Π. Ήφαιστος, Ελλάδα: Ολοταχώς προς τις ηγεμονικές Συμπληγάδες και στα σπήλαια των Κυκλώπων χωρίς Οδυσσέα

Το κείμενο που ακολουθεί αναρτήθηκε σε δύο μέρη στο Huffington Post. Οι σύνδεσμοι παρατίθενται στο τέλος. Δεν έγιναν ουσιαστικές αλλαγές παρά μόνο μερικές επαναδιατυπώσεις. Εξετάζει τις εξελίξεις γύρω από το «Μακεδονικό ζήτημα» υπό το πρίσμα των ρευστών σχέσεων μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων και στο πλαίσιο ενός πολύ σημαντικού ζητήματος της στρατηγικής ανάλυσης. Πιο συγκεκριμένα, την στρατηγική των λιγότερο ισχυρών κρατών όταν τις προγραμματικά ασύμμετρες σχέσεις και συναλλαγές προσπαθούν να τις καταστήσουν συμμετρικές. Το Μακεδονικό ζήτημα αλλά και οι χειρισμοί του ζητήματος της κατασκοπείας καταμαρτυρούν πλήρη σύγχυση, αποπροσανατολισμό από την ουσία και πλήρη άγνοια για το πώς τα λιγότερο ισχυρά κράτη διαχειρίζονται τις σχέσεις τους με τα ηγεμονικά κράτη. Καταμαρτυρούν, επιπλέον, ένα παγιωμένο έλλειμμα για την σύγχρονη διεθνή πολιτική και κυρίως για τις στρατηγικές των δυνάμεων του αναδυόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος.
 Εισαγωγή: συλλογική ενοχοποίηση της αντίθετης άποψης και της κοινωνίας
Οι συζητήσεις για το «Μακεδονικό», οι διακηρύξεις περί ενός επερχόμενου ηγετικού ρόλου της Ελλάδας στην περιφέρειά της και η αναβίωση ψυχροπολεμικής έμπνευσης αντί-Αμερικανικών και αντί-Ρωσικών συνδρόμων αναδεικνύουν, για ακόμη μια φορά, τις πολιτικές και πνευματικές παθολογίες των νεοελλήνων.
Πρωτίστως, την ελλειμματική γνώση της δομής, των λειτουργιών και των προσανατολισμών του σύγχρονου κρατοκεντρικού συστήματος, τις στρατηγικές των ηγεμονικών δυνάμεων και τα χαρακτηριστικά του μετά-Ψυχροπολεμικού πολυπολικού πλέον διεθνούς συστήματος. Θα σταθούμε σε μερικά μόνο ζητήματα, κυρίως όσον αφορά τις σχέσεις λιγότερο ισχυρών κρατών με τα ηγεμονικά κράτη και την ανάγκη για ένα λιγότερο ισχυρό περιφερειακό κράτος να αποφεύγει τις ηγεμονικές Συμπληγάδες.
Από τα επαναστατικά και ανορθολογικά φλερτ του πρόσφατου παρελθόντος με την Μόσχα περάσαμε στην γονυπετή υποταγή στις ΗΠΑ και στην εκτόξευση αντί-Ρωσικών πυροτεχνημάτων, εάν όχι και στην αντί-Ρωσική εκστρατεία που σχετίζεται περισσότερο με εσωτερικές μικροπολιτικές σκοπιμότητες και λιγότερο με την ύπαρξη κάποιας μεγάλης απειλής κατά της εθνικής ασφάλειας της Ελλάδας. Ενώ όπως θα υποστηρίξουμε στην συνέχεια δεν ενδείκνυται στρατηγική συνοδοιπορία με τα ρωσικά γεωπολιτικά παίγνια δεν συμφέρει η επισκίαση του γεγονότος πως η μεγάλη απειλή κατά της χώρας προέρχεται από την Τουρκία και από τον αλυτρωτισμό στα Βαλκάνια τον οποίο εν τέλει κατευνάζοντας διασπείρουμε και σε άλλα κράτη πέραν της ΦΥΡΟΜ.
Αυτιστικά ενοποιείται κάθε αντίθετη άποψη με το να συνδέεται με κατά τα άλλα ασήμαντα και συνήθη κατασκοπευτικά ζητήματα στα οποία πιθανότατα εμπλέκονται μερικά άτομα. Αυτά τα ζητήματα αυτοκτονικά γίνονται αφορμή για αφορισμούς μεγάλου μέρους της κοινωνίας ή και απίστευτα αλματώδεις εκλογικεύσεις και γενικεύσεις του συνόλου των ιερών και οσίων της διαχρονικής Ελληνικότητας στο Άγιο Όρος.
Δεν είναι μόνο ότι αυτά δεν μας τιμούν. Οι χειρισμοί, οι ανεξέλεγκτες εάν όχι και χαώδεις αντεκδικήσεις και η διαφθορά του δημόσιου διαλόγου με γενικεύσεις και αφορισμούς επί ζητημάτων που απαιτούν ακρίβεια και υπευθυνότητα, είναι ενδείξεις που καταμαρτυρούν πως στην Ελλάδα δεν είναι κατανοητό πως είναι ένα πράγμα η συμμετοχή σε συμμαχίες (και η λογική και συμφέρουσα συμμετοχή της Ελλάδας εξ αντικειμένου είναι η ναυτική συμμαχία της οποίας σήμερα ηγούνται οι ΗΠΑ), και άλλο οι ξαφνικές μεταστροφές που καταμαρτυρούν διαιώνιση νοοτροπιών υποτέλειας αλλά και έλλειμμα διαπραγματευτικής ικανότητας για συμφέρουσες συγκλίσεις με τους δυτικούς μας συμμάχους.
