Το βιβλίο αυτό εξετάζει τη σχέση οικονομίας και κατασκοπείας μέσα από την ενδελεχή ανάλυση του φαινομένου της οικονομικής κατασκοπείας και τη σημασία του για τις διεθνείς σχέσεις γενικότερα, και για την οικονομική διπλωματία ειδικότερα. Βασιζόμενο σε τρεις γνωστικούς πυλώνες, α) Θεωρία Διεθνών Σχέσεων/Θεωρία Στρατηγικής, β) [Διεθνής Πολιτική] Οικονομία/Τεχνολογία και γ) Πληροφόρηση/Κατασκοπεία, παρουσιάζει τις βασικές διαστάσεις της οικονομικής κατασκοπείας (μακροοικονομική κατασκοπεία και μικροοικονομική κατασκοπεία) μέσα από τη μελέτη της πολιτικής πέντε σημαντικών κρατών (ΗΠΑ, Σοβιετική Ένωση/Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Ιαπωνία) τόσο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου όσο και στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Επίσης, μελετώντας την περίπτωση των ΗΠΑ αναλύει την οικονομική αντικατασκοπεία, η οποία αποτελεί την τρίτη διάσταση της οικονομικής κατασκοπείας.
Η μελέτη της οικονομικής κατασκοπείας δεν εξαντλείται μόνο στην ιστορική και σύγχρονη περιγραφή του φαινομένου, αλλά αποτελεί ένα όχημα για τον έλεγχο των δύο βασικών θεωριών των διεθνών σχέσεων (Πολιτικού Ρεαλισμού-Νεορεαλισμού/Νεοφιλελευθερισμού). Συνδέοντας τη διπλωματία με την κατασκοπεία από τη μία πλευρά καθώς και τις σπουδές σχετικά με την πληροφόρηση με τη θεωρία διεθνών σχέσεων από την άλλη, ο συγγραφέας επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τη θέση και το ρόλο της οικονομικής διπλωματίας και της οικονομικής κατασκοπείας στις διεθνείς σχέσεις.
Μέρος Α΄: Θεωρία
Κεφάλαιο 1: Το φαινόμενο της οικονομικής κατασκοπείας
- 1.1. Θεωρητική θεμελίωση
- 1.2. Ορισμός και σημασία του θέματος
- 1.3. Ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με το θέμα της οικονομικής κατασκοπείας
- 1.4. Μεθοδολογία
Κεφάλαιο 2: Διεθνείς σχέσεις και (διεθνής πολιτική) οικονομία
- 2.1. Η διεθνής πολιτική οικονομία ως διακριτό πεδίο των διεθνών σχέσεων
- 2.2. Οι απόψεις των σημαντικότερων θεωρητικών της στρατηγικής και των διεθνών σχέσεων για το ρόλο της (διεθνούς πολιτικής) οικονομίας στις διεθνείς σχέσεις
- 2.3. Οικονομία και ισχύς
- 2.4. Η έννοια της ασφάλειας (οικονομική ασφάλεια)
- 2.5. Οικονομία και διπλωματία (οικονομική διπλωματία)
- 2.6. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο 3: Διεθνείς σχέσεις και τεχνολογία
- 3.1. Ο ρόλος της τεχνολογίας στις διεθνείς σχέσεις
- 3.2. Δείκτες τεχνολογικής προόδου
- 3.3. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο 4: Διεθνείς σχέσεις και πληροφόρηση – κατασκοπεία
- 4.1 Ιστορική αναδρομή
- 4.2 Ακαδημαϊκή ενασχόληση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με τις σπουδές σχετικά με την πληροφόρηση (Intelligence Studies)
- 4.3 Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο 5: Οικονομική κατασκοπεία και θεωρία διεθνών σχέσεων: Πολιτικός Ρεαλισμός/Νεορεαλισμός vs Νεοφιλελευθερισμού
- 5.1. Η Ρεαλιστική θεωρία
- 5.1.1. Εισαγωγή: Οι μορφές της Ρεαλιστικής θεωρίας
- 5.1.2. Οι βασικές αρχές του Πολιτικού Ρεαλισμού/Νεορεαλισμού
- 5.2. Η Φιλελεύθερη θεωρία
