To βιβλίο αυτό επιχειρεί µια συγκριτική εξέταση της στρατηγικής και της διπλωµατίας των τριών µεγάλων δυνάµεων της Ευρώπης µετά τον B’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Eπίσης, οι στρατηγικές των δυνάµεων αυτών συνδέονται µε την εξέλιξη της Ατλαντικής Συµµαχίας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωπαϊκής αµυντικής ταυτότητας τη δεκαετία του 1990. Μεταξύ πολλών άλλων, εξετάζονται τα στρατηγικά θεµέλια της διπλωµατίας της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Γερµανίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Εισαγωγή
- Πολιτική και γεωπολιτική µορφολογία πριν και αµέσως µετά τον Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο
- Περιορισµοί στη χάραξη της εθνικής στρατηγικής των µεγάλων ευρωπαϊκών δυνάµεων µετά τον Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΙΧΜΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
- Εισαγωγή: Η θεωρία των Διεθνών Σχέσεων στο µεταίχµιο
- Η συζήτηση στην αιχµή της θεωίιας Διεθνών Σχέσεων: πολιτικός ρεαλισµός versus νεοφιλελευθερισµός
- Σχόλια και εκτιµήσεις για τη µετεξέλιξη των κυρίαρχων παραδειγµάτων του πολιτικού ρεαλισµού και του νεοφιλελευθερισµού
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι.
O ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΡΕΣΒΕΩΝ ΑΘΗΝΑΣ – ΜΗΛΟΥ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ.
ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΓΑΛΛΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
- Εισαγωγή: Συνέχεια και συνέπεια
- Η περίοδος αµέσως µετά τον Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο: Διλλήµατα, θέσεις και συµπεριφορές στο γαλλικό και ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό
- Σύγκριση της Πέµπτης µε την Τέταρτη Γαλλική Δηµοκρατία και θεµελιώδεις πτυχές της γκωλικής πολιτικής φιλοσοφίας διεθνών σχέσεων
- Ορισµένες αρχικές εκτιµήσεις όσον αφορά τις απαρχές του εγχειρήµατος της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης
- Ευρωπαϊκή πολιτική, οι ατλαντικές σχέσεις, η Γερµανία και η αµυντική στρατηγική
- Η στρατηγική της Γαλλίας στο θέµα των πυρηνικών όπλων και των σχέσεων µε την υπόλοιπη Ευρώπη και τις Ηνωµένες Πολιτείες
- Ιστορικές και στρατηγικές πτυχές του «διευρυµένου ασύλου»: ικανότητα λεκτικών εξισορροπήσεων υπό καθεστώς αµερικανικής εξισορρόπησης της σοβιετικής πυρηνικής απειλής
- Η προεδρία Μιτεράν: ικανότητα διαφοροποίησης χωρίς αλλαγή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
- Εισαγωγή. Η πρόκληση της προσαρµογής
- Οι θεµελιακές επιλογές εθνικής στρατηγικής αµέσως µετά τον πόλεµο
- Γεωπολιτική διάσταση της «ειδικής σχέσης» ΗΠΑ – Βρετανίας και η ιστορική λογική των ευρωατλαντικών σχέσεων
- Ιδεολογική διάσταση, το «αγγλοσαξονικό δόγµα» και η στρατηγική λογική της «ειδικής αγγλοαµερικανικής σχέσης»
- Η επέµβαση στο Σουέζ
- Δεκαετίες του 1950-90: Πυρηνική στρατηγική, σχέσεις µε την Ευρώπη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΓΕΡΜΑΝΙΑ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠΙΣΜΑΡΚ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ
- Εισαγωγή
- Η περίοδος µέχρι το 1945 και τα διλήµµατα αµέσως µετά τον Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο µέχρι και την ένταξη στην Ατλαντική Συµµαχία και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Ο διττός χαρακτήρας του «γερµανικού ζητήµατος»
- Από την αποκατάσταση της κυριαρχίας μέχρι την Οστπολιτίκ
- Από την Οστπολιτίκ µέχρι την επανένωση
- Το Γερµανικό ζήτηµα από την Οστπολιτίκ στα πρόθυρα της επανένωσης
- Πολιτικές και ιδεολογικές διακυµάνσεις πριν και κατά τη διάρκεια του επιτυχούς εγχειρήµατος της επανένωσης. Ορισµένα βασικά ζητήµατα πολιτικής φιλοσοφίας Διεθνών Σχέσεων
- Επανένωση και εξωτερικές αντιδράσεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΚΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1990 ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