Με τρόπο που αποστασιοποιείται από τις πεζές και αξιοθρήνητες διενέξεις γύρω από τόσο σημαντικά ζητήματα που αφορούν την ασφάλεια ή και την  ακεραιότητα της χώρας, θα εστιάζουμε την προσοχή σε δύο ζητήματα. Πρώτον, τις «πελατειακές σχέσεις» χωρίς τις οποίες ένα λιγότερο ισχυρό κράτος είναι έρμαιο και δεύτερον, τις ηγεμονικές Συμπληγάδες στις οποίες εάν μια χώρα εισέλθει σημαίνει ότι απέτυχε ολοκληρωτικά.
Δηλώνεται προγραμματικά ότι θεωρώ μια τέτοια περιγραφικά ουδέτερη συζήτηση ως διάλογο κωφαλάλων εάν και όταν στην άλλη πλευρά μιας συζήτησης κυριαρχούν ιδεολογήματα, άγνοια, εμφύλια σύνδρομα, μικροκομματικές σκοπιμότητες, μωροφιλοδοξίες εφήμερων κατόχων εξουσίας και υπόγειες χειραγωγήσεις που δεν μπορούμε να ξέρουμε ή να επηρεάσουμε (και που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των υπηρεσιών εθνικής ασφαλείας οι οποίες σε ένα πολιτικά κυρίαρχο κράτος είναι εθνικές και διόλου έξωθεν εξαρτημένες).
Patron – Client relations («πελατειακές» σχέσεις ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών).     
Με δεδομένο ότι ο κόσμος αποτελείται από δύο εκατοντάδες κράτη διαφορετικού μεγέθους, διαφορετικής ισχύος και διαφορετικής ανάπτυξης, η θεωρία πελατειακών σχέσεων ως κλάδος της στρατηγικής ανάλυσης είναι μεγάλης σημασίας και θα γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός, ιδιαίτερα για τα λιγότερο ισχυρά κράτη.
Βασικά με δεδομένη την ασυμμετρία ισχύος μεταξύ ισχυρών και συγκριτικά λιγότερο ισχυρών κρατών καλλιεργεί την γνώση για το πώς τα τελευταία κινούνται ή καλύτερα σχοινοβατούν με σκοπό αφενός να επιτύχουν ισόρροπες σχέσεις και ισόρροπες συναλλαγές με τα πιο ισχυρά κράτη και αφετέρου το πώς επιτυγχάνοντας αυτό θα αποφεύγουν να εισέρχονται μέσα στις Συμπληγάδες των ηγεμονικών διενέξεων στις περιφέρειες. Συνεπάγεται, βασικά, συναλλαγές συμφερόντων με όρους εκατέρωθεν κόστους / οφέλους και με τρόπο που οδηγούν το ισχυρό κράτος σε ευνοϊκές αποφάσεις για το λιγότερο ισχυρό κράτος.
Η εμπειρία διδάσκει ότι επιτυγχάνουν εκείνα τα λιγότερο ισχυρά κράτη τα οποία είναι επιτελικά οργανωμένα, των οποίων οι αρμόδιοι γνωρίζουν τις ηγεμονικές στρατηγικές και τους προσανατολισμούς των πλανητικών και περιφερειακών αντιπαραθέσεων και των οποίων οι πολιτικές ηγεσίες και οι πολίτες δεν νεφελοβατούν.
Δεν νεφελοβατούν σημαίνει πολύ καλή γνώση της διεθνούς πολιτικής και απουσία διεθνιστικών ιδεολογημάτων τα οποία πάντα στην ιστορία αποτελούσαν μεταμφιέσεις των ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος για να ηγεμονεύουν και να ελέγχουν τα λιγότερο ισχυρά κράτη.
Τα καλά οργανωμένα και συνεκτικά κράτη που διαθέτουν ικανή πολιτική ηγεσία και που κινούνται με δεξιοτεχνία στα περιθώρια των ηγεμονικών ανταγωνισμών επιτυγχάνουν. Το λιγότερο ισχυρό κράτος επιτυγχάνει όταν στην εκατέρωθεν πλάστιγγα κόστους – οφέλους πείθει το πιο ισχυρό κράτος να υιοθετήσει συμφέρουσες γι’ αυτό στάσεις, αποφάσεις και συμπεριφορές.
   Για να το συνδέσουμε με τις Βαλκανικές εξελίξεις και με την Ελληνική εθνική στρατηγική, η Ελλάδα θα επιτύγχανε εάν, με δεδομένα τα συμφέροντα των ΗΠΑ λόγω στρατιωτικών βάσεων στην ΦΥΡΟΜ και λόγω παραδοσιακών στρατηγικών αναχαίτισης των ηπειρωτικών δυνάμεων (σήμερα της Ρωσίας), τα Σκόπια εξάλειφαν και εξαφάνιζαν κάθε ανεκδοτολογικά στημένο αλυτρωτισμό που αποτελεί κακή κληρονομιά (όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την ΦΥΡΟΜ) της Τιτοϊκής εποχής. Μόνο και μόνο τότε η Ελλάδα θα μπορούσε να πει ότι πέτυχε.
