H συνηθισµένη εικόνα που έχει κανείς για τη Σπάρτη είναι αυτή της πόλης-στρατοπέδου, όπου σε µια ατµόσφαιρα λιτότητας οι Σπαρτιάτες εξασκούνταν καθηµερινά στην τέχνη του πολέµου. H πραγµατικότητα ήταν πιο περίπλοκη: οι οικονοµικές διαφορές δεν απουσίαζαν από τη Σπάρτη, ενώ η λιτότητα δεν ήταν τόσο αυστηρή και διατηρήθηκε για σχετικά περιορισµένο χρονικό διάστηµα. Eπιπλέον, η Σπάρτη έχει να επιδείξει αξιοζήλευτες επιτυχίες στη διεθνή πολιτική, καθώς επί σειρά αιώνων ήταν σχεδόν αδιάκοπα το ισχυρότερο κράτος στον ελλαδικό χώρο. Aκόµη σηµαντικότερο, αυτό συνέβαινε παρότι ο πληθυσµός των Σπαρτιατών µειωνόταν δραµατικά και αντίπαλες προς τη Σπάρτη δυνάµεις αναδύονταν συνεχώς.
KΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΙΣΤΟΡΙΑ, ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
- Εισαγωγή
- Οι αρχές του πολιτικού ρεαλισµού
- Η έννοια της στρατηγικής
- Η χρήση της ιστορίας στη διεθνολογική και στρατηγική ανάλυση
- Η µελέτη της σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΦΑΣΗ 1: ΕΠΕΚΤΑΣΗ (750-560)
- Ιστορική επισκόπηση
- Οι εσωτερικές δοµές της Σπάρτης
- Το διεθνές περιβάλλον της Σπάρτης
- Ο Πρώτος Μεσσηνιακός Πόλεµος
- Η εσωτερική κρίση και οι µεταρρυθµίσεις του «Λυκούργου»
- Η σύγκρουση µε το Άργος και ο Δεύτερος Μεσσηνιακός Πόλεµος
- Μετά τον Δεύτερο Μεσσηνιακό Πόλεµο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΦΑΣΗ 2: ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ (560-490)
- Ιστορική επισκόπηση
- Οι εσωτερικές δοµές της Σπάρτης
- Η σπαρτιατική κοινωνία
- Το πολιτικό σύστηµα της Σπάρτης και η σπαρτιατική υψηλή στρατηγική
- Χίλων ο Λακεδαιµόνιος: µία συνολική υψηλή στρατηγική
- Κλεοµένης Α΄: Χίλων σε νέα έκδοση
- Προς τους Μηδικούς Πολέµους
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΦΑΣΗ 3: ΠΡΟΚΛΗΣΗ (490-404)
- Ιστορική επισκόπηση
- Οι Μηδικοί Πόλεµοι
- Σε αναζήτηση στρατηγικής
- Η σύγκρουση µε την Αθήνα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΦΑΣΗ 4: ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (404-369)
- Ιστορική επισκόπηση
- Η Σπάρτη µετά τον Πελοποννησιακό Πόλεµο: εσωτερικές δοµές και διεθνές περιβάλλον
- Η δηµιουργία της σπαρτιατικής αυτοκρατορίας
- Η σύγκρουση µε την Περσία
- Ο Κορινθιακός Πόλεµος
- Από την Ανταλκίδειο Ειρήνη έως τη µάχη στα Λεύκτρα
- Μετά τα Λεύκτρα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΦΑΣΗ 5: ΑΦΑΝΕΙΑ (369-244)
- Ιστορική επισκόπηση
- Οι εσωτερικές δοµές και το διεθνές περιβάλλον της Σπάρτης
- Η σπαρτιατική υψηλή στρατηγική
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΦΑΣΗ 6: ΑΝΑΛΑΜΠΗ (244-192)
- Ιστορική επισκόπηση
- Άγης Δ΄ και Κλεοµένης Γ΄: η παράδοση του «Λυκούργου»
- Νάβης: η εκ βάθρων αλλαγή των εσωτερικών δοµών
Ο Κωνσταντίνος Κολιόπουλος είναι αριστούχος του Παντείου Πανεπιστημίου και διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ. Είναι Επίκουρος του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών του Λονδίνου (IISS) και της Ένωσης Διεθνών Σπουδών (ISA). Άλλα βιβλία του:
• Στρατηγικός αιφνιδιασμός: Υπηρεσίες πληροφοριών και αιφνιδιαστικές επιθέσεις.
• Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης (750-192 π.Χ.)
• Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα
• Thucydides and the Origins of Strategy [με τον Αθ. Πλατιά].
Η συνηθισµένη εικόνα που έχει κανείς για τη Σπάρτη είναι αυτή της πόλης-στρατοπέδου, όπου σε ατµόσφαιρα λιτότητας (πασίγνωστος ο «µέλας ζωµός») και ισότητας οι –όχι ιδιαιτέρως έξυµνοι Σπαρτιάτες εξασκούσαν την τέχνη του πολέµου. Η πραγµατικότητα, όµως, ήταν πιο περίπλοκη. Η στρατιωτική προπαρασκευή αναµφίβολα αποτελούσε τον κεντρικό στόχο του σπαρτιατικού κράτους, αλλά την ίδια στιγµή οι οικονοµικές διαφορές δεν απουσίαζαν από τη Σπάρτη, η λιτότητα δεν ήταν τόσο αυστηρή και διατηρήθηκε για σχετικά περιορισµένο χρονικό διάστηµα, ενώ η θέση των γυναικών στην σπαρτιατική κοινωνία ήταν ιδιαίτερα προωθηµένη. Επιπλέον η Σπάρτη έχει να επιδείξει αξιοζήλευτες επιτυχίες στη διεθνή πολιτική. Επί σειρά αιώνων ήταν σχεδόν αδιάκοπα το ισχυρότερο κράτος στον ελλαδικό χώρο, ενώ ακόµη και κατά την περίοδο της παρακµής της κατόρθωσε όχι µόνο να διατηρήσει την ανεξαρτησία της αλλά και για ένα σύντοµο χρονικό διάστηµα να ανακτήσει την πρωτοκαθεδρία στην Πελοπόννησο. Ακόµη σηµαντικότερο, όλα αυτά συνέβαιναν παρότι ο πληθυσµός των πολιτών της Σπάρτης µειωνόταν δραµατικά και αντίπαλες προς τη Σπάρτη δυνάµεις αναδύονταν συνεχώς. Η παροµοιώδης γενναιότητα των Σπαρτιατών δεν αποτελεί επαρκή εξήγηση για τις επιτυχίες αυτές. Τα αίτιά τους θα πρέπει να αναζητηθούν στην υψηλή στρατηγική του σπαρτιατικού κράτους.
Πολιτικός ρεαλισµός
Ο Κωνσταντίνος Κολιόπουλος προσεγγίζοντας και αναλύοντας το φαινόµενο «Σπάρτη» επιχειρεί στην ουσία να κάνει κατανοητή τη φύση της στρατηγικής και τη λογική που διέπει τη διεθνή πολιτική εν γένει ανά τους αιώνες. Η µελέτη του γίνεται µε την προσέγγιση του πολιτικού ρεαλισµού που είναι το πιο αξιόπιστο αναλυτικό εργαλείο για την ανάλυση της διεθνούς πολιτικής. Ο συγγραφέας, αριστούχος του Τµήµατος Πολιτικής Επιστήµης και Διεθνών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστηµίου είναι διδάκτορας Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου του Λάνκαστερ. Διδάσκει στρατηγικές σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήµιο και στη Ναυτική Σχολή Πολέµου και είναι µέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών του Λονδίνου (IISS). Έχει συγγράψει επίσης τα εξής έργα: Στρατηγικός Αιφνιδιασµός: Υπηρεσίες Πληροφορίων και Αιφνιδιστικής Επιθέσεις και Θεωρία Ανταρτοπολέµου. Η ανάλυση που επιχειρεί ο Κωνσταντίνος Κολιόπουλος έχει ως συµβατικό σηµείο έναρξης το 750 π.Χ., εποχή κατά την οποία η Σπάρτη είχε εξασφαλίσει τον πλήρη έλεγχο της κοιλάδας του Ευρώτα και ετοιµαζόταν να κάνει το άλµα για την απόκτηση του status µεγάλης δύναµης και ολοκληρώνεται το 192 π.Χ., όταν η Σπάρτη εντάχθηκε στην Αχαϊκή Συµπολιτεία και ουσιαστικά τερµατίστηκε ο ανεξάρτητος βίος της.
