Η μυστικότητα, η έλλειψη διαφάνειας και η παραπλάνηση είναι μερικά από τα εγγενή χαρακτηριστικά της λειτουργίας των υπηρεσιών πληροφοριών που βρίσκονται σε αντίθεση με τις βασικές δημοκρατικές αρχές, καθώς βλάπτουν τα ζωτικά συμφέροντα των πολιτών και παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Ο λόγος για τον οποίο ο τομέας της πληροφόρησης χρειάζεται να μελετηθεί υπό το πρίσμα της ηθικής εδράζεται σε αυτά ακριβώς τα ειδικά της χαρακτηριστικά. Η αποτελεσματικότητα της πληροφόρησης φαίνεται ότι αναπόφευκτα εξαρτάται από πράξεις οι οποίες συχνά είναι αντίθετες προς τους κοινά αποδεκτούς ηθικούς κανόνες. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατίες ανακύπτει από το δίλημμα πληροφόρησης (intelligence dilemma) το οποίο είναι παρεπόμενο του παραδόξου που εμφανίζεται, όταν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις απειλές καταλήγουν να βλάπτουν το αξιακό τους σύστημα. Το δίλημμα πληροφόρησης υποχρεώνει τους διαμορφωτές πολιτικής να συμβιβάσουν τον στόχο της εθνικής ασφάλειας με τις δημοκρατικές αξίες και ελευθερίες. Ο δημόσιος διάλογος για τον ρόλο της ηθικής και του προσδιορισμού της αποδεκτής δράσης των υπηρεσιών πληροφοριών είναι κρίσιμος, γιατί στην ουσία είναι μια συζήτηση για το είδος της κοινωνίας και της δημοκρατίας που επιθυμούμε.
Η έρευνα αποβλέπει στη δημιουργία ενός συνεκτικού ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών και προτείνει ένα σύνολο αρχών δίκαιης πληροφόρησης βασισμένο στη θεωρία δίκαιου πολέμου, το οποίο θέτει περιορισμούς στη δράση των υπηρεσιών, ενώ δικαιολογεί την εφαρμογή πρακτικών που θεωρούνται αμφιλεγόμενες υπό την προϋπόθεση ότι ικανοποιούνται συγκεκριμένα κριτήρια. Το βιβλίο έχει χρησιμότητα για τους νομοθέτες, προκειμένου να ορίσουν τα όργανα ελέγχου (oversight bodies) για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών αλλά και τους νομικούς, καθώς όπως η θεωρία δίκαιου πολέμου ενέπνευσε τις αρχές του διεθνούς δικαίου που ρυθμίζει τις ένοπλες συγκρούσεις έτσι και η θεωρία δίκαιης πληροφόρησης θα μπορούσε κατ’ αναλογία μελλοντικά να λειτουργήσει ως πηγή για τη ρύθμιση των υποθέσεων της πληροφόρησης από το διεθνές δίκαιο. Γενικότερα, το βιβλίο δεν συνιστά συνεισφορά μόνο για την ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά αποτελεί ένα πολύτιμο κείμενο μελέτης και προβληματισμού στους διαμορφωτές αποφάσεων, στα στελέχη των υπηρεσιών πληροφοριών και στους πολίτες που ενδιαφέρονται για την εθνική ασφάλεια και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια δημοκρατία.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος του Ανδρέα Λιαρόπουλου ………………………………………..17 Εισαγωγή……………………………………………………………………………….23
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Προλεγόμενα στην πληροφόρηση
1.1. Εισαγωγή…………………………………………………………………………. 39
1.2. Ιστορική αναδρομή ………………………………………………………….. 40
1.3. Ορισμός της πληροφόρησης ………………………………………………. 47
1.4. Η λειτουργία και ο ρόλος της πληροφόρησης ………………………. 52
1.5. Συμπεράσματα …………………………………………………………………. 73
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Ηθική, πολιτική, ασφάλεια και πληροφόρηση
2.1. Εισαγωγή…………………………………………………………………………. 77
2.2. Ορισμός της ηθικής…………………………………………………………… 79
2.3. Ηθικός καταλογισμός και ηθικός σχετικισμός ……………………… 81
2.4. Η σημασία της ηθικής στη μελέτη της πολιτικής ………………….. 82
2.5. Ατομική και κρατική ηθική ……………………………………………….. 85
2.6. Ηθική και θεωρία διεθνών σχέσεων ……………………………………. 86
2.7. Η ηθική στις υποθέσεις της πληροφόρησης …………………………. 92
2.8. Το δίλημμα πληροφόρησης ……………………………………………….. 99
2.9. Πληροφόρηση και μυστικότητα: συνταγματική τάξη και διεθνείς σχέσεις…………………………………………………………. 105