- 5.2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
- 5.2.2. Οι μορφές της Φιλελεύθερης θεωρίας και οι βασικές αρχές του Νεοφιλελευθερισμού
- 5.3. Η κριτική του Φιλελευθερισμού/Νεοφιλελευθερισμού προς τον Πολιτικό Ρεαλισμό/Νεορεαλισμό
- 5.4. Η κριτική του Πολιτικού Ρεαλισμού/Νεορεαλισμού προς τον Νεοφιλελευθερισμό
- 5.5. Οικονομική κατασκοπεία και θεωρία διεθνών σχέσεων
Συμπερασματικές παρατηρήσεις Α΄ Μέρους
Μέρος Β΄: Πράξη
Κεφάλαιο 6: Μακροοικονομική κατασκοπεία
- 6.1. Ορισμός και ιστορική αναδρομή
- 6.2. Η περίπτωση των αντιπάλων/ανταγωνιστών των ΗΠΑ
- 6.2.1. Η περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης/Ρωσίας
- 6.2.2. Η περίπτωση της Κίνας
- 6.3. Η περίπτωση ων συμμάχων των ΗΠΑ
- 6.3.1. Η περίπτωση της Ιαπωνίας
- 6.3.2. Η περίπτωση της Γαλλίας
- 6.4. Η περίπτωση των ΗΠΑ
- 6.5. Κίνητρα και αντικίνητρα άσκησης Μακροοικονομικής κατασκοπείας
- 6.5.1 Κίνητρα
- 6.5.2. Αντικίνητρα
- 6.6. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο 7: Μικροοικονομική κατασκοπεία
- 7.1. Ορισμός
- 7.2. Η περίπτωση των αντιπάλων/ανταγωνιστών των ΗΠΑ
- 7.2.1. Η περίπτωση της Ρωσίας
- 7.3. Η περίπτωση των συμμάχων των ΗΠΑ
- 7.3.1. Η περίπτωση της Ιαπωνίας
- 7.3.2. Η περίπτωση της Γαλλίας
- 7.4. Η περίπτωση των ΗΠΑ
- 7.5. Κίνητρα και αντικίνητρα άσκησης Μικροοικονομικής κατασκοπείας
- 7.5.1. Κίνητρα
- 7.5.2. Αντικίνητρα
- 7.6. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο 8: Οικονομική αντικατασκοπεία
- 8.1. Αντικατασκοπεία και Οικονομική αντικατασκοπεία (ορισμός και ιστορική αναδρομή)
- 8.2. Η έκταση και το κόστος της Οικονομικής κατασκοπείας
- 8.2.1 Η έκταση του φαινομένου
- 8.2.2. Το κόστος του φαινομένου
- 8.3. Οικονομική αντικατασκοπεία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου
- 8.4. Οικονομική αντικατασκοπεία μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου
- 8.5. Οι δυσκολίες της άσκησης οικονομικής αντικατασκοπείας
- 8.6. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο 9: Συμπεράσματα: Η αποτίμηση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων υπό το πρίσμα της Οικονομικής κατασκοπείας
- 9.1. Εμπειρικά συμπεράσματα από τη μελέτη της Οικονομικής κατασκοπείας
- 9.2. Θεωρητικές επιπτώσεις
- 9.3. Σκέψεις-προτάσεις για περαιτέρω έρευνα
Παράρτημα
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ο Ιωάννης Λ. Κωνσταντόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής (εκλεγμένος) του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς στο γνωστικό αντικείμενο «Διεθνείς Σχέσεις – Οικονομική Διπλωματία».
Την περίοδο 2009-2012 συμμετείχε στη διδασκαλία του μαθήματος «Στρατηγική Ανάλυση» στο μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου.
Διδάσκει στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου (Α.ΔΙ.Σ.ΠΟ.), στη Σχολή Εθνικής Άμυνας (Σ.ΕΘ.Α.), στη Διακλαδική Σχολή Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας, στη Σχολή Διοίκησης και Επιτελών Πολεμικής Αεροπορίας και στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας της Αστυνομικής Ακαδημίας.