Ηγεµονία
Για πρακτικούς λόγους ο συγγραφέας χωρίζει την ανάλυση σε έξι περιόδους που είναι οι εξής: α) Η φάση της επέκτασης (750-560 π.Χ), κατά την οποία η Σπάρτη αναδείχθηκε ως το ισχυρότερο ελληνικό κράτος β) η φάση της σταθεροποίησης (560-490 π.Χ.), κατά την οποία η Σπάρτη σταθεροποίησε την ηγεµονία της στη νότια Ελλάδα γ) η φάση της πρόκλησης (490-404 π.Χ.) κατά την οποία η σπαρτιατική ηγεµονία αντιµετώπισε διδοχικές απειλές στις οποίες αντεπεξήλθε µε επιτυχία δ) η φάση της αυτοκρατορίας (404-369) π.Χ.), κατά την οποία η Σπάρτη αρχικά κατόρθωσε να αποκτήσει την ηγεµονία στην κυρίως Ελλάδα και στο Αιγαίο, για να αποτελέσει στη συνέχεια τόσο την ηγεµονία όσο και το status µεγάλης δύναµης ε) η φάση της αφάνειας (369-244 π.Χ.), κατά την οποία η Σπάρτη είχε µετατραπεί πλέον σε ασθενές κράτος στ) η φάση της αναλαµπής (244-192 π.Χ.), κατά την οποία η Σπάρτη έκανε µια τελευταία προσπάθεια ανάληψης περιφερειακής ηγεµονίας. Στην αρχή του καθενός από τα έξι κεφάλαια στα οποία εξετάζονται οι διάφορες φάσεις της σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής γίνεται µία ιστορική επισκόπηση της εκάστοτε περιόδου. Πέραν αυτού η δοµή ποικίλλει από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, δεδοµένου ότι η µελέτη καλύπτει µια µεγάλη χρονική περίοδο, ώστε να µην µπαίνει σε καλούπια. Το έργο έχει βασιστεί στα έργα των αρχαίων συγγραφέων όπως αυτά έχουν αποδοθεί στη νεοελληνική ή µεταφρασθεί στην αγγλική.
Εφηµερίδα Τύπος της Κυριακής
Από τη σειρά «Μελέτες διπλωµατίας και Στρατηγικής» των εκδόσεων ΠΟΙΟΤΗΤΑ κυκλοφόρησε το έκτο βιβλίο, το οποίο πραγµατεύεται την εξέλιξη της σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής από το 750 π.Χ. µέχρι το 192 π.Χ., έτος ένταξης της Σπάρτης στην Αχαϊκή Συµπολιτεία. Ο συγγραφέας έχοντας µελετήσει σε βάθος την ιστορία της πόλης καταλήγει στο συµπέρασµα ότι η αυξοµείωση της ισχύος της Σπάρτης υπήρξε αποτέλεσµα της υψηλής στρατηγικής την οποία εφάρµοσε. Επί αρκετούς αιώνες η παρουσία της στον ελληνικό χώρο υπήρξε σηµαντική και παρά τη σηµαντική έλλειψη ανδρών κατόρθωσε να κρατά τα σκήπτρα της ηγεµονίας στην Πελοπόννησο, ακόµα και σε περιόδους παρακµής. Η υψηλή στρατηγική σύµφωνα µε το συγγραφέα διακρίνεται σε έξι ιστορικές περιόδους α) της επέκτασης (750-560 π.Χ.), β) της σταθεροποίησης (560-490 π.Χ.), γ) της πρόκλησης (490-404 π.Χ.), δ) της αυτοκρατορίας (404-369 π.Χ.), ε) της αφάνειας (369-244 π.Χ.), και στ) της αναλαµπής (244-192 π.Χ.). Η ανάλυση επιχειρεί να θίξει ορισµένα πιο ειδικά θέµατα τα οποία ακόµα και σήµερα αποτελούν βασικές παραµέτρους της στρατηγικής. Σε αυτά περιλαµβάνονται η σχέση των εσωτερικών δοµών της Σπάρτης µε την υψηλή στρατηγική, η προσαρµογή των πολιτικών της στόχων στις ευκαιρίες που εµφανίστηκαν από το διεθνές περιβάλλον, καθώς και οι κίνδυνοι που προέρχονται από τη στρατηγική υπερεπέκταση. Το βιβλίο αποτελεί πολύτιµο βοήθηµα για τους µελετητές της στρατηγικής, αλλά και για τους φίλους της αρχαίας ιστορίας. Για να το αποκτήσετε απευθυνθείτε στις εκδόσεις ΠΟΙΟΤΗΤΑ.
Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος, Στρατιωτική Ιστορία
Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο χρησιµοποιεί τη µελέτη της υψηλής στρατηγικής της αρχαίας Σπάρτης προκειµένου να καταδείξει το πώς λειτουργεί η στρατηγική και η διεθνής πολιτική. Το αποτέλεσµα είναι να συνδυάζεται ένα υψηλό και κατανοητό επίπεδο ανάλυσης µε µια ζωντανή και γλαφυρή αφήγηση που διαβάζεται απνευστί. Παρά την ιστορική του αρτιότητα το βιβλίο δεν αναλώνεται σε ιστορικές λεπτοµέρειες, ενώ η ανάλυση διασυνδέεται µε τις σηµερινές διεθνείς εξελίξεις και τα προβλήµατα ασφάλειας που αντιµετωπίζει η χώρα µας. Έτσι, στο κείµενο κατέχουν κεντρική θέση θέµατα όπως η σχέση µεταξύ της έµµεσης και της άµεσης προσέγγισης στη στρατηγική, η σχέση µεταξύ της θαλάσσιας και της χερσαίας ισχύος στον ελλαδικό χώρο, η σχέση µεταξύ ποσότητας και ποιότητας των αντίπαλων στρατιωτικών δυνάµεων, κλπ. Συνοψίζοντας, το βιβλίο αυτό είναι ένα πραγµατικό «σχολείο» πάνω στη στρατηγική κα διεθνή πολιτική, ενώ ταυτόχρονα φέρνει το κοινό σε επαφή µε ένα σηµαντικό κοµµάτι της ελληνικής στρατηγικής παράδοσης.
Αντιπλοίαρχος Α. Καθρεπτάς, Π.Ν, Ναυτική Επιθεώρηση
Η εικόνα που έχει κανείς για τη Σπάρτη είναι αυτή της πόλης-στρατοπέδου, όπου οι Σπαρτιάτες εξασκούνταν καθηµερινά στην τέχνη του πολέµου. Η πραγµατικότητα ήταν πιο περίπλοκη. Η στρατιωτική προπαρασκευή αναµφίβολα αποτελούσε τον κεντρικό στόχο του σπαρτιατικού κράτους. Όµως, παρά τον µύθο που θέλει τη Σπάρτη να ήταν µια κοινωνία λιτότητας, όπου κανείς δεν γινόταν φιλοχρήµατος γιατί, ακόµη και αν αποκτούσε χρήµατα δεν θα µπορούσε να τα ξοδέψει, οι αρχαίες πηγές ήδη από τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. είναι γεµάτες από αναφορές στις οικονοµικές ανισότητες που υπήρχαν στη Σπάρτη και στη φιλοχρηµατία πολλών Σπαρτιατών. Όσο για την περίφηµη σπαρτιατική λιτότητα, οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν δείξει ότι τα πολύτιµα µέταλλα (χρυσός, ασήµι, ελεφαντόδοντο, ήλεκτρο) και τα ξένα είδη πολυτελείας (λυδικά φορέµατα, αιγυπτιακοί σκαραβαίοι, κλπ.) δεν έλειπαν από τη Σπάρτη. Λιτότητα φυσικά υπήρχε, αλλά διατηρήθηκε για σχετικά περιορισµένο χρονικό διάστηµα, βασικά µεταξύ του 560 και του 404 π.Χ. Το πιο ενδιαφέρον ίσως χαρακτηριστικό της σπαρτιατικής κοινωνίας ήταν το ότι η θέση των γυναικών ήταν ιδιαίτερα προωθηµένη: κατά το δεύτερο µισό του 4ου αιώνα σχεδόν τα δύο πέµπτα της γης βρέθηκαν στα χέρια γυναικών, ενώ στα µέσα του 3ου αιώνα οι Σπαρτιάτισσες κατείχαν περισσότερο πλούτο από τους Σπαρτιάτες.