- Εισαγωγή: µόνιµα και σταθερά χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού και ατλαντικού χώρου και ο κλασικός χαρακτήρας των βασικών διληµµάτων τη δεκαετία 1990: Εθνικές στρατηγικές και συµµαχικές σχέσεις σε µετεξέλιξη και η «Ευρωπαϊκή Αµυντική Ταυτότητα»
- Πορίσµατα, συµπεράσµατα, σχόλια: Βασικές υποθέσεις θεωρίας και η στρατηγική των τριών µεγάλων ευρωπαϊκών δυνάµεων
- Η αµερικανική δεσπόζουσα και ηγεµονική θέση στο διεθνές σύστηµα του 20ού αιώνα, οι πελατειακές σχέσεις µεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών δυνάµεων και ο διάλογος Μηλίων και Αθηναίων, όπως τον κατέγραψε ο Θουκυδίδης
- Οι βασικές υποθέσεις της θεωρίας Διεθνών Σχέσεων και οι στρατηγικές των µεγάλων ευρωπαϊκών δυνάµεων: Πορίσµατα και συµπεράσµατα
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Σπούδασε στη Nομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (πτυχίο), στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ (MA European Studies) και στο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών (Διδακτορικό στις Διεθνείς Σχέσεις, με ειδίκευση στα Στρατηγικά και Ευρωπαϊκά θέματα). Από το 1990 μέχρι το 2007 δίδαξε στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Το 2007 μετατάχθηκε στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Έχει πολλές δημοσιεύσεις επιστημονικών άρθρων και δοκιμίων. Τα δημοσιευμένα βιβλία είναι:
• European Political Cooperation. Towards a Framework of Supranational Diplomacy?, Gower Publishers, England, 1987.
• Nuclear Strategy and European Security Dilemmas. Towards an Autonomous European Defence System?, Gower Publishers, England, 1988.
• «Η αίτηση ένταξης της Κύπρου και η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, 1987-1990», μέρος Β΄, στο Ήφαιστος Π., Τσαρδανίδης Χ., Οι σχέσεις της Κύπρου με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες 1972-1992, Παπαζήσης, Αθήνα, 1991.
• «Το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας προς το 2000», μέρος Β΄, στο Ήφαιστος Π., Τσαρδανίδης Χ., Το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας και η ελληνική εξωτερική πολιτική προς το 2000, Σιδέρης, Αθήνα, 1992.
• «Στρατηγική της αποτροπής και η ελληνική εξωτερική πολιτική», μέρος Α΄, στο Ήφαιστος Π., Πλατιάς Α., Ελληνική αποτρεπτική στρατηγική, Παπαζήσης, Αθήνα, 1992.
• Ευρωπαϊκή άμυνα και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων και κατηγοριών κατά της ευρωπαϊκής ιδέας, Οδυσσέας, Αθήνα, 1994.
• Αμερικανική εξωτερική πολιτική, από την ιδεαλιστική αθωότητα στο πεπρωμένο του έθνους, Οδυσσέας, Αθήνα, 1994.
• Η εξωελληνική νοοτροπία και τα αίτιά της, Ποιότητα, Αθήνα, 1997.
• Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ποιότητα, Αθήνα, 2000.
• Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, Ποιότητα, Αθήνα, 2000.
• Ιστορία, θεωρία και πολιτική φιλοσοφία διεθνών σχέσεων, Ποιότητα, Αθήνα, 2000.
• «Η γεωπολιτική και γεωστρατηγική διάσταση του ευρωατλαντικού βάθρου ισχύος», και «Ατλαντική Συμμαχία και ευρωατλαντικός χώρος», μέρος Α΄ και Γ΄, στο Αρβανιτόπουλος Κ., Ήφαιστος, Ευρωατλαντικές σχέσεις, Ποιότητα, Αθήνα, 2000.
• Κοσμοθεωρητική ετερότητα και αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας. Ευρωπαϊκή άμυνα, ασφάλεια και πολιτική ενοποίηση, Ποιότητα, Αθήνα, 2001.
• Ο πόλεμος και τα αίτιά του. Τα πολλά πρόσωπα του ηγεμονισμού και της τρομοκρατίας, Ποιότητα, Αθήνα, 2002.
• Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο, Ποιότητα, Αθήνα, 2006.
• Κοσμοθεωρία των Εθνών. Συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου, Ποιότητα, Αθήνα, 2009.
Εκτενέστερο βιογραφικό http://wp.me/P3OqMa-10x
Σύντομη βιβλιογραφική επισκόπηση μονογραφιών http://wp.me/p3OqMa-19l
Πολλά δοκίμια και άρθρα αναρτώνται στα ιστολόγιά του www.ifestos.edu.gr – www.ifestosedu.gr . Στην παρούσα σελίδα www.piotita.gr, επίσης, με αναζήτηση υπάρχουν πολλές αναρτήσεις δοκιμίων και άρθρων. Για βιογραφικό: http://wp.me/P3OqMa-10x .
