Δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο του Robert Gilpin, θεµελιωτή της µελέτης της πολιτικής οικονοµίας των διεθνών σχέσεων ως επιστηµονικού αντικειµένου, βραβεύτηκε ως το καλύτερο επιστηµονικό – επαγγελµατικό βιβλίο του έτους στις ΗΠΑ. Όπως έγραψε ο Paul A. Volcker, πρώην πρόεδρος του Συµβουλίου Διοικητών της Οµοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των Ηνωµένων Πολιτειών, η µελέτη αυτή «περιγράφει τις ευκαιρίες, τις περιπλοκές και τους κινδύνους που περικλείει εγγενώς η παγκοσµιοποιηµένη οικονοµία µε τη διαύγεια και το εύρος της ανάλυσης που διακρίνουν τον Robert Gilpin. H ψύχραιµη και ισορροπηµένη εκτίµησή του για τα πράγµατα αποτελεί αναντικατάστατο αντίδοτο για τη θριαµβολογική αίσθηση που χαρακτηρίζει µεγάλο µέρος της αµερικανικής σκέψης στα τέλη του αιώνα». Ανάλογα ήταν και όλα τα υπόλοιπα σχόλια γι’ αυτό το βιβλίο του Gilpin. Γραµµένο από έναν κορυφαίο επιστήµονα, συνιστά ουσιώδες ανάγνωσµα απαραίτητο για κάθε ενδιαφερόµενο για τα τεκταινόµενα του δηµόσιου και του ιδιωτικού βίου, τους χρηµατοοικονοµικούς επενδυτές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό µιας χώρας, τα διευθυντικά στελέχη των ιδιωτικών και των δηµόσιων επιχειρήσεων και ευρύτερα για όσους επιθυµούν να προσαρµοστούν ευφυώς στην πρόκληση της παγκόσµιας οικονοµίας και της διεθνούς πολιτικής.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
- Ο θρίαµβος του οικονοµικού φιλελευθερισµού
- Οικονοµική παγκοσµιοποίηση
- H τεχνολογία, η οικονοµία της πληροφορίας και οι υπηρεσίες
- Η παγκόσµια ανακατάταξη στην οικονοµική ισχύ
- Η δηµογραφική επανάσταση
- Η πρόκληση του οικονοµικού περιφερισµού
- Η διαχείρηση της παγκόσµιας οικονοµίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
- Τα οικονοµικά επιτεύγµατα της µεταπολεµικής εποχής
- Οι βάσεις της µεταπολεµικής οικονοµικής επιτυχίας
- Το σύστηµα του Μπρέτον Γουντς
- Το διεθνές νοµισµατικό σύστηµα των σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών
- Το εµπορικό καθεστώς
- Οι περιορισµοί του συστήµατος
- Το σύστηµα του Μπρέτον Γουντς υποσκάπτεται
- Ο µεγάλος Στασιµοπληθωρισµός (1973-1979)
- Το τέλος των σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών
- Η πετρελαϊκή κρίση του 1973
- Η επιβράδυνση της ανάπτυξης της παραγωγικότητας
- Η παρακµή του συστήµατος του Μπρέτον Γουντς
- Η χρηµατοπιστωτική επανάσταση
- Διεθνής συντονισµός πολιτικών
- Η κίνηση προς τον ευρωπαϊκό περιφερισµό
- Ο Νέος Προστατευτισµός
- Η συντηρητική αντεπανάσταση στην οικονοµική θεωρία και στην πολιτική ιδεολογία
- Η κρίση του χρέους των λιγότερο ανεπτυγµένων χωρών
- Ο θρίαµβος των διοικητών των κεντρικών τραπεζών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΤΟ ΕΠΙΣΦΑΛΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
- Ένταση µεταξύ φιλελευθεροποίησης και προστατευτισµού του εµπορίου
- Η φιλελευθεροποίηση του εµπορίου και οι επικριτές του
- Οι µεταπολεµικές εξελίξεις στο διεθνές εµπόριο
- Ολοκλήρωση του διεθνούς εµπορίου και των ξένων επενδύσεων
- Από το συγκριτικό στο ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα
- Η θεωρία στρατηγικού εµπορίου
- Ο Γύρος της Ουρουγουάης και ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου
- Συγκεκαλυµµένοι φραγµοί και η Νέα Εµπορική Ατζέντα
- Εργασιακά πρότυπα και η προστασία του περιβάλλοντος
- Διεθνής πολιτική ανταγωνισµού
- Η πρόκληση του οικονοµικού περιφερισµού
- Η διαχείριση του συστήµατος εµπορικών συναλλαγών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΤΟ ΑΣΤΑΘΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
- Τεχνικά και πολιτικά ζητήµατα που υπεισέρχονται στο διεθνές νοµισµατικό σύστηµα
- Το πρόβληµα της προσαρµογής
- Το πρόβληµα της ρευστότητας
- Το πρόβληµα της εµπιστοσύνης
- Επινοώντας ένα διεθνές νοµισµατικό σύστηµα