Τα παραπάνω ίσως είναι αρκετά για να κάνουν κάποιον να ξανασκεφτεί τα όσα έµαθε στο σχολείο για την αρχαία Σπάρτη. Ακόµη πιο σηµαντικό, είναι το γεγονός ότι η Σπάρτη έχει να επιδείξει αξιοζήλευτες επιτυχίες στη διεθνή πολιτική. Επί σειρά αιώνων ήταν σχεδόν αδιάκοπα το ισχυρότερο κράτος στον ελλαδικό χώρο, ενώ ακόµη και κατά την περίοδο της παρακµής της µετά την ήττα από τους Θηβαίους στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., κατόρθωσε όχι µόνο να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, αλλά και για ένα σύντοµο διάστηµα (µε τις νίκες του Κλεοµένη Γ’ την περίοδο 227-222) να ανακτήσει την πρωτοκαθεδρία στην Πελοπόννησο. Το πιο ενδιαφέρον µάλιστα, είναι ότι όλα αυτά συνέβαιναν παρά το ότι ο πληθυσµός των πολιτών της Σπάρτης µειωνόταν δραµατικά και αντίπαλες προς τη Σπάρτη δυνάµεις αναδύονταν συνεχώς. Η παροιµιώδης γενναιότητα των Σπαρτιατών δεν αποτελεί επαρκή εξήγηση για τις επιτυχίες αυτές. Τα αίτιά τους θα πρέπει να αναζητηθούν στην υψηλή στρατηγική του σπαρτιατικού κράτους.
Στο βιβλίο αυτό, ο διδάκτορας Στρατηγικών Σπουδών Κωνσταντίνος Κολιόπουλος – διδάσκει στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα του Τµήµατος .ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστηµίου, καθώς και στον µεταπτυχιακό κλάδο της Ναυτικής Σχολής Πολέµου, όπου είναι Σύµβουλος Σπουδών – βασισµένος στις αρχαίες πηγές, προσπαθεί να δώσει απάντηση σε δύο ερωτήµατα: Πώς κατάφερναν οι Σπαρτιάτες να θριαµβεύουν στη διεθνή πολιτική επί σειρά αιώνων; Τι διδάγµατα µπορούµε να αντλήσουµε σήµερα από την εξαιρετικά επιτυχηµένη στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης;
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου ο αναγνώστης εισάγεται µε απλό και κατανοητό τρόπο στις βασικές έννοιες τις διεθνούς πολιτικής και της στρατηγικής: τι είναι στρατηγική; πώς τα κράτη ορίζουν τα συµφέροντά τους; τι διδάγµατα µπορεί να προσφέρει η ιστορία στον µελετητή της διεθνούς πολιτικής και της στρατηγικής; Στη συνέχεια ακολουθούν έξι κεφάλαια στα οποία εξετάζονται οι αντίστοιχες φάσεις της σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής. Η ανάλυση έχει ως συµβατικό σηµείο έναρξης το 750 π.Χ., εποχή γύρω στην οποία η Σπάρτη είχε εξασφαλίσει τον πλήρη έλεγχο της κοιλάδας του Ευρώτα και ετοιµαζόταν να εξελιχθεί σε µεγάλη δύναµη, και ολοκληρώνεται το 192 π.Χ., έτος κατά το οποίο η Σπάρτη εντάχθηκε στην Αχαϊκή Συµπολιτεία και ουσιαστικά τερµατίστηκε ο ανεξάρτητος βίος της. Οι έξι φάσεις της σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής είναι οι εξής: α. η φάση της επέκτασης (750-560 π.Χ.), όπου η Σπάρτη αναδείχθηκε ως το ισχυρότερο ελληνικό κράτος. β. η φάση της σταθεροποίησης (560-490 π.Χ.), όπου η Σπάρτη σταθεροποίησε την ηγεµονία της στη νότιο Ελλάδα. γ. η φάση της πρόκλησης (490-404 π.Χ.), όπου η σπαρτιατική ηγεµονία αντιµετώπισε διαδοχικές απειλές στις οποίες αντεπεξήλθε µε επιτυχία. δ. η φάση της αυτοκρατορίας (404-369 π.Χ.), όπου η Σπάρτη αρχικά κατόρθωσε να αποκτήσει την ηγεµονία στην κυρίως Ελλάδα και στο Αιγαίο, για να απολέσει στη συνέχεια τόσο την ηγεµονία όσο και τη θέση της ως µεγάλης δύναµης. ε. η φάση της αφάνειας (369-244 π.Χ.), όπου η Σπάρτη είχε πλέον µετατραπεί σε ασθενές κράτος. στ. η φάση της αναλαµπής (244-192 π.Χ.), όπου η Σπάρτη έκανε µια τελευταία προσπάθεια ανάληψης της ηγεµονίας στην Πελοπόννησο. Το βιβλίο κλείνει µε ένα σύντοµο συµπερασµατικό κεφάλαιο όπου ανακεφαλαιώνονται τα σηµαντικότερα πορίσµατά του.
