Α΄ ΜΕΡΟΣ
Τρία σχεδόν χρόνια κλείνουν από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, και ένα ερώτημα εξακολουθεί να παραμένει αμφιλεγόμενο με τις απόψεις να διίστανται: “Ποιος προκάλεσε τον πόλεμο στην Ουκρανία;”. Η κυρίαρχη άποψη στη Δύση είναι ότι αποκλειστικός υπεύθυνος γι’ αυτόν τον “απρόκλητο πόλεμο” είναι ο Βλαντίμιρ Πούτιν.
Στις μειονοτικές απόψεις γι’ αυτόν τον πόλεμο συγκαταλέγεται κι αυτή του Αμερικανού καθηγητή Τζον Μερσχάιμερ, ο οποίος με σειρά άρθρων του παραθέτει με εντελώς διαφορετικό τρόπο τις αιτίες αυτού του καταστροφικού πολέμου, επιρρίπτοντας την μεγαλύτερη ευθύνη στο ΝΑΤΟ. Για το λόγο αυτό ο Αμερικανός καθηγητής βρέθηκε στο κέντρο έντονων επικρίσεων από συναδέλφους του και δυτικά ισχυρά mainsteram media. Σε μακροσκελές άρθρο του, λίγο πριν τις αμερικανικές εκλογές, ο Μερσχάιμερ διευκρινίζει ότι η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι τεράστιας σημασίας, καθώς ο πόλεμος αυτός «είναι μια καταστροφή για πολλούς και διάφορους λόγους, και από τους οποίους ο σημαντικότερος είναι ότι η Ουκρανία ουσιαστικά θα καταστραφεί».
Οι βασικοί λόγοι της συντελούμενης καταστροφής είναι ότι «η χώρα έχει χάσει σημαντικό μέρος της επικράτειάς της και ενδεχομένως να χάσει περισσότερα, η οικονομία της είναι ερειπωμένη, μεγάλος αριθμός Ουκρανών εκτοπίστηκαν εσωτερικά ή έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και έχει να θρηνήσει εκατοντάδες χιλιάδες θύματα». Επιπλέον, στις στρατηγικού χαρακτήρα αρνητικές επιπτώσεις είναι ότι για το άμεσο μέλλον οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης, για να μην αναφέρουμε αυτές μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, «θα δηλητηριαστούν, πράγμα που σημαίνει ότι η απειλή ενός μεγάλου πολέμου στην Ευρώπη θα παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και αν ο πόλεμος στην Ουκρανία εξελιχθεί σε μια παγωμένη σύγκρουση».
Δεν είναι τυχαίο που ο νέος Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο κατηγόρησε ευθέως τον τέως πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν για την καταστροφή της Ουκρανίας. Ανεξάρτητα όμως αν ο πρόεδρος Τραμπ επιβάλλει στους ερχόμενους μήνες έστω μια εκεχειρία, για τον Μερσχάιμερ το ποιος φέρει την καθοριστική ευθύνη για αυτήν την καταστροφή «είναι ένα ερώτημα που δεν θα εξαφανιστεί σύντομα από τα φώτα της δημοσιότητας, και αν μη τι άλλο, είναι πιθανό να γίνει ακόμη πιο σημαντικό όταν η έκταση της καταστροφής γίνει εμφανής σε όλο και περισσότερους ανθρώπους».
Η επέκταση του ΝΑΤΟ
Ο Μερσχάιμερ επισημαίνει ότι στη Δύση η κυρίαρχη άποψη είναι ότι «για τον πόλεμο στην Ουκρανία υπεύθυνος είναι ο Πούτιν». Σύμφωνα με αυτήν, ο στόχος της Ρωσίας δεν είναι μόνο «να κατακτήσει ολόκληρη την Ουκρανία και να την κάνει μέρος μιας Μεγάλης Ρωσίας» αλλά μόλις αυτό επιτευχθεί, «οι Ρώσοι θα ξεκινήσουν την οικοδόμηση μιας αυτοκρατορίας στην Ανατολική Ευρώπη, όπως έκανε η Σοβιετική Ένωση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Αυτό τελικά σημαίνει ότι ο Πούτιν είναι «μια απειλή για τη Δύση και πρέπει να καταπολεμηθεί σθεναρά», καθώς πρόκειται για «ιμπεριαλιστή» που ακολουθεί με συνέπεια «ένα γενικό σχέδιο που ταιριάζει απόλυτα στη ρωσική παράδοση».