Επιτυχία βέβαια συνεπάγεται και εκπλήρωση και άλλων προϋποθέσεων όπως αποτροπή της Τουρκικής απειλής, στρατιωτική ισχύ και εν γένει κρατική ισχύ που σχετίζεται τόσο με υλικά κριτήρια όσο και με την οικονομική ευρωστία της χώρας, την κοινωνική συνοχή, την νομιμοποίηση των πολιτικών αποφάσεων και την ύπαρξη συναίνεσης γύρω από αυτές τις αποφάσεις. Ένα τέτοιο κράτος μπορεί να κινείται ηγετικά στην περιφέρειά του και να συναλλάσσεται επωφελώς με τα ηγεμονικά κράτη χωρίς να εισέρχεται στις Συμπληγάδες των συγκρούσεών τους. Το αντίστροφο ισχύει όταν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν μόλις.
Οι ηγεμονικές συμπληγάδες
Γράφοντας στα Ελληνικά και σε μια χώρα, την πατρίδα μου, όπου από καιρό διαπίστωσα ότι για μα σειρά λόγων οι εντός λογικών πλαισίων ορθολογιστικές συζητήσεις είναι πολύ δύσκολες, κρίνεται σκόπιμο να μνημονευθούν δύο αυστηρά περιγραφικά διατυπωμένες θέσεις για το γεωπολιτικό και στρατηγικό περιβάλλον της Ελλάδας. Αυτά τα ζητήματα αναλύθηκαν σε εκτενέστερα κείμενα και σε δύο σύντομα άρθρα στην Huffington post (εδώ και εδώ).
Με όρους στρατηγικού ορθολογισμού και παρά τις θρησκευτικές και πολιτισμικές σχέσεις με την Ρωσία η Ελλάδα είναι ενταγμένη στις συμμαχίες των ναυτικών δυνάμεων των οποίων ηγέτιδα ναυτική υπερδύναμη ήταν το ΗΒ και μετά το 1945 μέχρι και σήμερα οι ΗΠΑ. Οι ναυτικές δυνάμεις ελέγχουν την Περίμετρο της Ευρασίας που αρχίζει από την Ευρώπη, περνά από τα Βαλκάνια και την Μέση Ανατολή και φθάνει στην Ινδική Χερσόνησο και στην Άπω Ανατολή.
Δεν είναι μόνο ότι στην Γιάλτα αυτός ο έλεγχος επιβεβαιώθηκε και κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσε αποδεκτό modus vivendi από την Μόσχα. Είναι επίσης το γεγονός ότι μετά την διόλου τυχαία πτώση της ΕΣΣΔ της οποίας η ισχύς αυξανόταν ραγδαία την δεκαετία του 1980, εισερχόμενοι στην Μεταψυχροπολεμική εποχή οι κύριες στρατηγικές δομές του κόσμου δεν άλλαξαν.
Ναι μεν έχουμε πολλές και ανερχόμενες περιφερειακές δυνάμεις πλην οι ΗΠΑ παραμένουν η συντριπτικά ισχυρότερη ναυτική δύναμη. Αυτό σημαίνει ότι απότομες στρατηγικές στροφές ενός κράτους πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας είναι στρατηγικά ανορθολογικές και από άποψη εθνικής ασφάλειας ακραία επικίνδυνες.
Αυτό όμως είναι ένα πράγμα και άλλο να λέμε ότι «ανήκουμε στην Δύση». Δεν ανήκουμε κάπου αλλά είμαστε ενταγμένοι σε συμμαχίες ως ισότιμο και ανεξάρτητο κράτος. Οποιαδήποτε άλλη στάση είναι ζημιογόνα και συχνά καταστροφική και η ιστορία μας το καταμαρτυρεί: Εξάρτηση, Έλληνες της Μικράς Ασίας παρά τις Συνθήκες μετά το 1922, η ανεπιτυχής αντιμετώπιση του Τουρκικού αναθεωρητισμού των τελευταίων δεκαετιών, Χούντα, το Κυπριακό και τώρα το «Μακεδονικό». Εμφανίζουμε τους εαυτούς μας ως αναλώσιμους, τόσο απλά, και έτσι μας μεταχειρίζονται.
Ένα εθνικά ανεξάρτητο κράτος δεν ανήκει πουθενά. Συμμετέχει σε συμμαχίες και παλεύει εντός αυτών των συμμαχιών για αποφάσεις που ενισχύουν την εθνική του ασφάλεια και όπως προαναφέρθηκε διασφαλίζουν ισορροπία και συμμετρία εκατέρωθεν συμφερόντων. Συντομογραφικά και ως εκ τούτου εξ ανάγκης απλουστεύοντας κάπως, θα λέγαμε ότι αυτό είναι ένα στοίχημα το οποίο το Ισραηλινό κράτος κερδίζει επί δεκαετίες. Αντίστοιχα όσον αφορά το Τουρκικό κράτος παρά τις σχοινοβασίες των δύο τελευταίων δεκαετιών οι οποίες υποχρεωτικά επιφυλάσσουν πολλές εκπλήξεις προς την μια ή άλλη κατεύθυνση.
Πηγη: Σύνδεσμος δημοσίευσης πρώτου μέρους με τίτλο «Ηγεμονικές Συμπληγάδες: Η Ελλάδα μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων»: https://www.huffingtonpost.gr/entry/eyemonikes-sempleyades-e-ellada-metaxe-ton-meyalon-denameon_gr_5b4d961de4b0fd5c73be65ed?utm_hp_ref=gr-homepage
«Στρατηγική και εθνική ασφάλεια στο νέο πολύπλοκο διεθνές περιβάλλον»
Ενώ οι στρατηγικές λογικές που μόλις αναφέρθηκαν είναι ανορθολογικό να αμφισβητηθούν –στην Ελλάδα βέβαια γίνονται αφορμή για εμφύλιες διενέξεις μέχρι και σήμερα– ένα ακόμη κριτήριο που σημαίνει επιτυχία ενός κράτους στην επιλογή συμμαχιών, συμμαχικών συγκλίσεων και σωστών συναλλαγών είναι να κατορθώνει να μην εισέρχεται στις Συμπληγάδες των ηγεμονικών συγκρούσεων. Στο πλαίσιο των εξελίξεων που συντρέχουν μερικές επισημάνσεις θα φωτίσουν καλύτερα αυτό το δύσκολο ζήτημα.