- Η µεταρρύθµιση των διεθνών νοµισµατικών υποθέσεων
- Επιχειρήµατα υπέρ των πιο σταθερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών
- Επιχειρήµατα υπέρ των ελλαστικών συναλλαγµατικών ισοτιµιών
- Η διαχείριση του διεθνούς νοµισµατικού συστήµατος
- Η νοµισµατική ηγεµονία
- Μια διεθνής νοµισµατική αρχή
- Διεθνής συντονισµός πολιτικών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Η ΕΥΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
- Η δυναµική των χρηµατοπιστωτικών κρίσεων
- Τα διεθνή χρηµατοοικονοµικά µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο
- Η χρηµατοπιστωτική κρίση των χωρών της Ανατολικής Ασίας
- Περιφερειακά αίτια
- Εγχώρια αίτια
- Ξέσπασµα και εξάπλωση
- Αλληλοσυγκρουόµενες ερµηνείες
- Μια τυπική χρηµατοπιστωτική κρίση
- Η φαυλότητα του «καπιταλισµού της ευνοιοκρατίας»
- Θύµατα του «συµπλέγµατος Γουόλ Στριτ – υπουργείου Οικονοµικών
- Το ΔΝΤ και οι επικριτές του
- Τα διδάγµατα της κρίσης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΩΝ
- Η εποχή των πολυεθνικών εταιρειών
- Η οικονοµική και πολιτική σηµασία των πολυεθνικών επιχειρήσεων
- Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις και οι οικονοµίες υποδοχής
- Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις των χωρών προέλευσης
- Η περιφερειοποίηση των ξένων επενδύσεων
- Νέοι κανόνες για τις άµεσες ξένες επενδύσεις και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις
- Στρατηγική συµπεριφορά και πολιτική ανταγωνισµού
- Δηµιουργία απασχόλησης, µεταφορά τεχνολογίας και εντόπιο περιεχόµενο
- Ασύµµετρη πρόσβαση στις εθνικές οικονοµίες
- Παγκόσµιοι ή περιφερειακοί επενδυτικοί κανόνες;
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
- Η κίνηση προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
- Η επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης
- Η κεντρικότητα της γαλλογερµανικής συµµαχίας
- Η Συνθήκη του Μάαστριχτ
- Η νοµισµατική ενότητα
- Η συµφωνία για την ΟΝΕ
- Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα από το ευρώ
- Οι υπέρµαχοι
- Οι επικριτές
- Η γαλλογερµανική σύγκρουση σχετικά µε την ΟΝΕ
- Η διακυβέρνηση της ΕΕ
- Το «δηµοκρατικό έλλειµµα»
- Νοµισµατική ενότητα και οικονοµική διακυβέρνηση
- Παγκόσµιες συνέπειες
- Για το σύστηµα εµπορικών συναλλαγών
- Για το νοµισµατικό σύστηµα
- Ευρώ εναντίον δολαρίου: εκτοπισµός ή ανταγωνισµός;
- Πιθανές οικονοµικές συνέπειες
- Πολύ πιο πιθανές πολιτικές συνέπειες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
- Η οικονοµική αντεπανάσταση του Reagan
- Στροφή σε µια ενεργητική πολιτική συναλλαγµατικών ισοτιµιών
- Από τη δέσµευση στην πολυµέρεια στην πολυδιαυλική πολιτική
- Η πολιτική του προσανατολισµένου στα αποτελέσµατα ή ελεγχόµενου εµπορίου
- Ο Γύρος της Ουρουγουάης και ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου (ΠΟΕ)
- Η Συµφωνία Ελεύθερου Εµπορίου Βόρειας Αµερικής (NAFTA)
- H σύγκρουση για την επικύρωση της NAFTA
- Οι συνέπειες της NAFTA
- Η διεύρυνση προς Νότον
- Η οικονοµική στρατηγική του Clinton
- O θρίαµβος της γεωοικονοµίας
- Η αµερικανοϊαπωνική εµπορική διένεξη
- Οικονοµικά αίτια
- Ιαπωνικό εµπορικό πλεονέκτηµα/αµερικανικό εµπορικό έλλειµµα
- Το πρότυπο εµπορίου της Ιαπωνίας
- Αποτίµηση της διένεξης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ο ΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΙΣΜΟΣ
- Τα χαρακτηριστικά της περιφέρειας της Ασίας του Ειρηνικού
- Η ασιατική στρατηγική της Ιαπωνίας
- Η ιαπωνική περιφερειακή ηγεσία
- Η οικονοµική τόνωση
- Η µεταρρύθµιση του τραπεζικού και του χρηµατοοικονοµικού συστήµατος
- Η θεσµική µεταρρύθµιση
- Η ανάδυση της Κίνας ως οικονοµικής δύναµης
- Η Οικονοµική Συνεργασία Ασίας – Ειρηνικού (ΑPEC)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞ ΑΥΤΗΣ ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΕΣ
- Η περιορισµένη φύση της παγκοσµιοποίησης
- Οπτικές θεωρήσεις της παγκοσµιοποίησης
- Η οπτική της ελεύθερης αγοράς
- Η λαϊκιστική (εθνικιστική) οπτική
- Η κοινοτιστική οπτική
- Τα ζητήµατα της διαµάχης
- Η διεθνής κατανοµή πλούτου και ισχύος
- Το βιοτικό επίπεδο της εργασίας στις εκβιοµηχανισµένες χώρες
- «Αγώνας δρόµου µέχρι τα έσχατα βάθη», το τέλος της εθνικής κυριαρχίας και η σύγκλιση των οικονοµικών συστηµάτων
- «Αγώνας δρόµου µέχρι τα έσχατα βάθη»
- Η απώλεια της εθνικής αυτονοµίας
- Η σύγκλιση των εθνικών οικονοµικών συστηµάτων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
- Δηµιουργώντας µια «νέα χρηµατοοικονοµική αρχιτεκτονική»
- Η νέα αρχιτεκτονική του Clinton
- Η αντιπαράθεση σχετικά µε τη ρύθµιση των διεθνών χρηµατοοικονοµικών
- Έλεγχος στις διεθνείς νοµισµατικές και χρηµατοοικονοµικές υποθέσεις
- Δηµιουργώντας έναν πραγµατικό «δανειστή ύστατης προσφυγής»
- Η πρόκληση του οικονοµικού περιφερισµού
- Η αντιπαράθεση απόψεων µεταξύ των οικονοµολόγων
- Ένα διεθνές καθεστώς
- Η ανανεωµένη απειλή της προστασίας του εµπορίου
- Ανοικοδοµώντας τα πολιτικά θεµέλια µιας παγκόσµιας οικονοµίας
- Ανανεωµένη αµερικανική ηγεσία
- Βελτιωµένη διεθνής συνεργασία
- Η ανάκτηση της λαϊκής υποστήριξης
«H πρόκληση του παγκόσµιου καπιταλισµού περιγράφει τις ευκαιρίες, τις περιπλοκές και τους κινδύνους που περικλείει εγγενώς η παγκοσµιοποιηµένη οικονοµία µε τη διαύγεια και το εύρος της ανάλυσης που διακρίνουν τον Robert Gilpin. Η ψύχραιµη και ισορροπηµένη εκτίµησή του για τα πράγµατα αποτελεί αναντικατάστατο αντίδοτο για τη θριαµβολογική αίσθηση που χαρακτηρίζει µεγάλο µέρος της αµερικανικής σκέψης στα τέλη του αιώνα. Απαραίτητο ανάγνωσµα για τους ενδιαφεροµένους της πολιτικής οικονοµίας των διεθνών σχέσεων».
Paul A. Volcker, πρώην Πρόεδρος του Συµβουλίου των Διοικητών της Οµοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των Ηνωµένων Πολιτειών
«Ανώτερο από κάθε άλλο πρόσφατο βιβλίο. δείχνει ότι η παγκοσµιοποιηση δίχως άλλο εδράζεται σε µια απαρχαιωµένη τάξη ασφάλειας που συνδέει µεταξύ τους τις µεγάλες δυνάµεις. Το ερώτηµα που ευφυώς θέτει το βιβλίο του Gilpin είναι αν η αναταραχή της παγκοσµιοποίησης θα οδηγήσει σε ένα περιεκτικότερο και επαρκέστερο σύστηµα διεθνών κανόνων και θεσµών ή αν, αντίθετα, έρχεται να σηµατοδοτήσει µιαν ακόµη πιο επικίνδυνη κατάπτωση».
G. John Ikenberry, Foreign Affairs
«H πρόκληση του παγκόσµιου καπιταλισµού του Robert Gilpin είναι µια έγκυρη επισκόπηση των σπουδαιότερων όψεων της παγκόσµιας πολιτικής οικονοµίας του σήµερα γραµµένη από τον διαπρεπέστερο πολιτικό επιστήµονα του κόσµου. Προσφέρει µια σαφή περιγραφή ενός ολόκληρου πλέγµατος σύγχρονων ζητηµάτων, µια βάσιµη κριτική της οικονοµολογικής άποψης για τα πράγµατα, την πλέον πειστική ανάµεσα σε όσες κριτικές γραµµένες από πολιτικούς επιστήµονες τυγχάνει να γνωρίζω. Και όλα τούτα εξηγούνται µέσα από µια διαυγή οπτική».
Robert O. Keohane, Duke University
«O Robert Gilpin συγκαταλέγεται µεταξύ των γιγάντων στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής οικονοµίας. Το νέο του βιβλίο υπενθυµίζει στους αναγνώστες το γιατί. Προσφέρει επίσης απτές ενδείξεις µιας διεισδυτικής διάνοιας και ενός ανήσυχου βλέµµατος που δεν αφήνει να του διαφύγει τίποτα σηµαντικό για την εξελισσόµενη παγκόσµια οικονοµία. Πρόκειται για έναν πραγµατικό άθλο!»
Jagdish Bhagwati, καθηγητής Οικονοµικών στην έδρα Arthur Lehman και καθηγητής Πολιτικής Επιστήµης, Columbia University
«Μια από τις πολλές αρετές που χαρακτηρίζουν το διακρινόµενο για τη θεµατολογική του ευρύτητα βιβλίο του Gilpin έγκειται στη βαθιά αίσθηση της ιστορίας την οποία αποπνέει. Η πρόκληση του παγκόσµιου καπιταλισµού αποτελεί έναν υποδειγµατικό οδηγό για την κατανόηση του γεωστρατηγικού περιβάλλοντος εντός του οποίου λειτουργούν οι παγκόσµιες αγορές».
James Gray, Times Literary Supplement
«Μια εκτενέστερη επισκόπηση της διεθνούς οικονοµίας σήµερα και των εντάσεων που απειλούν και διαβρώνουν τη σταθερότητά της. Το βιβλίο αποτελεί µια πειστική επίδειξη των τεράστιων γνώσεων του Gilpin για την πολιτική, την οικονοµία και την τεχνολογία».
Ethan B. Kapstein, Civilization
«Αυτό που βλέπουµε σήµερα είναι µια ασταθής παγκόσµια οικονοµία µε έλλειµµα διακυβέρνησης. Η πρόκληση του παγκόσµιου καπιταλισµού του Gilpin καταδεικνύει πειστικά την ανάγκη για αποτελεσµατική διεθνή ηγεσία και
ενισχυµένη συνεργασία µεταξύ των µειζόνων εκβιοµηχανισµένων δυνάµεων».
Toyoo Gyhten, Πρόεδρος του Ινστιτούτου για τις Διεθνείς Νοµισµατικές Υποθέσεις
Το βιβλίο Η πρόκληση του παγκόσµιου καπιταλισµού. Η παγκόσµια οικονοµία τον 21ο αιώνα που µόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ποιότητα, είναι γραµµένο από το σηµαντικότερο αναλυτή των διεθνών σχέσεων και της παγκόσµιας οικονοµίας. Η επιστηµονική του πληρότητα και η διαύγεια των αναλύσεών του δικαίως οδήγησαν στη βράβευσή του ως το καλύτερο επαγγελµατικό-επιστηµονικό βιβλίο του έτους στις ΗΠΑ. Το έργο του Gilpin προσφέρει την πιο έγκυρη επισκόπηση των σπουδαιότερων όψεων της παγκόσµιας οικονοµίας, ενώ ταυτόχρονα καλύπτει εξαντλητικά πλήθος θεµάτων που αφορούν στο διεθνές εµπόριο, το διεθνές νοµισµατικό σύστηµα, το διεθνή οικονοµικό ανταγωνισµό, τις χρηµατοοικονοµικές ροές, τις εθνικές οικονοµικές στρατηγικές των κυριότερων οικονοµικών δυνάµεων κ.λπ.
Σ’ αντίθεση µε πολλά κείµενα τα οποία τα τελευταία χρόνια εξετάζουν την «παγκοσµιοποίηση» και την παγκόσµια οικονοµία στη βάση εξωπραγµατικών και φανταστικών σεναρίων, ο Gilpin, ώριµα και ψύχραιµα προσφέρει αξιόπιστες και έγκυρες ερµηνείες για τις σύγχρονες οικονοµικές δοµές και το πολιτικό περιβάλλον που τις επηρεάζουν. Ουσιαστικά, προσφέρει τη διαυγέστερη ίσως ερµηνεία του φαινοµένου της παγκοσµιοποίησης και των πολλών εκφάνσεών του.
Η πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυσή του αφορά άµεσα και ζωτικά σχεδόν όλους τους επαγγελµατικούς κλάδους: Τους οικονοµολόγους, τους αξιωµατούχους του δηµόσιου και ιδιωτικού βίου, τους επενδυτές στο εσωτερικό και εξωτερικό µιας χώρας, τα διευθυντικά στελέχη των ιδιωτικών και δηµόσιων επιχειρήσεων και ευρύτερα όλους όσοι επιθυµούν να έχουν έγκυρη και αξιόπιστη γνώση όχι µόνο για άµεση διεθνή οικονοµικοπολιτικά ζητήµατα αλλά επιπλέον να κατανοήσουν τις βαθύτερες δυνάµεις που διαµορφώνουν τις διεθνείς οικονοµικές και πολιτικές υποθέσεις. Το βραβευµένο αυτό βιβλίο αποτελεί ένα απαραίτητο ανάγνωσµα για κάθε πληροφορηµένο πολίτη και οπωσδήποτε για κάθε επαγγελµατία.
Εφηµερίδα Ναυτεµπορική
Το ερώτηµα, κατά πόσον µπορεί η αµερικανική οικονοµία να ελέγχει και να οδηγεί την παγκόσµια στο διηνεκές, απασχολεί τους οικονοµικούς αναλυτές όπου Γης. Ο οµότιµος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήµιο του Πρίνστον Robert Gilpin, στο τελευταίο βιβλίο του Η πρόκληση του παγκόσµιου καπιταλισµού. Η παγκόσµια οικονοµία τον 21ο αιώνα, επιχειρεί µια ανασκόπηση της ιστορίας της καπιταλιστικής οικονοµίας για να καταλήξει στη σηµερινή συγκυρία την οποία χαρακτηρίζει «εύθραστη».
Στο βιβλίο του, αναφέρεται αναλυτικά στην πρόκληση που αντιµετωπίζουν οι ανεπτυγµένες χώρες, αλλά και στους προβληµατισµούς των υπό ανάπτυξη χωρών. Κυρίως, εστιάζει την προσοχή του στον ρόλο των ΗΠΑ, στην πολιτική Κλίντον και ό,τι επακολούθησε, στα σηµερινά αναπάντητα οικονοµικά προβλήµατα.
Απόσπασµα από προδηµοσίευση στον Οικονοµικό Ταχυδρόµο 15-7-02, επιµέλεια Ι. Ν. Μπασκόζος
Ο R. Gilpin, οµότιµος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήµιο Princeton είναι ένας από τους γνωστότερους παγκόσµια διεθνολόγους, και το συγκεκριµένο βιβλίο του βραβεύτηκε από την Ένωση των Αµερικανών Εκδοτών ως το καλύτερο επιστηµονικό βιβλίο του έτους.
Ο Gilpin θεωρείται ο θεµελιωτής της πολιτικής οικονοµίας των διεθνών σχέσεων, που απαιτεί αναγκαστικά διεπιστηµονική προσέγγιση που συνδυάζει οικονοµία, διεθνείς σχέσεις, πολιτική, κοινωνιολογία και ιστορία. Ο συγγραφέας κατορθώνει να ενσωµατώσει σε ενιαίο αναλυτικό πλαίσιο θέµατα όπως η οικονοµική ισχύς, η τεχνολογία, οι οικονοµικές στρατηγικές, το διεθνές εµπόριο, οι χρηµατοοικονοµικές ροές, οι επενδύσεις, το θεσµικό πλαίσιο. Αυτό που τονίζει ο συγγραφέας, σε αντίθεση µε σύγχρονους νεοκλασικούς ή µονεταριστές οικονοµολόγους που αρκούνται στις δυνάµεις των αγορών, είναι η ύπαρξη ισχυρής και σώφρωνας ηγεσίας για το σύγχρονο παγκοσµιοποιηµένο καπιταλιστικό σύστηµα, που «οφείλει να προάγει τη διεθνή συνεργασία προκειµένου να καταρτιστούν και να επιβληθούν κανόνες που θα ρυθµίζουν το εµπόριο, τις ξένες επενδύσεις και τις διεθνείς νοµισµατικές υποθέσεις. Αλλά έχει εξίσου µεγάλη σηµασία η ηγεσία να εξασφαλίζει για τους χαµένους, αν µη τι άλλο, µία ελάχιστη προστασία από τις δυνάµεις της αγοράς και από τη διαδικασία της δηµιουργικής καταστροφής, όσοι χάνουν πρέπει τουλάχιστον να πιστεύουν ότι το σύστηµα λειτουργεί δίκαια. Η συνέχιση του συστήµατος της ελεύθερης αγοράς ή του καπιταλισµού θα εξακολουθήσει να διακυβεύεται εκτός αν η εµµονή στην αποτελεσµατικότητα αντισταθµίζεται από την κοινωνική προστασία των οικονοµικά ασθενών και την κατάρτιση / εκπαίδευση εκείνων των εργαζοµένων που απέτυχαν να παρακολουθήσουν τον ταχύ ρυθµό των οικονοµικών και τεχνολογικών αλλαγών» (σελ. 18).
Βασική θέση του είναι ότι «η διεθνής πολιτική επηρεάζει σηµαντικά τη φύση και τη δυναµική της διεθνούς οικονοµίας. ……. οι υποστηρικτικές πολιτικές που ασκούν τα ισχυρά κράτη και οι σχέσεις συνεργασίας ανάµεσά τους αποτελούν τα αναγκαία πολιτικά θεµέλια για µία σταθερή και ενοποιηµένη παγκόσµια οικονοµία. Οι διεθνείς κανόνες (καθεστώτα) που διέπουν τις διεθνείς οικονοµικές υποθέσεις αποκλείεται να ανταποκριθούν επιτυχώς στην αποστολή τους, εκτός αν εδράζονται σε στέρεη πολιτική βάση». (σελ. 29).
Επειδή η αναλυτική παρουσίαση όλους του βιβλίου δεν είναι δυνατή θα περιορισθώ σε τρία κεφάλαια, τα αλληλένδετα 4 και 5, νοµισµατικό και χρηµατοοικονοµικό σύστηµα και το 7, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Στο κεφάλαιο 4 γίνεται µία ανασκόπηση των διαφόρων «τύπων» νοµισµατικών συστηµάτων που εφαρµόσθηκαν στο παρελθόν µέχρι σήµερα, καθώς και διαφόρων προτάσεων για την αναθεώρησή τους. Βασικές παρατηρήσεις του Gilpin είναι ότι ένα σύστηµα που λειτουργεί καλά απαιτεί την άσκηση ισχυρής ηγεσίας από ένα κράτος ή οµάδα κρατών µε συµφέρον να διατηρηθεί το σύστηµα, ενώ ταυτόχρονα, ένα αποτελεσµατικό διεθνές νοµισµατικό σύστηµα οφείλει να µειώνει το κόστος «προσαρµογής» εθνικών οικονοµιών που παρουσιάζουν ανισορροπίες στα ισοζύγιο πληρωµών τους.
Στο κεφάλαιο 5 αναπτύσσονται τα επιχειρήµατα υπέρ της απόλυτα ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίου σε σχέση µε εκείνα επιβολής ρυθµίσεων και κανόνων, µε βάση µιαν ανάλυση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης που άρχισε το 1999. (Το κεφάλαιο γράφτηκε τον χρόνο αυτό). Εξετάζοντας κρίσεις του παρελθόντος ο Gilpin αµφισβητεί ότι τα άτοµα και οι «αγορές» µαθαίνουν από την ιστορία, υποστηρίζοντας πως µόνο παντελής ανορθολογικότητα» µπορεί να περιγράψει τις διεθνές χρηµατοπιστωτικές αγορές.
Στο κεφ. 7 γίνεται µία ανασκόπηση της κίνησης προς την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Εδώ ο Gilpin κάνει ένα ιστορικό λάθος γράφοντας πως «η οικονοµική ολοκλήρωση ουδέποτε οδήγησε αφ’εαυτής στην πολιτική ολοκλήρωση. καµία λογική οικονοµικής αλληλεξάρτησης δεν καθιστά αναγκαία την πολιτική ολοκλήρωση» (σελ. 239). Αγνοεί όµως τη γερµανική Zollunion που προηγήθηκε και προετοίµασε τη γερµανική ένωση του 1870. Αναλύει τα αίτια και τις γαλλογερµανικές διαπραγµατεύσεις που οδήγησαν στο «ευρώ», συνοψίζοντας εύστοχα: «Η µεν Γερµανία επιδίωκε να αποκτήσει κάποιο έλεγχο στη γαλλική εξωτερική πολιτική, η δε Γαλλία στη γερµανική οικονοµική πολιτική», (σελ. 245) και στη συνέχεια τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα του «ευρώ», (Το κεφάλαιο έχει γραφεί το 1999, πριν από την εισαγωγή του «ευρώ») τονίζοντας πως «Ουσιαστικά ο ύψιστος σκοπός της νοµισµατικής ένωσης ήταν να παράσχει στήριξη στον πολιτικό στόχο της ευρύτερης ευρωπαϊκής ενότητας» (σελ. 253).
Ο Gilpin συµµερίζεται τη διαδεδοµένη σε αµερικανούς αλλά θεωρούµενη µάλλον ως ξεπερασµένη θέση ότι η ΟΝΕ δεν αποτελεί άριστο νοµισµατικό χώρο (optimal currency area) γιατί δεν εκπληρώνει τις αναγκαίες προϋποθέσεις όπως αυτές ορίζονται στη σχετική θεωρία (που ωστόσο έχει δεχθεί και σοβαρή κριτική) τονίζει όµως σωστά πως πέρα από τα καθαρά οικονοµικά επιχειρήµατα, το ευρώ αποτελεί πολιτικό σύµβολο ότι η ΕΕ σκοπεύει να εδραιωθεί ως ανεξάρτητη δύναµη στη διεθνή σκηνή (σελ. 257). Επισηµαίνει σωστά επίσης ότι οι δηµοσιονοµικές εξουσίες των χωρών – µελών θα περιορισθούν σηµαντικά αν και αγνοεί το συναφές θέµα του ανταγωνισµού των φορολογικών συστηµάτων. Εκφράζει τους φόβους του ότι η Ε.Ε. µπορεί να λειτουργήσει ως κλειστό εµπορικό µπλοκ. «Είναι εξαιρετικά αµφίβολο εάν αυτό το αναδυόµενο ακτινωτό σύστηµα οικονοµικών διασυνδέσεων λειτουργήσει ως σκαλοπάτι για µία πιο ανοιχτή παγκόσµια οικονοµία (σελ. 268).
.ς προς το ευρώ, καταλήγει στα εξής: 1) Το ενδεχόµενο να υπονοµεύσει το ευρώ τη διεθνή κυριαρχία του δολαρίου είναι για το προσεχές µέλλον µικρό. 2) Από µόνο του δεν πρόκειται να επηρεάσει σηµαντικά την ισορροπία ισχύος ανάµεσα στις ΗΠΑ και την Ε.Ε. 3) Θα µπορούσε να µαταιώσει την φιλοδοξία της Ιαπωνίας να δει το γιεν να παίζει πολύ ευρύτερο ρόλο ως διεθνές νόµισµα. Καταλήγει στο συµπέρασµα πως η ΕΕ ξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από χωριστά έθνη – κράτη και εθνικές αντιπαλότητες που ενδιαφέρονται πρωτίστως για τα ιδιαίτερά τους οικονοµικά και πολιτικά συµφέροντα.
Η µετάφραση του βιβλίου, σε αντίθεση από πολλές άλλες ελληνικές, χάρη και στην επιµέλεια των καθηγητών Γκόρτσου, Ηφαίστου και Παπασωτηρίου είναι πολύ καλή.
Νίκος Κ. Κυριαζής, Επ. καθ. Οικ. Τµήµατος του παν. Θεσσαλίας, συγγραφέας
Στο βιβλίο του αυτό ο Robert Gilpin παρουσιάζει µια βαθιά και πλούσια ανάλυση του διεθνούς οικονοµικού συστήµατος, που αναδεικνύει τόσο την αναπτυξιακή δυναµική του όσο και τους κινδύνους και τις αδυναµίες που ενέχει. Κεντρικό στοιχείο της προσέγγισής του είναι, ότι τα διεθνή οικονοµικά ζητήµατα δεν πρέπει να εξετάζονται σε αποµόνωση από τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις.
Για τον Gilpin η αναπτυξιακή δυναµική του ανοικτού διεθνούς οικονοµικού συστήµατος είναι αδιαµφισβήτητη. Η διεθνής αγορά αποτελεί την αποτελεσµατικότερη µηχανή µακροπρόθεσµης ανάπτυξης που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα. Τη µεγαλύτερη οικονοµική ανάπτυξη γνώρισαν όσες χώρες συµµετείχαν µε όρους ανταγωνιστικότητας στη διεθνή αγορά. Στη διάδροµή της µε την πολιτική, ωστόσο, η αγορά δηµιουργεί βαρυσήµαντες πολιτικές ανακατατάξεις, που µε τη σειρά τους απειλούν να πλήξουν και να περιορίσουν την αγορά.
Πρώτον, η διεθνής αγορά αναδιανέµει πλούτο εντός των κρατών, καθώς ευνοεί τους διεθνώς ανταγωνιστικούς κλάδους µιας οικονοµίας και απειλεί µε µαρασµό τους παρωχηµένους και µη ανταγωνιστικούς. Οι εργοδότες, τα εργατικά συνδικάτα και οι γεωγραφικές περιοχές συγκέντρωσης των παρακµαζόντων κλάδων πιέζουν συχνά για κρατικό προστατευτισµό, απειλώντας το ανοικτό διεθνές οικονοµικό σύστηµα. Δεύτερον, η διεθνής αγορά αναδιανέµει πλούτο µεταξύ των κρατών, αλλάζοντας µακροπρόθεσµα το διεθνή καταµερισµό ισχύος. Τα κράτη που χάνουν έδαφος έχουν ισχυρό κίνητρο, για να περιορίσουν τους µηχανισµούς της αγοράς.
Τρίτον, η διεθνής αγορά ταλανίζεται κάθε τόσο από ισχυρά σοκ, που ενίοτε προκαλούν µεγάλο βραχυπρόθεσµο οικονοµικό και κοινωνικό κόστος. Στην περίπτωση της χρηµατοοικονοµικής κρίσης του 1997-98, που ξεκίνησε από την Άπω Ανατολή και έπληξε στη συνέχεια τη Ρωσία και τη Βραζιλία, το κόστος ήταν βαρύ για τις κοινωνίες που επλήγησαν, δε γενικεύθηκε, ωστόσο, σε όλο το διεθνές σύστηµα. Η κρίση του 1929 αντιθέτως γενικεύθηκε και προκάλεσε τη βαθύτερη παγκόσµια οικονοµική ύφεση της βιοµηχανικής εποχής µε ολέθριες πολιτικές συνέπειες στη Γερµανία (άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία).
Σύµφωνα µε τον Gilpin, ο κίνδυνος γενικής οικονοµικής κατάρευσης αποµακρύνεται, όταν ο διεθνής καταµερισµός ισχύος είναι ηγεµονικός, όταν δηλαδή δεσπόζει µια οικονοµία, που είναι σε θέση να αναλάβει το βάρος της διαχείρισης του διεθνούς συστήµατος. Στον 19ο αιώνα το ρόλο αυτό έπαιξε η Μεγάλη Βρετανία, που δηµιούργησε το πρώτο παγκόσµιο ανοικτό οικονοµικό σύστηµα. Μετά το 1945 την ηγεµονική θέση στη διεθνή οικονοµία απέκτησαν οι ΗΠΑ. Η µεγάλη οικονοµική κρίση της δεκαετίας του 1930 ξέσπασε µεταξύ των δύο αυτών περιόδων ηγεµονικής σταθερότητας, όταν η Μεγάλη Βρετανία, λόγω της συγκριτικής παρακµής της, δεν ήταν πλέον σε θέση να διαχειρίζεται το σύστηµα, αλλά δεν είχε ακόµα αντικατασταθεί από τις ΗΠΑ ως το διαχειριστή του συστήµατος.
Χαράλαµπος Παπασωτηρίου, Οικονοµικά Χρονικά, Σεπτέµβριος 2002
O Robert Gilpin συνδέει µε πρωτοτυπία τη διεθνή οικονοµία µε τις διεθνείς σχέσεις και τις εθνικές στρατηγικές των ισχυρών δυνάµεων, ενώ παράλληλα αναλύει τον πραγµατικό χαρακτήρα του φαινοµένου της παγκοσµιοποίησης. Το βιβλίο αυτό ενδιαφέρει τους επενδυτές, τα στελέχη των ιδιωτικών και δηµόσιων επιχειρήσεων και ευρύτερα όλους όσοι επιθυµούν να κατανοήσουν τη σύγχρονη παγκόσµια οικονοµία και διεθνή πολιτική.
Το επιστηµονικό διαµέτρηµα του Gilpin του επιτρέπει να αναλύει τις δοµές της παγκόσµιας οικονοµίας, να εξετάζει την εξέλιξη των εθνικών νοµισµατικών συστηµάτων και των διεθνών νοµισµατικών θεσµών, να τα συγκρίνει µε τις δοµές του διεθνούς εµπορίου και να αντιπαραβάλλει µε την κατανοµή της διεθνούς οικονοµικής ισχύος, τις διεθνείς χρηµατοοικονοµικές δοµές και τα βαθύτερα αίτια των προβληµάτων της παγκόσµιας οικονοµίας. Η βελτίωση των διεθνών θεσµών και η αντιµετώπιση των χρηµατοοικονοµικών κρίσεων συναρτάται, κατά τον Gilpin, µε την ισορροπία ανάµεσα στα τρία κυρίαρχα νοµίσµατα, το δολάριο, το ευρώ και το γιεν, ενισχυµένη µε ένα «µηχανισµό διαχείρισης κρίσεων» (σελ. 167). Αφού αναλύσει σε βάθος τα αίτια των χρηµατοπιστωτικών κρίσεων της δεκαετίας του 1980 και 1990, το ρόλο των πολυεθνικών επιχειρήσεων, τα επενδυτικά καθεστώτα, τις ροές άµεσων ξένων επενδύσεων και τις κερδοσκοπικές διακινήσεις κεφαλαίων, διαπιστώνει πως «δεν υπάρχει κάποια έτοιµη και µόνιµη λύση για τα προβλήµατα που γεννούν στις οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές υποθέσεις οι συγκεντρώσεις πλούτου και ισχύος» (σελ. 237). Ασκώντας κριτική στις οικονοµικές πολιτικές διαδοχικών αµερικανικών κυβερνήσεων, ο Gilpin επισηµαίνει πως, µολονότι µια ανοικτή οικονοµία είναι αναµφίβολα προς το συµφέρον των ΗΠΑ και του κόσµου ολόκληρου, η µελέτη των χρηµατοπιστωτικών κρίσεων δείχνει ότι η άσκηση πιέσεων σε κάποιες χώρες προκειµένου να ανοίξουν τις αγορές τους ενώ δεν είναι ακόµη έτοιµες, µπορεί να αποβεί ολέθρια.
Μολονότι τονίζει τη σηµασία της ολοένα και µεγαλύτερης συνεργασίας στην Ευρώπη στο διεθνές οικονοµικό επίπεδο, σηµειώνει πως, ανεξάρτητα από τη ρητορική περί ενωµένης Ευρώπης, «η Δυτική Ευρώπη εξακολουθεί να χαρακτηρίζει από την ύπαρξη ξεχωριστών εθνών-κρατών». Η ενοποίηση δηλαδή συναντά εµπόδια, επειδή προσκρούει στην απροθυµία των ευρωπαϊκών κοινωνιών να θυσιάσουν την οικονοµική αυτονοµία και την πολιτική τους ανεξαρτησία (σελ. 275-6). Παρά το γεγονός ότι πολυάριθµοι παράγοντες ευνοούν την πορεία προς ευρύτερη συνεργασία, ο Gilpin υποστηρίζει πως θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να επιτευχθεί µια ενοποιηµένη ευρωπαϊκή οικονοµία και µια ευρωπαϊκή πολιτεία ικανή να τοποθετείται µε ενιαία θέση στις διεθνείς υποθέσεις. Ο συγγραφέας τονίζει επίσης τη σηµασία της ΕΕ και της ΟΝΕ από την οπτική γωνία του περιφερισµού. Η ραγδαία περιφερειοποίηση της διεθνούς οικονοµίας, των πολιτικών υποθέσεων και της νοµισµατικής συνεργασίας, υποστηρίζει ο Gilpin, αποτελεί τη µεγαλύτερη πρόκληση της παγκόσµιας διακυβέρνησης τόσο στους τοµείς των χρηµατοοικονοµικών υποθέσεων όσο και των πολιτικών ζητηµάτων που τις αφορούν.
Επισηµαίνοντας επανειληµµένα την ανάγκη µεγαλύτερης διεθνούς συνεργασίας και υπεύθυνης ηγεσίας των οικονοµικών και πολιτικών υποθέσεων, ο Robert Gilpin υποστηρίζει πως στο κατώφλι του 21ου αιώνα το χαµηλό επίπεδο διεθνούς οικονοµικής συνεργασίας, η αυξανόµενη απογοήτευση για την παγκοσµιοποίηση και ο ανεξέλεγκτος ανταγωνισµός µεταξύ των ισχυρών δυνάµεων εξασθενίζουν τις προσπάθειες για µια ανοικτή παγκόσµια οικονοµία.
Στο πλέγµα αυτών των σχέσεων το έργο του Gilpin αποτελεί σηµαντικό βοήθηµα για την κατανόηση του παρόντος, αλλά και των βαθύτερων δυνάµεων που διαµορφώνουν το οικονοµικό και πολιτικό µέλλον του πλανήτη.
Χρήστος Βλ. Γκόρτσος, Δελτίον Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών
Ο Robert Gilpin είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στην έδρα Eisenhower του Princeton University. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων τα εξής που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ποιότητα:
- Παγκόσμια πολιτική οικονομία. Η διεθνής οικονομική τάξη
- Η Πρόκληση του παγκόσμιου καπιταλισμού. Η παγκόσμια οικονομία τον 21ο αιώνα
- Πόλεμος και αλλαγή στη διεθνή πολιτική