Του απονεμήθηκε ο τίτλος του διδάκτορα Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών από το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου τον Οκτώβριο του 2008 με θέμα Διδακτορικής Διατριβής «Οικονομική Κατασκοπεία και Διεθνείς Σχέσεις». Απέκτησε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα (Μ.Α.) στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές (Ειδίκευση: Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές) το Μάρτιο του 2001 από το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Το 1996-98 παρακολούθησε στη Μεγάλη Βρετανία (Ουαλία) το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: “MSc Econ in Strategic Studies”, Aberystwyth, The University of Wales, Department of International Politics. Το 1996 έλαβε το πτυχίο του στις Πολιτικές Επιστήμες και τις Διεθνείς Σπουδές (Κατεύθυνση: Διεθνείς Σπουδές) από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.
Υπήρξε υπότροφος στα πλαίσια του Προγράμματος «Ηράκλειτος: Υποτροφίες Έρευνας με Προτεραιότητα στη Βασική Έρευνα» – Πρόγραμμα Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. – Γ’ Κ.Π.Σ, στα πλαίσια της εκπόνησης της διδακτορικής του διατριβής (2003-2008).
Το διάστημα 01/12/2003-30/09/2004 ήταν Στέλεχος (Υπηρεσίες Διατροφής) της Οργανωτικής Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, Αθήνα 2004 Α.Ε.
Είναι συνεργάτης – ερευνητής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων (ΚΕ.Δ.Ε.Υ.) του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και του Research Institute for European and American Studies (R.I.E.A.S.). Είναι επίσης, μέλος του Greek Politics Specialists Group, της Εταιρείας Πολιτικών Σπουδών (Political Studies Association) του Ηνωμένου Βασιλείου και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του επιστημονικού περιοδικού JournalofMediterraneanandBalkanIntelligence (JMBI).
Στις δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται τα ακόλουθα:
«Κοινοβουλευτική Επίβλεψη Υπηρεσιών Πληροφοριών στις Σύγχρονες Δημοκρατίες και η Ευρωπαϊκή Εμπειρία», Πρακτικά Συνεδρίου «60 Χρόνια Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, 30 Χρόνια η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Αμφιθέατρο Ιδρύματος Ευγενίδου, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και με τη βοήθεια του Ιδρύματος Ευγενίδου (υπό δημοσίευση).
«Ήπια Ισχύς: Η Περίπτωση της Κίνας», στο Σαμαράς, Αθανάσιος (Επιμέλεια), Εικόνες Κρατών, Εκδόσεις Καστανιώτη (υπό δημοσίευση).
“Intelligence and IR Theory: The Cases of Covert Action and Economic Espionage”, in Bitzenis Aristidis & Vlachos Vasileios A., (eds), Proceedings, International Conference on International Business (ICIB): (www.icib.eu), Thessaloniki, 17-19 May 2012, (International Relations and European Integration Laboratory, University of Macedonia, Thessaloniki, Greece, 2013).
“Privatization of Intelligence: Turning National Security into Business?”, Research Institute for European and American Studies (RIEAS), Transatlantic Studies, 25 September 2010 (με τον Ανδρέα Λιαρόπουλο).
“Macroeconomic Espionage: Incentives and Disincentives”, RIEAS: Research Paper: No. 143, June 2010.
“Europe-USA Relations: The Phenomenon of Economic Espionage among Allies”, in Stivachtis, Yannis A. (ed.), The New EUrope: Politics, Economics, and Foreign Relations (Athens: Athens Institute for Education and Research, 2010).
Οικονομία και Κατασκοπεία: Θεωρία και Πράξη (Εκδόσεις: Ποιότητα, Αθήνα, 2010).
«Οικονομική Κατασκοπεία και Οικονομική Διπλωματία σε ένα Παγκοσμιο-ποιημένο Διεθνές Σύστημα», στο Σιούσιουρας, Πέτρος & Χαζάκης, Κωνσταντίνος (Επιστημονική Επιμέλεια), Παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελλάδα: Πολιτικές και Οικονομικές Όψεις (Εκδόσεις: Ποιότητα, 2009).
Ακόμη, έχει παρουσιάσει τις ακόλουθες ανακοινώσεις σε συνέδρια:
22/06/2013: “Intelligence and Democracy: The Case of Romania”, at“Intelligence in the Mediterranean and the Balkans”, 2013 Annual Conference, International Intelligence History Association (IIHA) and the Research Institute for European and American Studies (RIEAS), 21-23 June, 2013, The Titania Hotel, Athens, Greece.