Οι διαδικτυακοί τόπου του Π. Ήφαιστου είναι:
www.ifestos.edu.gr / www.ifestosedu.gr – info@ifestos.edu.gr / info@ifestosedu.gr
Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
Διεθνής πολιτική 21ος αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Φιλοπατρία, Δημοκρατία, Ελευθερία https://www.facebook.com/groups/philopatria/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos
Σε αυτή του τη µελέτη για την εξωτερική και αµυντική πολιτική της Γαλλίας, της Γερµανίας και της Μεγάλης Βρετανίας, ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών Π. ΄Ηφαιστος επιδιώκει συνειδητά να συνδέσει την ανάλυσή του µε τη θεωρία Διεθνών Σχέσεων. Στα πλαίσια της προσπάθειάς του αυτής, παρουσιάζει δύο κεντρικές θεωρητικές προσεγγίσεις στις Διεθνείς Σχέσεις, τη ρεαλιστική και τη νεοφιλελεύθερη. Η ρεαλιστική προσέγγιση δίνει έµφαση στον ρόλο του κράτους στον διεθνή χώρο και στην προσπάθειά του να αυξήσει την ισχύ του, να προωθήσει αυτά που έχει ορίσει ως διεθνές περιβάλλον. Η νεοφιλελεύθερη προσέγγιση, αν και σε ορισµένες παραλλαγές της αποδέχεται τον κεντρικό ρόλο του κράτους και της ισχύος στο διεθνές σύστηµα, παρόλα αυτά δίνει µεγάλη έµφαση στον ρόλο των διεθνών θεσµών, πιστεύοντας ότι αυτοί µπορεί να προωθήσουν τη διεθνή τάξη και συνεργασία. Κατά συνέπεια, ενώ η ρεαλιστική προσέγγιση δίνει µεγάλο βάρος στην κρατική κυριαρχία, και ως εκ τούτου ευνοεί τον αυστηρά διακυβερνητικό χαρακτήρα της διεθνούς συνεργασίας, η νεοφιλελεύθερη προσέγγιση τείνει να προωθεί µορφές διεθνούς συνεργασίας που έχουν υπερεθνικά χαρακτηριστικά. Η εξέταση της εξωτερικής και αµυντικής πολιτικής των τριών ευρωπαϊκών δυνάµεων επιβεβαιώνει πανηγυρικά τις υποθέσεις της ρεαλιστικής προσέγγισης των Διεθνών Σχέσεων.
Ξεκινώντας από τη Γαλλία, ο συγγραφέας επισηµαίνει ότι παρά τις διάφορες κυβερνητικές ή και καθεστωτικές αλλαγές, η χώρα αυτή επιδιώκει µε µεγάλη συνέπεια τη διατήρηση του status µεγάλης δύναµης. Προκειµένου να αυξήσει το ειδικό βάρος της στον διεθνή χώρο, η Γαλλία επιδίωξε και πέτυχε τη δηµιουργία πυρηνικού οπλοστασίου, παρά τις διάφορες αντιδράσεις. Επιπλέον, προώθησε µεν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, κρατώντας την όµως σε διακυβερνητικά πλαίσια και εξασφαλίζοντας για τον εαυτό της ηγετικό ρόλο στην Ευρώπη. Για την ακρίβεια, η προώθηση από γαλλικής πλευράς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης µε τη συµµετοχή της Γερµανίας, αλλά υπό γαλλικό πολιτικό έλεγχο, δεν γινόταν επειδή οι Γάλλοι ασπάζονταν υπερεθνικά οράµατα, αλλά επειδή ενδιαφέρονταν να εξισορροπήσουν τη γερµανική ισχύ. Ενώ η Γαλλία προσπαθεί να εµφανίζεται ως µεγάλη δύναµη δρώντας κατά καιρούς ως «µοναχικός καβαλάρης» στον διεθνή χώρο, η Μεγάλη Βρετανία βασίζει σε µεγάλο βαθµό το status της ως µεγάλης δύναµης στην ειδική σχέση που έχει µε τις Ηνωµένες Πολιτείες. Προκειµένου να αυξήσει το ειδικό βάρος της διεθνώς, η Μεγάλη Βρετανία συµπλέει συνειδητά µε την Ουάσιγκτον. Παράλληλα, φροντίζει να διατηρεί τη διαδικασία ολοκλήρωσης στην Ευρώπη σε αυστηρά διακυβερνητική µορφή, έτσι ώστε να µην δηµιουργηθούν µορφώµατα που µπορεί να απειλήσουν τη κυρίαρχη θέση του «ατλαντικού βάθρου ισχύος» (ΗΠΑ – Μεγάλη Βρετανία). Η Βρετανική συµµετοχή στην τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν έγινε επειδή το Λονδίνο αποφάσισε να συµµετάσχει σε ένα υπερεθνικό εγχείρηµα, αλλά απλούστατα για να µην αποµονωθεί από τις εξελίξεις και να είναι σε θέση να επηρεάζει την πορεία της Κοινότητας εκ των έσω.
Αναφορικά µε τη Γερµανία, ο συγγραφέας επισηµαίνει ότι µετά το 1945, η χώρα αυτή συναντούσε σοβαρές δυσχέρειες στην άρθρωση εξωτερικής και αµυντικής πολιτικής, λόγω των ιδιαζουσών συνθηκών που αντιµετώπιζε. Παρόλα αυτά, η γερµανική πολιτική επιδίωξε συνειδητά::
- Τη µετατροπή της τότε Δυτικής Γερµανίας σε «κανονικό» κράτος µε πλήρη κυριαρχία
- Την αποφυγή δηµιουργίας αντιγερµανικών συνασπισµών σαν συνέπεια της µεταπολεµικής ανάκαµψης της Δυτικής Γερµανίας
- Την επανένωση των δύο Γερµανιών
Η συµµετοχή της Δυτικής Γερµανίας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση υπήρξε το όχηµα για την πραγµατοποίηση των δύο πρώτων στόχων και δεν οφείλεται σε αφοσίωση των Γερµανών στην «ευρωπαϊκή ιδέα». Όσο για τον τρίτο στόχο, αυτόν της επανένωσης, η επίτευξή του κατέστη δυνατή από µία σειρά δραµατικών αλλαγών στο δοµή του διεθνούς συστήµατος. Προχωρώντας την ανάλυσή του στη δεκαετία του 1990 ο συγγραφέας διαπιστώνει την ίδια αφοσίωση των τριών χωρών στα εθνικά τους συµφέροντα όπως και στο παρελθόν. Η κατάρρευση της ΕΣΣ., η γερµανική επανένωση και η συνακόλουθη αύξηση της γερµανικής ισχύος έχουν µεταβάλλει δραµατικά το πολιτικό σκηνικό στην Ευρώπη. Έτσι, η Μεγάλη Βρετανία επιµένει στην ειδική της σχέση µε τις ΗΠΑ, φτάνοντας στο σηµείο να θέτει τη λεγόµενη Ευρωπαϊκή Αµυντική Ταυτότητα υπό την αµερικανική αίρεση. Παράλληλα, επιδιώκει περαιτέρω διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πιστεύοντας ότι η εισδοχή νέων µελών θα αποµακρύνει τον κίνδυνο υπερεθνικής συσπείρωσης. Η Γαλλία, προσπαθεί απεγνωσµένα να εξισορροπήσει τη Γερµανία, χρησιµοποιώντας ως µέσο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στην οποία προσπαθεί να δείχνει «καλή συµπεριφορά», ώστε να αποφύγει τη δηµιουργία συµµαχιών σε βάρος της. Ο «ευρωπαϊσµός» αποτελεί µια καλή συνταγή για την επίτευξη αυτών των δύο στόχων.
Η ανάλυση του Π. Ήφαιστου κάνει σαφές ότι, παρά τις όποιες διακηρύξεις τους και παρά τις πεποιθήσεις των νεοφιλελεύθερων, οι τρεις µεγάλες ευρωπαϊκές δυνάµεις εξακολουθούν να ασχολούνται µε «παλιοµοδίτικα» ζητήµατα όπως η µεγιστοποίηση της ισχύος και του γοήτρου τους, η εξισορρόπηση υπαρκτών ή δυνητικών, αντιπάλων τους και γενικά η κατοχύρωση των συµφερόντων και της ασφάλειάς τους. Καµία από τις τρεις αυτές χώρες δεν θέλγεται από υπερεθνικά οράµατα. Όλες χρησιµοποιούν το εγχείρηµα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για την επίτευξη των –διαφορετικών και συχνά αλληλοσυγκρουόµενων– συµφερόντων τους, ενώ διατηρούν υπό αυστηρά εθνικό έλεγχο τους τοµείς που άπτονται της εθνικής τους ασφάλειας. Το βιβλίο περιέχει µία µεστή ανάλυση η οποία δεν φοβάται να καταλήξει σε συµπεράσµατα που ίσως φανούν αντιδηµοφιλή. Παράλληλα παρέχει στον αναγνώστη πληθώρα πληροφοριών, η οποία του επιτρέπει να κατανοήσει µία σειρά από ζητήµατα όπως η εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή οι ευρωατλαντικές σχέσεις.
Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Εθνικές Επάλξεις