Όντας αντίθετος, ο Μερσχάιμερ διατείνεται χωρίς περιστροφές από την αρχή της ανάλυσής του ότι «τον πόλεμο προκάλεσαν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους». Όπως δηλώνει, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία δεν εισέβαλε στην Ουκρανία και ότι δεν είναι αυτή που ξεκίνησε τον πόλεμο. Ωστόσο, συνεχίζει ο Μερσχάιμερ «η βασική αιτία της σύγκρουσης είναι η απόφαση του ΝΑΤΟ να δεχτεί την Ουκρανία στη Συμμαχία, η οποία θεωρείται από όλους σχεδόν τους Ρώσους πολιτικούς ηγέτες ως υπαρξιακή απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί». Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με τον Μερσχάιμερ, η επέκταση του ΝΑΤΟ είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής που στοχεύει «να μετατρέψει την Ουκρανία σε δυτικό προπύργιο στα σύνορα με τη Ρωσία». Οι άλλοι δύο πυλώνες αυτής της επεκτατικής στρατηγικής είναι «η ένταξη του Κιέβου στην ΕΕ και η προώθηση μιας έγχρωμης επανάστασης στην Ουκρανία – μετατρέποντάς την σε μια φιλοδυτική φιλελεύθερη δημοκρατία».
Ο Μερσχάιμερ θεωρεί ότι αυτό που φοβίζει περισσότερο τη ρωσική ηγεσία είναι η προς Ανατολάς επέκταση του ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό και προκειμένου «να αντιμετωπίσει αυτή την απειλή, η Ρωσία ξεκίνησε προληπτικό πόλεμο στις 24 Φεβρουαρίου 2022». Σε αντίθεση με τη δυτική επιχειρηματολογία, θεωρεί ότι «ο Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία όχι επειδή είναι ιμπεριαλιστής που ήθελε να κάνει την Ουκρανία μέρος της Μεγάλης Ρωσίας, αλλά κυρίως λόγω της επέκτασης του ΝΑΤΟ και των δυτικών προσπαθειών να κάνει την Ουκρανία ένα δυτικό προπύργιο στα ρωσικά σύνορα».
Ο Μερσχάιμερ καταρρίπτει την κυρίαρχη άποψη
Επικαλείται μάλιστα τον πρώην Γ.Γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ ο οποίος δύο φορές δήλωσε ότι «ο πρόεδρος Πούτιν ξεκίνησε αυτόν τον πόλεμο επειδή ήθελε να κλείσει την πόρτα του ΝΑΤΟ και να αρνηθεί στην Ουκρανία το δικαίωμα να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο». Αυτή η αξιοσημείωτη παραδοχή δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν στη Δύση. Κατόπιν, προκειμένου να απορρίψει την κυρίαρχη δυτική θέση για τα αίτια του πολέμου και να τεκμηριώσει τη θέση του, ο Μερσχάιμερ παρουσιάζει επιχειρήματα. Το πρώτο έγκειται απλά στο γεγονός ότι «δεν υπάρχουν στοιχεία πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2022 ότι ο Πούτιν ήθελε να κατακτήσει την Ουκρανία και να την ενσωματώσει στη Ρωσία». Μέχρι σήμερα οι υποστηρικτές της συμβατικής άποψης στη Δύση δεν έχουν να υποδείξουν τίποτα που να έγραψε ή να είπε ο Πούτιν που υποδηλώνει ότι ήταν αποφασισμένος να κατακτήσει την Ουκρανία.
Σύμφωνα με τον Μερσχάιμερ το δυτικό αφήγημα έχει «ελάχιστη ή καθόλου σχέση με τα κίνητρα του Πούτιν για την εισβολή στην Ουκρανία». Για παράδειγμα, σημειώνει ότι «ορισμένοι επισημαίνουν ότι (ο Πούτιν) είπε πως η Ουκρανία είναι ένα “τεχνητό κράτος” ή ότι δεν είναι “πραγματικό κράτος”». Ωστόσο, ξεκαθαρίζει ότι «τέτοια αδιαφανή σχόλια δεν λένε τίποτα για την αιτία να πάει σε πόλεμο». Το ίδιο ισχύει και για τη δήλωση Πούτιν ότι «βλέπει τους Ρώσους και τους Ουκρανούς ως “ένα λαό” με κοινή ιστορία».