α) Ενώ η κατασκοπεία είναι μια συνήθης πρακτική των κρατών, ασφαλώς και εξαποστέλλεις στην πατρίδα τους τους δράστες ξένων δυνάμεων όταν  συνωμοτούν στο εσωτερικό και τιμωρείς τους αποδεδειγμένα συνωμότες εγχώριους κατασκόπους ξένων δυνάμεων. Αυτό όμως αφορά όλους τους κατασκόπους. Όσον αφορά την διαφύλαξη της κρατικής κυριαρχίας και της εθνικής ασφάλειας δεν υπάρχουν «φιλικοί» και «εχθρικοί» κατάσκοποι αλλά κατάσκοποι που όταν εντοπιστούν απελαύνονται. Ως προς τούτο, ο σημαντικότερος σύμμαχος των ΗΠΑ, το Ισραήλ, την δεκαετία του 1980 απέλασε Αμερικανούς κατασκόπους.
β) Ασφαλώς και θα έπρεπε να απελαθούν οι Ρώσοι κατάσκοποι επειδή όπως φαίνεται υπήρξαν αποδείξεις (και να τιμωρηθούν εγχώριοι συνεργάτες τους ένα συνειδητά χρηματίστηκαν για πράξεις κατά της εθνικής ασφάλειας). Αυτό όμως είναι ένα πράγμα και άλλο η εκτεταμένη γενικόλογη και ατεκμηρίωτη ενοχοποίηση όποιου διαφωνεί με την αναγνώριση του «Μακεδονικού αλυτρωτισμού» ή αύριο μιας άλλης υπόθεσης που καταμαρτυρούμενα είναι προσανατολισμένη λανθασμένα.
Εδώ, επιπλέον, υπάρχει κάτι ακόμη. Ενώ είναι κατακριτέο να χαρακτηρίζονται ως προδότες όσοι αναμφίβολα με καλές προθέσεις έκαναν φρικτά διπλωματικά λάθη είναι εξίσου κατακριτέο και αυτοκαταστροφικό όποιος διαφωνεί να ενοχοποιείται ως κατάσκοπος ή συνοδοιπόρος κατασκόπων.
γ) Για ένα ακόμη λόγο, είναι ένα πράγμα να κάνουμε συμφέρουσες συναλλαγές με τον κυριότερο δυτικό σύμμαχό μας (και επιτυχία όπως είπαμε, εφικτή υπό τις περιστάσεις,  θα ήταν η παντοτινή εξαφάνιση του «Μακεδονικού αλυτρωτισμού») και άλλο μια συνήθης υπόθεση κατασκοπείας που δεν μπορεί παρά να αφορά μερικά άτομα να γενικεύεται και να ενοχοποιείται συλλήβδην ακόμη και το Άγιο Όρος. Στο σημείο αυτό, προσθέτουμε, ότι για όποιο έχει επίγνωση του τι σημαίνει εθνική ασφάλεια θα συνηγορούσε με δύο θέσεις:
1) Οι ΗΠΑ είναι ο κυριότερος Δυτικός σύμμαχος με τον οποίο θα πρέπει να είμαστε σε διαρκή ισότιμο διάλογο και ενόσω καλλιεργούμε τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις να κάνουμε διαρκείς συμφέρουσες συναλλαγές.
2) Επειδή οι εναλλαγές συμμαχιών, εχθρών και φίλων μεταξύ κρατών και περισσότερο μεταξύ ηγεμονικών δυνάμεων είναι συνεχείς το λιγότερο κράτος απαιτείται να κινείται επιδέξια και να μην καταντά υποχείριο των ηγεμονικών αντιπαραθέσεων στο πλαίσιο των αδιάλειπτων και ανελέητων ανταγωνισμών τους.
δ) Σχετικά με τα δύο τελευταία επιχειρήματα ενώ στρατηγικός ορθολογισμός προϋποθέτει προσεκτική αλλά στέρεη συνηγορία με τις γεωπολιτικές ισορροπίες που επιδιώκουν οι Δυτικές ναυτικές δυνάμεις, την Ελλάδα όχι μόνο δεν την συμφέρει να γίνεται βασιλικότερος του Βασιλέως για ζητήματα τακτικού χαρακτήρα αλλά θα μπορούσε να κινηθεί σε άλλους τομείς για να είναι γέφυρα επί ζητημάτων κατά τα άλλα ανώδυνων πλην μεγάλου ενδιαφέροντος, ενδεχομένως για τις δυτικές δυνάμεις.
Πιο συγκεκριμένα, πολιτισμικές και θρησκευτικές σχέσεις πχ με την Ρωσία και άλλα έθνη των Βόρειων συνόρων μπορούν να αναπτύσσονται με προσοχή ούτως ώστε να μην θίγουν στρατηγικά συμφέροντα των ναυτικών δυνάμεων και να αποφεύγεται η μετατροπή της Ελλάδας σε άβουλο υπηρέτη των στρατηγικών παιγνίων της Μόσχας. Ενώ κάτι τέτοιο είναι απολύτως εφικτό, θα μπορούσε να χρησιμεύσει και σαν προσέγγιση που αφενός εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα  και αφετέρου διευκολύνει συναλλαγές με τα συμφέροντα των δυτικών συμμάχων.