18/05/2012: “Intelligence and IR Theory: The Cases of Covert Action and Economic Espionage”,at “The International Conference on International Business (ICIB): International Symposium on International Affairs: Business, Economics and Politics (ISIABEP)”, Thessaloniki, 17-19 May 2012.
30/03/2012: «Κοινοβουλευτικός Έλεγχος Υπηρεσιών Πληροφοριών στις Σύγχρονες Δημοκρατίες και η Ευρωπαϊκή Εμπειρία», ανακοίνωση στο συνέδριο «60 Χρόνια Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, 30 Χρόνια η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Αμφιθέατρο Ιδρύματος Ευγενίδου, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και με τη βοήθεια του Ιδρύματος Ευγενίδου.
22/05/2009: «Οικονομική Κατασκοπεία και Διεθνής Ασφάλεια», ανακοίνωση στο διεθνές συνέδριο “Defence – Security – Energy & CivilAviationinSEEuropeandtheMiddleEast”, AthensInternational 2009, 21-24/05/2009, Εκθεσιακό Κέντρο MetropolitanExpo, Αθήνα, Ελλάδα.
14-16/06/2007: “Economic Espionage and Economic Security in an Age of Change”, ανακοίνωση στο διεθνές συνέδριο “GlobalSecurityandtheReconfigurationoftheInternationalSystem: VisionandReality”, SeventhInternationalCISSMillenniumConference, ComparativeInterdisciplinaryStudiesSection (CISS) oftheInternationalStudiesAssociation (ISA), Buçaco, Portugal.
28-30/04/2007: “Economic Espionage: Incentives and Disincentives”, ανακοίνωση στο διεθνές συνέδριο “ChoicesforWesternIntelligence: TheSecurityChallengesoftheTwenty-FirstCentury”, The University of Wales, Aberystwyth, UniversityofWalesConferenceCentre, Gregynog, U.K.
Τα κύρια ερευνητικά πεδία ενασχόλησής του είναι:
Στρατηγικές Σπουδές
Διεθνείς Σχέσεις
Οικονομική διπλωματία
Πληροφόρηση (Intelligence)
Θεωρία εξωτερικής πολιτικής
«[…]στη χώρα μας δεν έχει δοθεί η βαρύτητα που θα έπρεπε στην ενασχόληση με τα ζητήματα των πληροφοριών (intelligence) […]».
Kαθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2000
«Η μυστική πληροφόρηση έχει περιγραφεί από έναν διακεκριμένο διπλωμάτη ως ‘η παραμελημένη διάσταση του μεγαλύτερου μέρους της διπλωματικής ιστορίας’. Η ίδια διάσταση είναι, επίσης, απούσα από το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής και της στρατιωτικής ιστορίας».
Καθηγητές Christopher Andrew & David Dilks, Corpus Christi College, Cambridge Πανεπιστήμιο Leeds, Ηνωμένο Βασίλειο, 1984
«Η οικονομική και βιομηχανική κατασκοπεία εναντίον συμμάχων αποτελεί πραγματικά μία άλλη «παραμελημένη διάσταση της παραμελημένης διάστασης». Της αξίζει ένας τόμος ή ένα συνέδριο αφιερωμένα σ’ αυτή».
Καθηγητής Martin S. Alexander, Πανεπιστήμιο της Ουαλίας, Aberystwyth, 1998
«Αλλά, το ενδιαφέρον για την πληροφόρηση (intelligence) μέσα στα πλαίσια της κοινότητας της πολιτικής επιστήμης, έχει περιορισθεί κυρίως, σε εκείνους τους μελετητές που γράφουν για τις θεωρίες λήψεως αποφάσεων. Η πληροφόρηση είναι σχεδόν απούσα, αντιστρόφως, στο έργο των περισσότερων θεωρητικών των διεθνών σχέσεων, και δεν κάνει την εμφάνισή της σε κεντρικές συζητήσεις περί της θεωρίας διεθνών σχέσεων μεταξύ της ρεαλιστικής, της φιλελεύθερης θεσμικοκεντρικής, κονστρουκτιβιστικής και μετανεωτερικής προσέγγισης».
Καθηγητές Len Scott & Peter Jackson, Πανεπιστήμιο της Ουαλίας, Aberystwyth, 2004