Αναφερόμενος στην επισήμανση Δυτικών ότι ο Πούτιν χαρακτήρισε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα», διευκρινίζει ότι ο Ρώσος πρόεδρος συμπλήρωσε σε αυτό: «Σε όποιον δεν του λείπει η ΕΣΣΔ δεν έχει καρδιά. Όποιος όμως τη θέλει πίσω δεν έχει μυαλό». Στην ίδια μάλιστα ομιλία του ο Πούτιν είχε παραδεχτεί: «Φυσικά δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα γεγονότα του παρελθόντος, αλλά πρέπει τουλάχιστον να τα παραδεχτούμε ανοιχτά και ειλικρινά».
Για τον Αμερικανό καθηγητή όποιος θέλει να αποδείξει ότι η κατάκτηση όλης της Ουκρανίας και η ενσωμάτωσή της στη Ρωσία ήταν προειλημμένη απόφαση οφείλει να προσκομίσει στοιχεία ότι ο Πούτιν θεωρούσε ότι αυτό ήταν επιθυμητός και εφικτός στόχος και ότι σκόπευε όντως να τον πετύχει. Τέτοιες αποδείξεις περί σχεδιαζόμενης “Μεγάλης Ρωσίας” όμως μέχρι σήμερα δεν έχουν δημοσιοποιηθεί. Αντιθέτως, «υπάρχουν σημαντικές αποδείξεις», συνεχίζει ο Μερσχάιμερ «ότι ο Πούτιν έχει αναγνωρίσει την Ουκρανία ως ανεξάρτητη χώρα».
Στο άρθρο του (12-7-2021) για τις ρωσο-ουκρανικές σχέσεις, το οποίο οι υποστηρικτές της συμβατικής άποψης αναφέρουν σαν απόδειξη των αυτοκρατορικών του φιλοδοξιών, ο Πούτιν είπε απευθυνόμενος στον ουκρανικό λαό: «Θέλετε να δημιουργήσετε το δικό σας κράτος: είστε ευπρόσδεκτοι!». Στο ερώτημα μάλιστα πώς πρέπει να αντιμετωπίσει η Ρωσία την Ουκρανία, γράφει: «Υπάρχει μόνο μία απάντηση: με σεβασμό». Ολοκληρώνει μάλιστα αυτό το άρθρο ως εξής: «Και τι θα είναι η Ουκρανία – αυτό πρέπει να το αποφασίσουν οι πολίτες της». Αυτές οι δηλώσεις έρχονται, όπως συμπεραίνει, σε ευθεία αντίφαση με τον ισχυρισμό ότι ο Πούτιν ήθελε να ενσωματώσει την Ουκρανία σε μια Μεγάλη Ρωσία.
Στην συνέχεια του άρθρου του, ο καθηγητής Τζων Μερσχάιμερ αναφέρεται στην επιχειρησιακή ποιότητα του ρωσικού στρατού: «Πρώτα απ΄ όλα, ήταν μια δύναμη που σχεδιάστηκε κυρίως για να προστατεύσει τη Ρωσία από μια εισβολή. Δεν ήταν ένας στρατός έτοιμος να ξεκινήσει μια μεγάλη επίθεση που θα μπορούσε να καταλήξει στην κατάκτηση ολόκληρης της Ουκρανίας, πόσο μάλλον να απειλήσει την υπόλοιπη Ευρώπη. Επιπλέον, η ποιότητα των στρατευμάτων απείχε πολύ από το να είναι η επιθυμητή, καθώς οι Ρώσοι δεν περίμεναν πόλεμο όταν την άνοιξη του 2021 επιδεινώθηκε η κρίση».