Βέβαια επειδή δεν κατέχουμε επαρκείς πληροφορίες που θα μπορούσε να έχει ένας αρμόδιος πολιτικός με θέση ευθύνης, δεν μπορούμε να επεκταθούμε επί αυτών των ζητημάτων παρά μόνο να μιλήσουμε για τους διπλωματικούς προσανατολισμούς. Και ως προς τούτο δεν υπάρχει αμφιβολία τι σημαίνει επιτυχία:
1) Συναλλάσσεσαι επιτυχώς με την σταθερή Δυτική σύμμαχό σου (εδώ τις ΗΠΑ και σε μικρότερο βαθμό κάποιες Ευρωπαϊκές δυνάμεις που και αυτές ελίσσονται).
2) Δεν εισέρχεσαι σε διένεξη με άλλες ηγεμονικές δυνάμεις (εδώ με την Ρωσία τους οποίους τους κατασκόπους και απελαύνεις χωρίς όμως μετατρέψεις το ζήτημα σε εσωτερική διένεξη που εξυπηρετεί αξιοθρήνητες μικροπολιτικές σκοπιμότητες).
3) Όχι μόνο δεν εισέρχεσαι στις ηγεμονικές Συμπληγάδες αλλά υπέρτατη επιτυχία είναι επί ζητημάτων ανώδυνων για εσένα να μπορείς να είσαι δίαυλος επικοινωνίας και συνεννοήσεων.
Πέραν της προαναφερθείσης διαχρονικά σταθερής εναλλαγής φίλων, εχθρών και συμμάχων μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων –λίγες αμφιβολίες υπάρχουν ποιος θα είναι ο «σύμμαχος» των ΗΠΑ ενόψει ταχύρρυθμα ανερχόμενης Κινεζικής δύναμης– το λιγότερο ισχυρό κράτος σε μια ρευστή και υποψήφια για στρατηγικά παίγνια περιφέρεια όπως τα Βαλκάνια και η Μεσόγειος, απαιτείται να κατέχει στοιχειωδώς την τυπολογία των ηγεμονικών στάσεων, συμπεριφορών και αποφάσεων. Συνοψίζουμε την κορυφαίας σημασίας και τεκμηριωμένη τυπολογία του John Mearsheimer στο «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων»:
  α) Οι ηγεμονικές δυνάμεις δεν έχουν φίλους, εχθρούς, μόνιμους συμμάχους και τα λοιπά. Έχουν βραχυχρόνια, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα συμφέροντα και υιοθετούν αλληλένδετες στρατηγικές εκπλήρωσής τους. Οι επιλογές τους διακρίνονται από ρευστότητα και οι αποφάσεις αφορούν την κατανομή ισχύος. Δεν τους ενδιαφέρουν θρησκείες, πολιτισμοί, δεν βλέπουν κακούς ή καλούς ηγέτες και κάνουν τις επιλογές τους με ψυχρό υπολογιστικό τρόπο. Όποιος είναι απρόσεκτος ή άτυχος βλάπτεται ενίοτε σε βαθμό αβάστακτο. Συναφώς να θυμηθούμε την συμμαχία ΗΠΑ και Κίνας επί Νίξον  / Μάο και να μετρήσουμε τις εναλλαγές ρευστών συμμαχικών συγκλίσεων στην Μέση Ανατολή τα δέκα τελευταία χρόνια.
β) Οι ηγεμονικές δυνάμεις γνωρίζοντας ότι ποτέ δεν θα νικήσουν και κατακτήσουν μια άλλη μεγάλη δύναμη σταθερά επιδιώκουν να εμποδίσουν μια άλλη μεγάλη περιφερειακή δύναμη να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας. Στα Βαλκάνια και στην Μέση Ανατολή σήμερα αυτό αφορά την Ρωσία και στην Άπω Ανατολή την Κίνα (στο μέλλον ενδεχομένως κάποια άλλη μεγάλη δύναμη ή συνδυασμό δυνάμεων). Ο έλεγχος της Περιμέτρου της Ευρασίας, σήμερα από τις ΗΠΑ, συνεπάγεται έλεγχο της κατανομής ισχύος, διαχείριση των ανακατανομών ισχύος και των εναλλαγών συμμαχιών. Για όποιον ενδιαφέρεται να κατανοήσει την Αμερικανική στρατηγική αυτό βασικά κάνουν οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια.
Μόλις προχθές, επίσης, γίναμε μάρτυρες της συνάντησης Τραμπ – Πούτιν. Τα αποτελέσματα αυτής της συνάντησης δεν εκπλήττουν όποιον έχει στοιχειώδη γνώση πάγιων ηγεμονικών στρατηγικών προσεγγίσεων. Για παράδειγμα:

1. Με δεδομένες τις στρατηγικές σχέσεις σε πλανητικό επίπεδο αλλά και την ανοδική τροχιά της Κινεζικής ισχύος η στρατηγική προσέγγιση Μόσχας – Ουάσιγκτον είναι μια εξέλιξη που πολλοί προβλέπουν από καιρό (συμμαχική σύγκλιση που υπαινιχθήκαμε πιο πάνω).