2.10. Ηθικές προσεγγίσεις στην πληροφόρηση …………………………. 116
2.10.1. Αρετολογία και Αριστοτέλης………………………………… 118
2.10.2. Κικέρων……………………………………………………………… 120
2.10.3. Συνεπειοκρατία και ωφελιμισμός ………………………….. 122
2.10.4. Ρεαλισμός…………………………………………………………… 125
2.10.5. Δεοντολογία ……………………………………………………….. 128 2.10.6. Ρωμαιοκαθολική εκκλησία …………………………………… 129
2.10.7. Μαρξισμός …………………………………………………………. 132
2.10.8. Κοσμοπολιτισμός………………………………………………… 133
2.11. Η πληροφόρηση ως πόλεμος ………………………………………….. 134
2.12. Οι βλάβες που προέρχονται από την πληροφοριακή δραστηριότητα ……………………………………………………………… 142
2.13. Πληροφόρηση και ανθρώπινα δικαιώματα……………………….. 147
2.14. Συμπεράσματα ……………………………………………………………… 151
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Από τη θεωρία δίκαιου πολέμου στη θεωρία δίκαιης πληροφόρησης
3.1. Εισαγωγή……………………………………………………………………….. 155
3.2. Η θεωρία δίκαιου πολέμου ………………………………………………. 157
3.2.1. Ο κανόνας jus ad bellum ………………………………………….. 160
3.2.2. Ο κανόνας jus in bello……………………………………………… 165
3.2.3. Ο κανόνας jus post bellum ……………………………………….. 168
3.2.4. Κριτικές παρατηρήσεις στη θεωρία δίκαιου πολέμου ….. 170
3.2.5. Η αυτοάμυνα και ο κανόνας jus ad vim ……………………… 173
3.3. H παράδοση του δίκαιου πολέμου στο διεθνές δίκαιο …………. 178
3.4. Πληροφοριακή δράση και ηθικές επιπτώσεις……………………… 183
3.4.1. Συλλογή πληροφοριών …………………………………………….. 183
3.4.2. Ανάλυση………………………………………………………………… 190
3.4.3. Διανομή …………………………………………………………………. 193
3.4.4. Μυστική δράση ………………………………………………………. 201
3.5. Η θεωρία δίκαιης πληροφόρησης ……………………………………… 207
3.6. Συμπεράσματα ……………………………………………………………….. 218
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Ερμηνεύοντας το οξύμωρο: δεκαπέντε ιστορικά παραδείγματα
4.1. Εισαγωγή……………………………………………………………………….. 221
4.2. Περιπτωσιολογικές μελέτες ……………………………………………… 223
4.2.1. Υπόθεση Abu Ghraib ………………………………………………. 224
4.2.2. Πρόγραμμα PRISM ………………………………………………….. 232
4.2.3. Η Συριακή Κρίση του 1957………………………………………. 237
4.2.4. Όπλα μαζικής καταστροφής (Ιράκ, 2003)…………………… 241
4.2.5. Συνεργασία Καναδά-ΗΠΑ ………………………………………… 251
4.2.6. Club de Berne…………………………………………………………. 255
4.2.7. Επιχείρηση AJAX ……………………………………………………. 257
4.2.8. Εκλογές στην Ιταλία………………………………………………… 262
4.2.9. Εκλογές στη Χιλή 1970……………………………………………. 267
4.2.10. Σχέδιο FUBELT……………………………………………………… 271
4.2.11. Επιχείρηση SUCCESS…………………………………………….. 280
4.2.12. Επιχείρηση ARGO …………………………………………………. 287
4.2.13. Ελληνική Επιχείρηση …………………………………………….. 289
4.2.14. Επιχείρηση OLYMPIC GAMES………………………………… 293
4.2.15. Υπόθεση Snowden ………………………………………………… 299
4.3. Συμπεράσματα ……………………………………………………………….. 303 Επίλογος………………………………………………………………………………. 311 Συντομογραφίες …………………………………………………………………… 331
Βιβλιογραφία ……………………………………………………………………….. 335
Ευρετήριο εννοιών………………………………………………………………… 361
Ευρετήριο ονομάτων…………………………………………………………….. 363
Ο Αθηνόδωρος Μεταλλίδης γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου και η πτυχιακή του εργασία είχε ως θέμα το κομματικό σύστημα και τις εκλογές στην Ελλάδα. Απέκτησε μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και τις Στρατηγικές Σπουδές από το Πάντειο Πανεπιστήμιο και στη διπλωματική του εργασία ανέλυσε την πληροφόρηση (intelligence) ως παράγοντα στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Πειραιά στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές με τίτλο διατριβής, «Το δίλημμα πληροφόρησης: ηθική, ασφάλεια και υπηρεσίες πληροφοριών».
Έχει εργαστεί στο Τορίνο, στις Βρυξέλλες και στη Λευκωσία, στους οργανισμούς Istituto di CommercioEstero, Italtel S.p.A. και Camera di Commercio Italiana καθώς επίσης και ως μεταφραστής.