«Ως εκ τούτου –συνεχίζει ο Μερσχάιμερ– είχαν ελάχιστες ευκαιρίες να αναπτύξουν μια ισχυρή δύναμη εισβολής. Τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα, οι ρωσικές δυνάμεις εισβολής δεν ήταν ούτε κατά προσέγγιση ισότιμες με τη γερμανική Βέρμαχτ στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του 1940». Στο δυτικό επιχείρημα ότι η Μόσχα γνώριζε ότι θα μπορούσε ο στρατός της να νικήσει εύκολα τον μικρό και κατώτερο ουκρανικό στρατό, ο Μερσχάιμερ απαντά ότι ο «Πούτιν και οι στρατηγοί του γνώριζαν πολύ καλά ότι οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους εξόπλιζαν και εκπαίδευαν τον ουκρανικό στρατό από τότε που ξέσπασε η κρίση στις 22 Φεβρουαρίου 2014».
Εξάλλου, οι Ρώσοι είχαν ήδη διαπιστώσει, σημειώνει ο Μερσχάιμερ, ότι «ο ουκρανικός στρατός, που ήταν μεγαλύτερος από τις δικές της δυνάμεις εισβολής, πολέμησε αποτελεσματικά στο Ντονμπάς μεταξύ 2014 και 2022». Και πως δεν επρόκειτο για «μια χάρτινη τίγρη που μπορεί να νικηθεί γρήγορα και αποφασιστικά, ιδιαίτερα όταν υποστηρίζεται έντονα από τη Δύση». Αναφέρει επίσης ότι «κατά τη διάρκεια του 2022, οι Ρώσοι αναγκάστηκαν τελικά να αποσύρουν τον στρατό τους από την περιοχή του Χάρκοβο και από το δυτικό τμήμα της περιοχής της Χερσώνας».
Ισχυρίζεται μάλιστα ότι «στην πραγματικότητα, η Μόσχα παραχώρησε εδάφη που είχε καταλάβει ο στρατός της τις πρώτες μέρες του πολέμου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πίεση από τον ουκρανικό στρατό έπαιξε ρόλο στον εξαναγκασμό της ρωσικής υποχώρησης. Αλλά το πιο σημαντικό ήταν ότι ο Πούτιν και οι στρατηγοί του συνειδητοποίησαν ότι δεν είχαν αρκετές δυνάμεις για να κρατήσουν όλη την επικράτεια που είχε καταλάβει ο στρατός τους στο Χάρκοβο και τη Χερσώνα. Έτσι υποχώρησαν και δημιούργησαν πιο διαχειρίσιμες αμυντικές θέσεις». Συμπερασματικά, για τον Μερσχάιμερ «αυτή δεν είναι η συμπεριφορά που θα περίμενε κανείς από έναν στρατό που έχει δημιουργηθεί και εκπαιδευτεί για να κατακτήσει ολόκληρη την Ουκρανία. Φυσικά, δεν σχεδιάστηκε για αυτό το σκοπό και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να εκπληρώσει αυτό το ηράκλειο έργο».
Κλιμακούμενη κρίση
Στο τέταρτο επιχείρημά του ο Μερσχάιμερ υποστηρίζει ότι «ο Πούτιν προσπάθησε στους μήνες πριν από την έναρξη του πολέμου να βρει μια διπλωματική λύση στην κλιμακούμενη κρίση». Αναφέρεται στην επιστολή Πούτιν προς τον Πρόεδρο Μπάϊντεν (17-12-2021) και στον Γ.Γ. του ΝΑΤΟ όπου ζητούσε τις παρακάτω γραπτές εγγυήσεις για βιώσιμη λύση του Ουκρανικού: «α) η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, β) δεν θα τοποθετούνταν επιθετικά όπλα κοντά στα ρωσικά σύνορα και γ) τα στρατεύματα και ο εξοπλισμός του ΝΑΤΟ που είχαν μεταφερθεί στην Ανατολική Ευρώπη από το 1997 θα μεταφερθούν πίσω στη Δυτική Ευρώπη». Σύμφωνα με τον Μερσχάιμερ η κίνηση αυτή του Πούτιν δείχνει ότι προσπαθούσε να αποφύγει τον πόλεμο, με βάση τις αρχικές απαιτήσεις του, τις οποίες οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να διαπραγματευτούν.