Το βιβλίο δεν ασχολείται ιδιαίτερα µε ιστορικές λεπτοµέρειες, καθώς το βάρος του βρίσκεται στην ανάλυση. Για παράδειγµα, δεν γίνεται λεπτοµερής περιγραφή του τι συνέβη στη µάχη των Θερµοπυλών – άλλωστε η σχετική αναφορά του Ηροδότου παραµένει αξεπέραστη – αλλά τίθενται ερωτήµατα όπως: γιατί στις Θερµοπύλες πολέµησαν µόλις τριακόσιοι Σπαρτιάτες πολίτες, ενώ στις Πλαταιές την επόµενη χρονιά πολέµησαν πέντε χιλιάδες; γιατί οι αρχές της Σπάρτης έστειλαν έναν βασιλιά τους σε αποστολή αυτοκτονίας και γιατί ο Λεωνίδας παρέµεινε µέχρι τέλους στα στενά; Οι απαντήσεις στα ερωτήµατα αυτά δείχνουν τα πολύπλοκα πολιτικά και στρατηγικά προβλήµατα που αντιµετώπιζε η Σπάρτη κατά την περίοδο των Μηδικών Πολέµων, τινάζουν στον αέρα τις κατηγορίες που ήδη από την αρχαιότητα είχαν διατυπωθεί εναντίον των Σπαρτιατών για θρησκοληψία και αναβλητικότητα, και φέρνουν τον αναγνώστη σε επαφή µε τις αµετάβλητες αρχές της διεθνούς πολιτικής και της στρατηγικής τις οποίες οι αρχαίοι Σπαρτιάτες γνώριζαν τόσο καλά.
Στο βιβλίο αφιερώνεται αρκετός χώρος στην ανάλυση των εσωτερικών δοµών της Σπάρτης και του τρόπου µε τον οποίο αυτές επηρέαζαν την υψηλή στρατηγική του σπαρτιατικού κράτους. Έτσι, τονίζεται ότι ο κεντρικός ρόλος που έπαιζε η Γερουσία στην πολιτική σκηνή της Σπάρτης παρείχε µεν βάθος χρόνου στη σπαρτιατική υψηλή στρατηγική, αλλά της προσέδιδε συντηρητισµό (στη Γερουσία συµµετείχαν εικοσιοκτώ γέροντες άνω των εξήντα ετών, αιρετοί και ισόβιοι, συν τους δύο βασιλιάδες της Σπάρτης), ενώ ταυτόχρονα ο συνεχής φόβος εξέγερσης των ειλώτων έκανε τους Σπαρτιάτες απρόθυµους να ξεκινούν πολέµους, µολονότι ο σπαρτιατικός στρατός ήταν πανίσχυρος. Επιπλέον, επισηµαίνονται οι δηµογραφικές επιπτώσεις του κοινωνικοπολιτικού συστήµατος της Σπάρτης: Οι πολίτες της Σπάρτης απαγορευόταν να ασκούν άλλο επάγγελµα εκτός από αυτό του επαγγελµατία πολεµιστή. ζούσαν από την παραγωγή των κτηµάτων τους, τα οποία καλλιεργούσαν οι είλωτες. Το πρόβληµα του συστήµατος ήταν ότι ο κάθε Σπαρτιάτης πολίτης έπρεπε από την παραγωγή αυτή να πληρώνει τη συνδροµή του στα «συσσίτια», τα κοινά δείπνα των «οµοίων», όπως ονοµάζονταν οι πολίτες της Σπάρτης. ανικανότητα κάλυψης της συνδροµής συνεπαγόταν απώλεια των πολιτικών του δικαιωµάτων. Ως εκ τούτου, οι Σπαρτιάτες είχαν σοβαρό αντικίνητρο να κάνουν πολλά παιδιά: πολλοί κληρονόµοι συνεπάγονταν κατάτµηση της εγγείου ιδιοκτησίας σε κτήµατα τόσο µικρά, ώστε η παραγωγή τους να µην αρκεί για την κάλυψη της συνδροµής. Ενδείξεις για το δηµογραφικό πρόβληµα της Σπάρτης υπήρχαν ήδη από τον 6ο αιώνα, και το πρόβληµα οξύνθηκε µετά τον φοβερό σεισµό του 464 π.Χ., ο οποίος προκάλεσε σοβαρές απώλειες στον γυναικείο πληθυσµό της πόλης (τη στιγµή του σεισµού οι Σπαρτιάτισσες βρίσκονταν στα σπίτια τους, ενώ οι Σπαρτιάτες γυµνάζονταν στο ύπαιθρο). Τελικά, τη στιγµή της καταστροφικής µάχης στα Λεύκτρα οι «όµοιοι» δεν ξεπερνούσαν τους 1050 ή στην καλύτερη περίπτωση τους 2500 άνδρες, από 9000 που ήταν κάποτε.
Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν όλα τα πρόσωπα-κλειδιά της σπαρτιατικής ιστορίας: µεταξύ άλλων, οι αρχαϊκοί βασιλιάδες Τήλεκλος και Θεόποµπος, οι οποίοι ξεκίνησαν τη σπαρτιατική κατάκτηση της Μεσσηνίας τον 8ο αιώνα π.Χ.. ο µυθικός νοµοθέτης «Λυκούργος». ο περίφηµος Χίλων, ο οποίος, πέρα από την παροιµιώδη σοφία του, εµφανίζεται ως ο αρχιτέκτονας της υψηλής στρατηγικής που ακολούθησε η Σπάρτη από το 560 µέχρι το 404 π.Χ.. ο αδίστακτος αλλά µεγαλοφυής βασιλιάς Κλεοµένης Α’, ο οποίος κατέλαβε προσωρινά την Αθήνα (510 π.Χ.) και συνέτριψε τους Αργείους (494 π.Χ.). ο συνετός βασιλιάς Αρχίδαµος Β’, ο οποίος αναστήλωσε την Πελοποννησιακή Συµµαχία µετά τους Μηδικούς Πολέµους. οι ικανότατοι διπλωµάτες Λύσανδρος και Ανταλκίδας. ο βασιλιάς Αγησίλαος Β’, εξαίρετος µεν στρατηγός αλλά κύριος υπεύθυνος για την κατάρρευση της σπαρτιατικής ισχύος στις αρχές του 4ου αιώνα. οι µεταρρυθµιστές βασιλιάδες Άγης Δ’, Κλεοµένης Γ’ και Νάβης, από τους οποίους οι δύο τελευταίοι αναβίωσαν την ισχύ της Σπάρτης, για να υποκύψουν όµως στη Μακεδονία και τη Ρώµη αντίστοιχα.
Ο συγγραφέας, χωρίς να θυσιάζει το επιστηµονικό επίπεδο του βιβλίου, απευθύνεται σε µια ευρεία γκάµα αναγνωστών: από τον εξειδικευµένο ακαδηµαϊκό µελετητή της διεθνούς πολιτικής, της στρατηγικής και της ιστορίας, µέχρι τον απλό αναγνώστη ο οποίος ενδιαφέρεται να γνωρίσει την αρχαία Σπάρτη. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του βιβλίου είναι το ότι η ανάλυση διασυνδέεται µε τις σηµερινές διεθνείς εξελίξεις και τα προβλήµατα ασφάλειας που αντιµετωπίζει η Ελλάδα. Μεταξύ άλλων, η ανάλυση της υψηλής στρατηγικής της Σπάρτης χρησιµοποιείται για να εξηγήσει την κατάρρευση της ΕΣΣ. και τη σύγχρονη τάση για δηµιουργία πολιτικών σχηµατισµών µεγάλου µεγέθους (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση), ενώ γίνονται συχνές αναφορές σε ζητήµατα όπως η σχέση µεταξύ της θαλάσσιας και της χερσαίας ισχύος στον ελλαδικό χώρο ή της σχέσης µεταξύ ποσότητας και ποιότητας των αντιπάλων στρατιωτικών δυνάµεων. Το αποτέλεσµα είναι να συνδυάζεται ένα υψηλό επίπεδο ανάλυσης µε µια ζωντανή και γλαφυρή αφήγηση που διαβάζεται απνευστί.
Συνοψίζοντας, πρόκειται για ένα βιβλίο που κάνει τον αναγνώστη να κατανοήσει τη λογική της στρατηγικής και της διεθνούς πολιτικής, φέρνοντάς τον ταυτόχρονα σε επαφή µε ένα σηµαντικό κοµµάτι της ελληνικής ιστορίας.
Περιοδικό Λακωνικά, Δεκέµβριος 2011