2. Αυτό δεν συνεπάγεται τερματισμό πάγιων αντιπαραθέσεων που σχετίζονται με την προαναφερθείσα αντιπαλότητα ναυτικών και ηπειρωτικών δυνάμεων. Ενώ δηλαδή θα συγκλίνουν σε πλανητικό επίπεδο η αντιπαράθεση επί άλλων ζητημάτων σε κάποιες περιφέρειες είναι κάτι περισσότερο από αναμενόμενη. Εξ ου και μια περιφερειακή χώρα όπως η Ελλάδα απαιτείται ναι μεν να έχει σταθερότητα στρατηγικών συμμαχικών προσανατολισμών αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι με ευκολία θα σέρνεται σε τακτικού χαρακτήρα παίγνια που πάντα οδηγούν σε μεταφορά βαρών προς όφελος τρίτων και κατατριβή σε άγονες αντιπαραθέσεις που αφορούν άλλα κράτη.

Σύγκλιση, συνηγορία, συμμαχία και συμμετοχή σε δράσεις είναι, για ένα βιώσιμο περιφερειακό κράτος ένα άθλημα στρατηγικού ορθολογισμού. Τα γεγονότα περί το «Μακεδονικό» και τους κατασκόπους είναι ανησυχητικές μαρτυρίες για τον πολιτικό και στρατηγικό ορθολογισμό των Ελλήνων.
γ) Αναπτύσσοντας τις στρατηγικές τους οι ηγεμονικές δυνάμεις υιοθετούν συγκεκριμένες προσεγγίσεις. Μεταξύ άλλων: Μεταφορά βαρών: (προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτον όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο»), ενθάρρυνση, υποκίνηση, μυστικών ενεργειών διαίρει και βασίλευε,  μεθοδεύσεις κτλ. Εκβιασμοί, απειλές χρήσης βίας, πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων κρατών αδιάφορα αν είναι «φίλοι ή εχθροί» ή «σύμμαχοι», καθότι ο έλεγχος μετράει. Καλλιέργεια αλυτρωτισμών, αναθεωρητικών απειλών που ενώ δεν έχουν συνέπειες για την ίδια την ηγεμονική δύναμη αυξάνουν τις δυνατότητες διαχείρισης και ελέγχου λιγότερο ισχυρών κρατών. Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους και συγκεκριμένες γεωπολιτικά σημαντικά περιοχές. Και «soft-power», δηλαδή καταστάσεις που διευκολύνουν την διείσδυση με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης τους στην κυριαρχία του κράτους τους, στον πολιτισμό τους και τις εθνικές πολιτικές παραδόσεις τους

Ολοκληρώνοντας χωρίς ασφαλώς να έχουμε εξαντλήσει το ζήτημα, θα λέγαμε ότι οι ΗΠΑ, δηλαδή η συντριπτικά ισχυρότερη δύναμη του πλανήτη, εισήλθε σε μια νέα φάση που ενσαρκώνει ο πρόεδρος Τραμπ (θα μπορούσε να είναι κάποιος άλλος).
Πιο συγκεκριμένα, λόγω υπερεπέκτασης των προηγούμενων προέδρων επί ένα τέταρτο του αιώνα και λόγω κινδύνου ενός πυρηνικού πολέμου επιχειρεί μια νέα στρατηγική προσέγγιση. Επιχειρεί διαχείριση των ανακατανομών ισχύος που θα επιτύχουν αφενός μια επί μακρόν γεωπολιτική και γεωστρατηγική υπεροχή των ΗΠΑ και αφετέρου θα οδηγήσουν σε ένα νέο modus vivendi πλανητικής ισορροπίας τις επόμενες δεκαετίες.
Υπό ένα τέτοιο πρίσμα, αναπόφευκτα, τα στρατηγικά παίγνια δεν μπορεί παρά να είναι πολύ πιο πυκνά και να εναλλάσσονται το ένα μετά το άλλο με καταιγιστικό ρυθμό, να διεξάγονται στο πλαίσιο πολλών σχοινοβασιών και ρίσκων και να αυξάνουν τις περιφερειακές διενέξεις. Εκτίμησή μας είναι ότι έχοντας πάντα κατά νου τη ευρύτερη πλανητική στρατηγική εικόνα, καίριας σημασίας από γεωπολιτική άποψη είναι
α) η σχέση Γερμανίας – Ρωσίας που καθιστά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση εξαρτημένη μεταβλητή  (για το ζήτημα αυτό επέρχεται εκτενής μονογραφία),
β) οι γεωπολιτικές ισορροπίες από την Ευρώπη μέχρι την Μέση και Μείζονα Ανατολή που επηρεάζουν τις στρατηγικές ισορροπίες μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων, τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων και τους αγωγούς των ενεργειακών πόρων (που και αυτοί αφορούν ζωτικά την σχέση Ρωσίας-Γερμανίας) και
γ) ο ρόλος της Τουρκίας και οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ (κάτι που σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τους Έλληνες γιατί αν αναβαθμίσουν τον Ερντογάν με το να δεχθούν να τεθεί η Κύπρος υπό Τουρκική επικυριαρχία θα γύρει η πλάστιγγα).
Την Ελλάδα και λόγους που αφορούν την θρησκεία, τον πολιτισμό και πλήθος ιστορικών γεγονότων επιτυχία σημαίνει να διατηρεί άριστες αλλά όχι συμμαχικές με την Ρωσία. Πρωτίστως καμιά συνηγορία ή σύμπραξη για ενέργειες που διαταράσσουν τις ιστορικές γεωπολιτικές ισορροπίες. Το ζήτημα δεν είναι εάν αυτές οι ισορροπίες είναι «καλές» ή «κακές» (στην διεθνή πολιτική τέτοιοι όροι είναι ανυπόστατοι ή διατυπώνονται για εξυπηρέτηση συμφερόντων) αλλά το γεγονός ότι δεν τις προσδιορίζει η Ελλάδα. Είναι όμως να υιοθετεί στρατηγική που εκπληρώνει τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας στην περιφέρεια στην οποία ανήκει.