Στο πέμπτο σημείο, ο Μερσχάιμερ αναφέρεται στην προσπάθεια της Ρωσίας να ξεκινήσει αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία για τον τερματισμό του. Αναφερόμενος στις διαπραγματεύσεις πρώτα στο Μινσκ και μετά στην Κωνσταντινούπολη, ο Μερσχάιμερ πιστεύει ότι «όλα τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η Ρωσία διαπραγματευόταν σοβαρά και δεν ενδιαφερόταν να καταλάβει το ουκρανικό έδαφος, με εξαίρεση την Κριμαία, που προσαρτήθηκε το 2014, και πιθανώς το Ντόνμπας». Ως γνωστόν, οι διαπραγματεύσεις έληξαν όταν μετά από πιέσεις της Βρετανίας και των ΗΠΑ οι Ουκρανοί δεν υπέγραψαν το σχέδιο συμφωνίας.
Επιπλέον, στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, όπως ο Πούτιν ισχυρίστηκε, «του ζητήθηκε ως χειρονομία καλής θέλησης να αποσύρει τα ρωσικά στρατεύματα από την περιοχή του Κιέβου», κάτι που έκανε στις 29-3-2022. Σημειωτέον, γράφει ο Μερσχάιμερ, «καμία δυτική κυβέρνηση ή πρώην πολιτικός δεν αμφισβήτησε αυτόν τον ισχυρισμό του Πούτιν, ο οποίος έρχεται σε άμεση αντίθεση με τον ισχυρισμό ότι ήταν αποφασισμένος να κατακτήσει ολόκληρη την Ουκρανία».
Στο έκτο σημείο ο Αμερικανός καθηγητής αναφέρεται στο δυτικό αφήγημα ότι ο Πούτιν εκτός από την Ουκρανία σχεδιάζει να κατακτήσει και άλλες χώρες. Όμως, γι’ αυτό «δεν υπάρχει η παραμικρή απόδειξη». Επιπλέον, «ο ρωσικός στρατός δεν ήταν καν αρκετά μεγάλος για να καταλάβει ολόκληρη την Ουκρανία, πόσο μάλλον να προσπαθήσει να κατακτήσει τα κράτη της Βαλτικής, την Πολωνία και τη Ρουμανία. Εκτός αυτού, όλες αυτές οι χώρες είναι μέλη του ΝΑΤΟ, κάτι που σχεδόν σίγουρα θα σήμαινε πόλεμο με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους».
Οι φιλοδοξίες του Πούτιν
Καταλήγοντας, ο Μερσχάιμερ μας θυμίζει κατ΄ αρχάς ότι «μέχρι την έναρξη της κρίσης στην Ουκρανία, στις 22 Φεβρουαρίου 2014, σχεδόν κανείς στη Δύση δεν ισχυριζόταν ότι ο Πούτιν είχε αυτοκρατορικές φιλοδοξίες όταν ανέλαβε την εξουσία το 2000». Και ξαφνικά, εκείνη την κρίσιμη ημέρα «έγινε ένας ιμπεριαλιστικά επιτιθέμενος». Στο ερώτημα γιατί αυτή η ξαφνική αλλαγή της Δύσης, η απάντηση του Μερσχάιμερ είναι ξεκάθαρη: «Γιατί οι δυτικοί ηγέτες χρειάζονταν έναν λόγο για να τον κατηγορήσουν για την κρίση».
Προκειμένου μάλιστα να αποδείξει ότι ο Πούτιν δεν θεωρήθηκε σοβαρή απειλή κατά τα πρώτα 14 χρόνια της θητείας του, ο Μερσχάιμερ θυμίζει ότι τον Απρίλιο του 2008 ο Ρώσος πρόεδρος συμμετείχε ως προσκεκλημένος στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι. Ως γνωστόν, σε αυτή τη σύνοδο κορυφής η Συμμαχία, παρουσία του προέδρου Μπους, ανακοίνωσε ότι η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ. «Με αυτήν την απόφαση ο Πούτιν ήταν φυσικά θυμωμένος και δεν έκρυψε τον θυμό του. Αλλά η αντίστασή του σε αυτή την ανακοίνωση δεν είχε κανένα νόημα για την Ουάσιγκτον, επειδή ο ρωσικός στρατός θεωρήθηκε τότε πολύ αδύναμος για να σταματήσει την περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ, όπως ήταν πολύ αδύναμος για να σταματήσει τα κύματα επέκτασης το 1999 και το 2004. Η Δύση σκέφτηκε ότι θα μπορούσε για άλλη μια φορά να αναγκάσει τη Ρωσία να αποδεχθεί και αυτήν την νατοϊκή επέκταση».
