληψη της εξουσίας στην Τουρκία. Με το συγκεκριμένο βιβλίο ο ισλαμιστής πρώην φυλακισμένος Ερντογάν και ο θεωρητικός του σύγχρονου πανισλαμισμού στις Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες Νταβούτογλου βαπτίστηκαν «Τούρκοι εθνικιστές» και τους δόθηκε η δυνατότητα να αλώσουν την τουρκική στρατογραφειοκρατία εκ των έσω.
Δεύτερον, είναι ξεκάθαρο πλέον ότι ο Νταβούτογλου είχε εξαγάγει τα συμπεράσματά του πριν από την ολοκλήρωση της έρευνάς του. Έγραφε, δηλαδή, χρησιμοποιώντας τα επιχειρήματα τα οποία θα υποβοηθούσαν στη διατύπωση της τελικής πρότασης στρατηγικής: την ανάληψη εκ μέρους της Τουρκίας ηγεμονικού ρόλου στην ευρύτερη περιφέρειά της.
Η προσέγγιση είναι επιστημονικά αμφιλεγόμενη και εξηγεί την αγωνία επίκλησης κάθε μέσου προκειμένου να στοιχειοθετηθεί ένας προειλημμένος ισχυρισμός. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει, σήμερα, με τις αιτιάσεις του Ερντογάν: καμία ρεαλιστικά σταθεροποιημένη στρατηγική πλεύση, παρά μόνο ηγεμονικές αξιώσεις που πρέπει να ικανοποιηθούν παντοιοτρόπως. Η Ρωσία είναι σύμμαχος ή εχθρός; Οι ΗΠΑ; Η Γερμανία; Το Ισραήλ; Το Ιράν; Το Ισλαμικό Κράτος; Ο Νταβούτογλου το ονομάζει «ρυθμική διπλωματία». Εγώ θα έλεγα ότι είναι πολιτικός ανορθολογισμός και ισλαμιστική ιδεοληψία.