Πάντως, η υπόθεση των Ρώσων κατασκόπων, τα μικροπολιτικά παίγνια, η υβριστική ενοχοποίηση της κοινωνίας και το ολοφάνερο έλλειμμα οποιασδήποτε πελατειακής διαπραγμάτευσης με τις ΗΠΑ αφενός, εκτιμάται, γράφεται μια από τις πιο μαύρες σελίδες της νεότερης Ελληνικής ιστορίας, και αφετέρου, θα περιπλέξει την Ελληνική διπλωματία ενδεχομένως σε βαθμό ασήκωτο και αβάστακτο. «Καταφέραμε» να αναβιώσουμε τον Μακεδονικό αλυτρωτισμό, να εισέλθουμε σε Συμπληγάδες ηγεμονικών συγκρούσεων και να πυροβολούμε τα πόδια μας για να δικαιολογήσουμε απίστευτα λανθασμένες διπλωματικές αποφάσεις που αφορούν το «Μακεδονικό ζήτημα» και ενδεχομένως σύντομα τις σχέσεις με την Αλβανία και Κύπρο.
 Πηγή. Σύνδεσμος δεύτερου μέρους με τίτλο «Στρατηγική και εθνική ασφάλεια στο νέο πολύπλοκο διεθνές περιβάλλον» https://www.huffingtonpost.gr/entry/strateyike-kai-ethnike-asfaleia-sto-neo-poleploko-diethnes-perivallon_gr_5b4ef4f3e4b0fd5c73c083b3?utm_hp_ref=gr-homepage

Μερικές συναφείς αναλύσεις

• «Πελατειακές σχέσεις» (patron-clientrelations) μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών στο σύγχρονο… http://wp.me/p3OlPy-wB 
• Μεταφυσικές Βαλκανομακεδονικές ηγετικές φαντασιώσεις https://wp.me/p3OlPy-1YH
• Η αξιοπιστία της Ελληνικής εθνικής στρατηγικής στην κόψη του ξυραφιού https://wp.me/p3OlPy-1Yf – https://wp.me/p3OqMa-1u3
• Τα ηγεμονικά κράτη, η Ελλάδα και τα στρατηγικά παίγνια https://wp.me/p3OlPy-1Y0
• Η επανεκλογή ως Προέδρου της Τουρκίας του (Νταβουτογλιανών στρατηγικών προσανατολισμών) Ταγίπ Ερντογάν https://wp.me/p3OlPy-1XB
• “Μακεδονικές Συμπληγάδες” και Μεταψυχροπολεμική διεθνής πολιτική https://wp.me/p3OlPy-1Xc
• Η Συμφωνία (με την FYROM) διευρύνει την αστάθεια στα Βαλκάνια (ηχητικό) https://wp.me/p3OlPy-1X4
• Το «Μακεδονικό» αναδεικνύει την ελλειμματική γνώση της διεθνούς πολιτικής και τον νομικισμό ως βαρύτατη πολιτική ασθένεια. https://wp.me/p3OqMa-1tW – Π. Ήφαιστος, Ρεσιτάλ εκλογικεύσεων και το  “Μακεδονικό άλμα στο κενό” https://wp.me/p3OlPy-1Xj
• ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ https://wp.me/p3OqMa-1tB
• Μακεδονικό και τα στραβοπατήματα του “αγαθού Βαλκανικού γίγαντα”. Εθνική στρατηγική, Μακεδονικό, στρατηγικές εξελίξεις, Γερμανικό / Μακεδονικό και οι αφετηρίες των εθνομηδενιστών της συμφοράς. https://wp.me/p3OqMa-1re
• ΠΕΡΙ ΣΟΡΟΣ, «”ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ” “ζητήματος”», ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ, ΠΑΡΑΪΔΡΥΜΑΤΩΝ κτλ: “ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΟΤΙ ΕΚΛΕΙ­ΨΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ”. https://wp.me/p3OlPy-1LO
• Ελληνική αποτρεπτική στρατηγική: Μια ιδιόμορφη εύθραυστη και επικίνδυνα έωλη «ενδιάμεση κατάσταση» https://wp.me/p3OlPy-1Va – https://wp.me/p3OqMa-1tx
• «Τουρκία-Ελλάδα: Η λογική των ακροβασιών του Ερντογάν και η Κλίνη του Προκρούστη των Στρατηγικών παιγνίων. Βραχυχρόνιοι, μεσοπρόθεσμοι και μακροχρόνιοι στρατηγικοί σχεδιασμοί και μεταβλητές μεγάλης κύμανσης». http://wp.me/p3OlPy-1AE
• «Τουρκική απειλή: Αποτρεπτική στρατηγική και η σχέση απειλών χαμηλής έντασης – μεγάλης πολεμικής σύρραξης» http://wp.me/p3OlPy-1rT.
• «Η Τουρκία αναμένει να διαπράξουμε το μοιραίο λάθος – Ανάλυση» – http://www.onalert.gr/stories/panagiwths-hfaistos-tourkia-anamenei-diapra3oume-moiraio-la8os/54404.
• Η Τουρκία αναμένει να διαπράξουμε το μοιραίο λάθος https://wp.me/p3OlPy-1Pv
• ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ: ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΑΠΕΙΛΩΝ ΧΑΜΗΛΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ – ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ https://wp.me/p3OlPy-1rT
• ΑΛΦΑΒΗΤΆΡΙΟ: ΠΑΓΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ KΑΘΕ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ – http://wp.me/p3OqMa-12B
• Τουρκική απειλή: Μια νέα στρατηγική αλλά ποια; https://wp.me/p3OlPy-1Qq
• «Διαχείριση κρίσεων χαμηλής έντασης, η κλιμάκωση και η αποτρεπτική στρατηγική» https://slpress.gr/idees/i-tourkia-kerdizei-ton-polemo-choris-machi/.
• «Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική: Η Τουρκική απειλή, «μικρές κρίσεις»-σωρευτικά αποτελέσματα, αποτρεπτική αξιοπιστία» https://wp.me/p3OlPy-1OV.
• Δεν υπάρχει συγκροτημένο κράτος στην Ελλάδα; https://wp.me/p3OlPy-1Nf
• Στρατηγική κουλτούρα αποτροπής https://wp.me/p3OlPy-1Na
• Η αποτυχία της Ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής και “το γκριζάρισμα των νεοελλήνων” https://wp.me/p3OqMa-1t4
• Τι κερδίζει η Τουρκία από κρίσεις «χαμηλής έντασης» https://wp.me/p3OlPy-1ML Τι κερδίζει η Τουρκία από κρίσεις «χαμηλής έντασης» https://wp.me/p3OlPy-1ML και http://www.onalert.gr/stories/ti-kerdizeih-htourkia-apo-kriseis-xamhlhs-entashs-analysh/63263.
• Τουρκικές ενέργειες στρατηγικού χαρακτήρα και βαθύτατων προεκτάσεων. Οι ύβρεις πάντα φέρνουν Νέμεση https://wp.me/p3OlPy-1M1
• Η Τουρκία αναμένει να διαπράξουμε το μοιραίο λάθος – Ανάλυσηhttp://www.onalert.gr/stories/panagiwths-hfaistos-tourkia-anamenei-diapra3oume-moiraio-la8os/54404
• ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΣ: ΚΑΛΕΣΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Ή ΉΤΤΑΣ ΧΩΡΙΣ ΠΌΛΕΜΟ https://wp.me/p3OlPy-Kx
• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ – Το μεθοδολογικό και φιλοσοφικό σταυροδρόμι και ο θανατηφόρος χαρακτήρας κάθε κατευναστικής στάσης και συμπεριφοράς. http://wp.me/p3OqMa-18d– http://wp.me/p3OlPy-1eZ
• ΤΟ ΑΘΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΝΕΛΕΗΤΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ http://wp.me/p3OlPy-1A2 – http://wp.me/p3OqMa-16D
• ENAΛΛΑΚΤIΚΕΣ ΕΠIΛΟΓΕΣ ΚI ΔIΛΗΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝIΚΗΣ ΑΠΟΤΡΕΠΤIΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓIΚΗΣ (1990-1)http://wp.me/p3OlPy-JO 
• CLAUSEWITZ: «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ» – Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ https://wp.me/p3OlPy-WT
• ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΣ: ΦΕΡΝΕΙ ΠΟΛΕΜΟ Ή ΗΤΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΟΛΕΜΟ.https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/permalink/1704692463103630/

• ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΕΠΙΔΙΩΚΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ «ΙΣΧΥ», Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΥΡΙΟ «ΝΟΜΙΣΜΑ» ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗhttp://wp.me/p3OlPy-AA
• Ο πόλεμος ως διαχρονικό φαινόμενο http://wp.me/p3OqMa-1nr
• ΠΟΛΕΜΟΣ: ΑΝΙΑΤΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ, ΑΣΤΑΘΕΙΑΣ, ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ https://wp.me/p3OlPy-1UY
• Ο ηγεμονικός ανταγωνισμός τον 21 αιώνα και η αστάθεια στις περιφέρειες https://wp.me/p3OlPy-1K6
• Η σύρραξη στη Συρία και ο ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός ως καθοριστικός παράγων των περιφερειακών διενέξεων http://wp.me/p3OlPy-qo 
• Το αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα και ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων στις περιφέρειες: Ανατολική Μεσόγειος, Μέση και Μείζονα Ανατολή*. http://wp.me/p3OlPy-1CO
• ΡΩΣΙΑ, ΤΟΥΡΚΙΑ, ΗΠΑ. ΡΕΥΣΤΑ, ΕΦΗΜΕΡΑ, ΠΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΙΜΟΤΕΡΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ http://wp.me/p3OlPy-1ug
• ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ. (Σημειώσεις διάλεξης σε ημερίδα με θέμα την θαλάσσια στρατηγική. ΙΔΙΣ / Σχολή Εθνικής Άμυνας – παράρτημα ορισμών, βασικών πτυχών και σύνδεση με Ελλάδα) http://wp.me/p3OlPy-1iU
• Η αποτρεπτική μας στρατηγική που κάποιοι νόμισαν ότι είναι παιχνίδι κατευνασμού, ανευθυνότητας και ανορθολογισμού. https://wp.me/p3OlPy-TO
• ΣΤΡΑΤΗΓΙΚH ΑΝΙΣΟΡΡΟΠIΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ ΜΕΤΑΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΙ–ΚΑΙ ΘEΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛAΔΑΣhttp://wp.me/p3OlPy-Td 

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestos.edu.gr / www.ifestosedu.gr – info@ifestos.edu.gr / info@ifestosedu.gr
 
Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
Διεθνής πολιτική 21^ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos