Αναλύει εξαντλητικά τα μεγάλα ζητήματα των διεθνών σχέσεων της σύγχρονης εποχής υπό το πρίσμα μιας ιστορικά επαληθευμένης επιχειρηματολογίας. Το κύριο επιχείρημα, το οποίο θεμελιώνει εξαντλητικά, είναι ότι το διεθνές σύστημα της νεότερης και ύστερης εποχής βρίσκεται διαρκώς στις συμπληγάδες των ηγεμονικών συγκρούσεων για την απόκτηση ισχύος και τις θέτει σε μια αέναη τροχιά ανταγωνισμών, συγκρούσεων και πολέμων. Ασκώντας αυστηρή κριτική στις πολλές εσφαλμένες και ανορθολογικές θεωρήσεις των διεθνών σχέσεων που κατακλύζουν τη βιβλιογραφία, ο διαπρεπής αμερικανός διεθνολόγος αναλύει και εξηγεί με αξιοθαύμαστη πληρότητα, μεταξύ άλλων, τις κύριες διαμορφωτικές δυνάμεις της διεθνούς πολιτικής, τα αίτια πολέμου, τον διανεμητικό ρόλο της ισχύος και τον εξαρτημένο ρόλο των διεθνών θεσμών. Πέραν του γεγονότος ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βιβλία των διεθνών σχέσεων των τελευταίων δεκαετιών, περιέχει περιεκτικές αναλύσεις διπλωματικής ιστορίας, στρατιωτικής ιστορίας και των κυριότερων σταθμών της νεότερης και ύστερης ιστορίας. Είναι ένα απαραίτητο βιβλίο για όλους τους αναγνώστες που ενδιαφέρονται για τη διεθνή πολιτική.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Επιθετικός ρεαλισμός
- Τα οφέλη και οι περιορισμοί της θεωρίας
- Η επιδίωξη της ισχύος
- Φιλελευθερισμός εναντίον ρεαλισμού
- Φιλελευθερισμός
- Ρεαλισμός
- Πολιτική ισχύος στη φιλελεύθερη Αμερική
- Γιατί ο ρεαλισμός δεν αρέσει στους Αμερικανούς
- Ρητορική εναντίον πρακτικής
- Το σχέδιο του βιβλίου
2. Η ΑΝΑΡΧΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΙΣΧΥ
- Γιατί τα κράτη επιδιώκουν ισχύ
- Θεμελιώδεις υποθέσεις
- Κρατική συμπεριφορά
- Υπολογισμένη επιθετικότητα
- Τα όρια της ηγεμονίας
- Ισχύς και φόβος
- Η ιεραρχία των κρατικών σκοπών
- Η δημιουργία μιας παγκόσμιας τάξης
- Συνεργασία μεταξύ κρατών
- Συμπεράσματα
3. ΠΛΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΙΣΧΥΣ
- Η υλική βάση της ισχύος
- Πληθυσμός και πλούτος: Τα «νεύρα» της στρατιωτικής ισχύος
- Το οικονομικό θεμέλιο της στρατιωτικής ισχύος
- Το χάσμα μεταξύ λανθάνουσας ισχύος και της στρατιωτικής ισχύος
- Φθίνουσα απόδοση
- Διαφορετικά επίπεδα αποδοτικότητας
- Διαφορετικά είδη στρατιωτικών δυνάμεων
4. Η ΠΡΩΤΟΚΑΘΕΔΡΙΑ ΤΗΣ ΧΕΡΣΑΙΑΣ ΙΣΧΥΟΣ
- Κατάκτηση εναντίον εξαναγκασμού
- Τα όρια της ανεξάρτητης ναυτικής ισχύος
- Η ιστορία των αποκλεισμών
- Γιατί οι αποκλεισμοί αποτυγχάνουν
- Τα όρια της στρατηγικής εναέριας ισχύος
- Η ιστορία του στρατηγικού βομβαρδισμού
- Βομβαρδισμοί μεγάλων δυνάμεων
- Βομβαρδισμοί μικρών δυνάμεων
- Γιατί οι εκστρατείες στρατηγικού βομβαρδισμού αποτυγχάνουν
- Η κυρίαρχη επιρροή των στρατών ξηράς
- Η ανασχετική δύναμη του νερού
- Γιατί το νερό παραλύει τους στρατούς ξηράς
- Η ιστορία των αμφίβιων επιχειρήσεων
- Ηπειρωτικές έναντι νησιωτικών μεγάλων δυνάμεων
- Πυρηνικά όπλα και ισορροπία ισχύος
- Πυρηνική υπεροχή
- Η στρατιωτική ισχύς στον κόσμο της MAD
- Η μέτρηση της στρατιωτικής ισχύος
- Συμπεράσματα
5. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ
- Επιχειρησιακοί κρατικοί σκοποί
- Περιφερειακή ηγεμονία
- Μέγιστος πλούτος
- Προέχουσα χερσαία ισχύς
- Πυρηνική υπεροχή
- Στρατηγικές απόκτησης ισχύος
- Πόλεμος
- Εκβιασμός
- Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων
- Κατατριβή τρίτων
- Στρατηγικές για αναχαίτιση επιτιθεμένων
- Εξισορρόπηση
- Μεταφορά των βαρών
- Η ελκυστικότητα της μεταφοράς των βαρών
- Στρατηγικές προς αποφυγή
- Παραχώρηση ισχύος για ρεαλιστικούς λόγους
- Συμπεράσματα
6. ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΕ ΔΡΑΣΗ
- Ιαπωνία (1868-1945)
- Στόχοι και αντίπαλοι
- Το ιαπωνικό ιστορικό επέκτασης
- Γερμανία (1862-1945)
- Στόχοι και Αντίπαλοι
- Το γερμανικό ιστορικό επέκτασης
- Σοβιετική Ένωση (1917-1991)
- Στόχοι και αντίπαλοι
- Το ιστορικό επέκτασης της Σοβιετικής Ένωσης
- Ιταλία (1961-1943)
- Στόχοι και αντίπαλοι
- Το ιστορικό επέκτασης της φιλελεύθερης και της φασιστικής Ιταλίας
- Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά;
- Γερμανία του Γουλιέλμου (1890-1914)
- Ναζιστική Γερμανία (1933-1941)
- Αυτοκρατορική Ιαπωνία (1937-1941)
- Η πυρηνική κούρσα εξοπλισμών
- Η πυρηνική πολιτική των ΗΠΑ
- Η πυρηνική πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης
- Παρεξηγώντας την πυρηνική επανάσταση
- Συμπεράσματα
7. ΟΙ ΥΠΕΡΠΟΝΤΙΟΙ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΙΣΤΕΣ
- Η άνοδος της αμερικανικής ισχύος (1800-1900)
- Προφανής μοίρα
- Το δόγμα Μονρόε
- Η στρατηγική επιταγή
- Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη, (1900-1990)
- Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η βορειοανατολική Ασία, (1900-1990)
- Η βρετανική υψηλή στρατηγική, (1792-1990)
- Συμπεράσματα
8. ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗ ΕΝΑΝΤΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΒΑΡΩΝ
- Πότε τα κράτη μεταφέρουν τα βάρη;
- H Γαλλία της επανάστασης και του Ναπολέοντα, (1789-1815)
- Σκηνικό
- Η στρατηγική συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων
- Οι υπολογισμοί της ισχύος
- Η Πρωσία του Μπίσμαρκ, (1862-1870)
- Σκηνικό
- Η στρατηγική συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων
- Οι υπολογισμοί της ισχύος
- Η Γερμανία του Γουλιέλμου, (1890-1914)
- Σκηνικό
- Η στρατηγική συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων
- Οι υπολογισμοί της ισχύος
- Η ναζιστική Γερμανία, (1933-1941)
- Σκηνικό
- Η στρατηγική συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων
- Οι υπολογισμοί της ισχύος
- Ο ψυχρός πόλεμος, (1945-1990)
- Σκηνικό
- Η στρατηγική συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων
- Οι υπολογισμοί της ισχύος
- Συμπεράσματα
9. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
- Δομή και πόλεμος
- Διπολισμός εναντίον πολυπολισμού
- Ευκαιρίες για πόλεμο
- Ανισορροπίες ισχύος
- Η πιθανότητα λανθασμένου υπολογισμού
- Ισορροπημένος versus μη ισορροπημένου πολυπολισμού
- Σύνοψη
- Πόλεμος μεταξύ μεγάλων δυνάμεων στη σύγχρονη Ευρώπη, 1792-1990
- Η ναπολεόντεια εποχή, 1792-1815
- Ο 19ος αιώνας, 1815-1902
- Η εποχή του Kaiserrich, 1903-1918
- Τα χρόνια του μεσοπολέμου, 1919-1938
- Η ναζιστική εποχή, 1939-1945
- Ο ψυχρός πόλεμος, 1945-1990
- Ανάλυση
- Συμπεράσματα
10. H ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
- Συνεχιζόμενη αναρχία
- Η κυριαρχία σε δύσκολη θέση
- Η ματαιότητα της επίθεσης
- Βέβαιες προθέσεις: Θεωρία της δημοκρατικής ειρήνης
- Επιβίωση στην πλανητική κοινότητα
- Η συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων κατά τη δεκαετία του 1990
- Ανταγωνισμός ασφάλειας στη βορειοανατολική Ασία
- Ανταγωνισμός ασφάλειας στην Ευρώπη
- Δομή και ειρήνη στη δεκαετία του 1990
- Προβλήματα ενόψει
- Το μέλλον του αμερικανού ειρηνευτή
- Η Αμερική ως συντηρητής της ειρήνης
- Η δεκαετία του 1990: ανωμαλία ή προηγούμενο;
- Δομή και σύγκρουση στην Ευρώπη του αύριο
- Δομή και σύγκρουση στη βορειοανατολική Ασία του αύριο
- Συμπεράσματα
ΚΑΤΆΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΏΝ
Χάρτης 6.1 Στόχοι της ιαπωνικής επέκτασης στην Ασία, 1868-1945
Χάρτης 6.2 Η Ευρώπη το 1914
Χάρτης 6.3 Σοβιετική επέκταση στην ανατολική Ευρώπη κατά την πρώιμη φάση του Ψυχρού πολέμου
Χάρτης 6.4 Στόχοι της ιταλικής επέκτασης στην Ευρώπη και την Αφρική, 1861-1943
Χάρτης 7.1 Η Βόρεια Αμερική το 1800
Χάρτης 7.2 Επέκταση των Ηνωμένων Πολιτειών προς δυσμάς, 1800-1853
Χάρτης 8.1 Η Ευρώπη στο απόγειο της ισχύος του Ναπολέοντα, 1810
Χάρτης 8.2 Η κεντρική Ευρώπη το 1866
Χάρτης 8.3 Η Ευρώπη το 1935
ΚΑΤΆΛΟΓΟΣ ΠΙΝΆΚΩΝ
Πίνακας 1.1 Οι κυριότερες ρεαλιστικές θεωρίες
Πίνακας 3.1 Δείκτες πλούτου και πληθυσμού Βρετανίας και Ρωσίας, 1830-1913
Πίνακας 3.2 Δείκτες πλούτου και πληθυσμού Γαλλίας και Πρωσίας/Γερμανίας, 1830-1913
Πίνακας 3.3 Σχετικά μερίδια επί του ευρωπαϊκού πλούτου, 1816-1940
Πίνακας 3.4 Σχετικά μερίδια επί του ευρωπαϊκού πλούτου, 1941-1944
Πίνακας 3.5 Σχετικά μερίδια πλούτου μεταξύ των υπερδυνάμεων, 1945-1990
Πίνακας 6.1 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1875-1895
Πίνακας 6.2 Σχετικά μερίδια επί του παγκόσμιου πλούτου, 1830-1940
Πίνακας 7.1 Πληθυσμός στο δυτικό ημισφαίριο, 1800-1900
Πίνακας 7.2 Το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, 1800-1900
Πίνακας 8.1 Πληθυσμοί των ευρωπαϊκών δυνάμεων, 1750-1816
Πίνακας 8.2 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1789-1815
Πίνακας 8.3 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1862-1870
Πίνακας 8.4 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1900-1918
Πίνακας 8.5 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1920-1930
Πίνακας 8.6 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1933-1938
Πίνακας 8.7 Μέγεθος γαλλικού και γερμανικού στρατού μετά την κινητοποίηση, 1938-1940
Πίνακας 8.8 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1939-1941
Πίνακας 9.1 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1820-1858
Πίνακας 9.2 Ανθρώπινο δυναμικό των ευρωπαϊκών στρατών, 1853-1856
Πίνακας 9.3 Σύνοψη των ευρωπαϊκών πολέμων με βάση τη δομή του συστήματος, 1792-1990
Πίνακας 10.1 Η ασιατική ισορροπία ισχύος, 2000
Πίνακας 10.2 Η ευρωπαϊκή ισορροπία ισχύος, 2000
Πίνακας 10.3 Η οικονομία της Κίνας συγκριτικά
Κριτικές:
Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει μια γενική θεωρία για τη συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων και στη συνέχεια αναλύει τις κεντρικές εξελίξεις της διεθνούς πολιτικής κατά τους τελευταίους δύο αιώνες με βάση τη θεωρία αυτή. Η προσέγγιση του συγγραφέα εντάσσεται στη ρεαλιστική σχολή, που έχει τις ρίζες της στον Θουκυδίδη, τον Μακιαβέλι και τον Χομπς. Ως εκ τούτου εξετάζει τις αδυσώπητες πραγματικότητες της διεθνούς πολιτικής χωρίς ιδεαλιστικές παρωπίδες.
Το τραγικό στοιχείο της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων έγκειται, σύμφωνα με τον John Mearsheimer, στο ότι είναι καταδικασμένες να επιδιώκουν διαρκώς την αύξηση της διεθνούς ισχύος τους, ώστε να είναι σε θέση να επιβιώσουν από δυνητικές ή πραγματικές επιθέσεις η μία ενάντια την άλλη. Ακόμα και σε καιρούς ειρήνης βλέπουν η μια την άλλη όπως οι μονομάχοι της ρωμαϊκής αρένας, σε συνεχή κατάσταση εγρήγορσης, με τα όπλα έτοιμα και τα βλέμματα στραμμένα στην κάθε κίνησή τους (η περίφημη αυτή παρομοίωση είναι του Χομπς). Πρωταρχικός στόχος της κάθε μεγάλης δύναμης είναι να εξασφαλίσει την ηγεμονία στην περιφέρειά της, ώστε να μην αντιμετωπίζει απειλές κοντά της. Ωστόσο, λόγω ιστορικών και γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων μόνον οι ΗΠΑ κατόρθωσαν να ασκούν ακλόνητη περιφερειακή ηγεμονία, καθότι δεν υφίσταται άλλη μεγάλη δύναμη στο Δυτικό Ημισφαίριο.
Ο Mearsheimer υποστηρίζει, ότι είναι εξαιρετικά δύσκολη η προβολή στρατιωτικής ισχύος από μια μεγάλη δύναμη ενάντια σε άλλες μεγάλες δυνάμεις, όταν παρεμβάλλονται θάλασσες και ωκεανοί. Οι δυσκολίες των ΗΠΑ στο Ιράκ και το Αφγανιστάν δείχνουν, ότι ακόμα και ενάντια σε μικρές δυνάμεις είναι δύσκολη η προβολή στρατιωτικής ισχύος πέρα από τους ωκεανούς. Ως εκ τούτου οι ΗΠΑ είναι μεν στην πλεονεκτική θέση να μην απειλούνται στο Δυτικό Ημισφαίριο, περιορίζονται ωστόσο στη θέση του υπερπόντιου εξισορροπητή όσον αφορά τις σχέσεις τους με τις μεγάλες δυνάμεις του ανατολικού ημισφαιρίου.
Το βιβλίο του Mearsheimer είναι χρήσιμο όχι μόνο ως γενική θεωρία των διεθνών σχέσεων, αλλά και ως μια εξαιρετικά περιεκτική και διεισδυτική επισκόπηση της διεθνούς πολιτικής από την εποχή του Ναπολέοντα ως την αυγή του 21 ου αιώνα. Είναι γραμμένο με τρόπο προσιτό για το ευρύτερο κοινό και αξίζει να διαβαστεί από όσους θέλουν να ενασχοληθούν με τη βαθύτερη ουσία της διεθνούς πολιτικής.
Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Παντείου
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-
«Η διεθνής πολιτική παραμένει μια ανελέητη υπόθεση»
Ο Αμερικανός διεθνολόγος John Mearsheimer σκιαγραφεί στο νέο του βιβλίο τον ηγεμονισμό ως κινητήρια δύναμη των ισχυρών της Γης. Η πραγματεία του John Mearsheimer, διαπρεπούς Αμερικανού διεθνολόγου, θεωρείται από πολλούς ένα από τα σημαντικότερα κείμενα διεθνών σχέσεων των τελευταίων δεκαετιών. Η μετάφρασή του στην ελληνική από τις εκδόσεις Ποιότητα είναι ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός.
Ο Mearsheimer συμπεραίνει ότι η διεθνής πολιτική εξακολουθεί να εμφανίζεται ως μια διαρκής διαπάλη των ισχυρών κρατών για μερίδια της παγκόσμιας ισχύος. Παραθέτουμε προδημοσίευση σύντομων αποσπασμάτων από την εισαγωγή του βιβλίου του Η τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων του John Mearsheimer (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006). Μετάφραση: Κ. Κολιόπουλος. Επιστημονική επιμέλεια: Π. Ήφαιστος-Ηλ. Κουσκουβέλης
Η φενάκη της ηγεμονίας
«… O ισχυρισμός ότι ο ανταγωνισμός ασφάλειας και ο πόλεμος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων έχουν εξαλειφθεί από το διεθνές σύστημα είναι λανθασμένος. Για την ακρίβεια, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η υπόσχεση για αιώνια ειρήνη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων ήταν θνησιγενής. Ας λάβουμε υπόψη μας, για παράδειγμα, το ότι αν και η σοβιετική απειλή έχει εξαφανιστεί, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να διατηρούν περίπου εκατό χιλιάδες στρατιώτες στην Ευρώπη και περίπου τον ίδιο αριθμό στη Βορειοανατολική Ασία. Αυτό το κάνουν επειδή αναγνωρίζουν ότι, αν τα αμερικανικά στρατεύματα αποσυρθούν, μάλλον θα εμφανιστούν επικίνδυνοι ανταγωνισμοί μεταξύ των κυριότερων δυνάμεων εκείνων των περιφερειών. Επιπρόσθετα, σχεδόν κάθε ευρωπαϊκό κράτος, περιλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, εξακολουθεί να έχει βαθιά ριζωμένους, αν και σιωπηρούς, φόβους ότι μια Γερμανία που δεν θα περιορίζεται από την αμερικανική ισχύ μπορεί να συμπεριφερθεί επιθετικά? ο φόβος της Ιαπωνίας στη Βορειοανατολική Ασία είναι μάλλον ακόμη βαθύτερος, και σίγουρα εκφράζεται συχνότερα. Τέλος, η πιθανότητα μιας σύγκρουσης μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών για την Ταϊβάν είναι κάθε άλλο παρά απόμακρη. (…)
Παρότι η ένταση του ανταγωνισμού αυξομειώνεται, οι μεγάλες δυνάμεις φοβούνται η μια την άλλη και πάντοτε ανταγωνίζονται μεταξύ τους για ισχύ. Ο προέχων σκοπός του κάθε κράτους είναι να μεγιστοποιήσει το μερίδιό του επί της παγκόσμιας ισχύος, πράγμα που σημαίνει την απόκτηση ισχύος εις βάρος άλλων κρατών. Όμως οι μεγάλες δυνάμεις δεν προσπαθούν απλώς να είναι οι ισχυρότερες από όλες τις μεγάλες δυνάμεις, μολονότι αυτό είναι ένα ευπρόσδεκτο αποτέλεσμα. Ο τελικός σκοπός κάθε μιας εξ αυτών είναι να είναι ο ηγεμόνας – με άλλα λόγια, η μοναδική μεγάλη δύναμη στο σύστημα.
Στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχουν δυνάμεις που να επιθυμούν τη διατήρηση του status quo, πλην του περιστασιακού ηγεμόνα που θέλει να διατηρήσει την κυρίαρχη θέση του απέναντι σε δυνητικούς ανταγωνιστές. Οι μεγάλες δυνάμεις σπανίως είναι ικανοποιημένες με την τρέχουσα κατανομή ισχύος? τουναντίον, έχουν συνεχές κίνητρο να την αλλάξουν υπέρ τους. Σχεδόν πάντοτε έχουν αναθεωρητικές προθέσεις, και θα χρησιμοποιήσουν βία για να αλλάξουν την ισορροπία ισχύος αν θεωρήσουν ότι αυτό μπορεί να γίνει με λογικό τίμημα. Μερικές φορές το κόστος και το ρίσκο της προσπάθειας να ανατραπεί η ισορροπία ισχύος παραείναι μεγάλα, υποχρεώνοντας τις μεγάλες δυνάμεις να περιμένουν ευνοϊκότερες συνθήκες. Όμως η επιθυμία για περισσότερη ισχύ δεν εξαφανίζεται, εκτός αν ένα κράτος πετύχει τον τελικό σκοπό της ηγεμονίας. Όμως, καθώς κανένα κράτος δεν είναι πιθανό να επιτύχει παγκόσμια ηγεμονία, ο κόσμος είναι καταδικασμένος σε έναν διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.
Αυτή η ανελέητη επιδίωξη της ισχύος σημαίνει ότι οι μεγάλες δυνάμεις τείνουν να επιζητούν ευκαιρίες να αλλάξουν την κατανομή της παγκόσμιας ισχύος προς όφελός τους. Θα αρπάξουν αυτές τις ευκαιρίες αν έχουν την απαραίτητη ικανότητα. Με απλά λόγια, οι μεγάλες δυνάμεις είναι έτοιμες για επίθεση. Όμως μια μεγάλη δύναμη όχι μόνο προσπαθεί να αποκτήσει ισχύ εις βάρος άλλων κρατών, αλλά επίσης προσπαθεί να εμποδίσει τους ανταγωνιστές της που προσπαθούν να αποκτήσουν ισχύ εις βάρος της. Έτσι, μια μεγάλη δύναμη θα υπερασπιστεί την ισορροπία ισχύος όταν η διαγραφόμενη αλλαγή ευνοεί ένα άλλο κράτος, και θα προσπαθήσει να υπονομεύσει την ισορροπία όταν η κατεύθυνση της αλλαγής είναι υπέρ της.
Γιατί οι μεγάλες δυνάμεις συμπεριφέρονται κατ’ αυτόν τον τρόπο; Η απάντησή μου είναι ότι η δομή του διεθνούς συστήματος υποχρεώνει κράτη τα οποία το μόνο που θέλουν είναι να είναι ασφαλή, να ενεργούν παρά ταύτα επιθετικά το ένα απέναντι στο άλλο. Τρία στοιχεία του διεθνούς συστήματος συνδυάζονται για να κάνουν τα κράτη να φοβούνται το ένα το άλλο: 1) η απουσία μιας κεντρικής εξουσίας η οποία βρίσκεται πάνω από τα κράτη και μπορεί να προστατεύσει το ένα από το άλλο, 2) το γεγονός ότι τα κράτη πάντοτε έχουν κάποια επιθετική στρατιωτική ικανότητα, και 3) το γεγονός ότι τα κράτη ποτέ δεν μπορούν να είναι σίγουρα για τις προθέσεις των άλλων κρατών. Με δεδομένο αυτόν τον φόβο –ο οποίος ουδέποτε μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως – τα κράτη αναγνωρίζουν ότι όσο περισσότερο ισχυρά είναι σε σχέση με τους ανταγωνιστές τους, τόσο καλύτερες τύχες επιβίωσης έχουν. Πράγματι, η καλύτερη εγγύηση επιβίωσης είναι να είναι κανείς ηγεμόνας, επειδή κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να απειλήσει σοβαρά μια τέτοια πανίσχυρη δύναμη. (….) ».
Προδημοσίευση: Ο Κόσμος του Επενδυτή
Σάββατο 18 – Κυριακή 19 Νοεμβρίου 2006
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-
Γιατί οι μεγάλες δυνάμεις είναι τόσο φιλοπόλεμες; Μερικές ευρέως διαδεδομένες εξηγήσεις γι’ αυτό το φαινόμενο, το αποδίδουν είτε στις προσωπικότητες των ηγετών τους, είτε στη μορφή του καθεστώτος τους. Στην πραγματικότητα, η συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων είναι ουσιαστικά αμετάβλητη μέσα στους αιώνες, ανεξάρτητα από την προσωπικότητα των εκάστοτε ηγετών τους και ανεξάρτητα από τη μορφή του καθεστώτος τους, δηλαδή ανεξάρτητα του κατά πόσο το καθεστώς τους είναι δημοκρατία ή κάποια άλλη μορφή διακυβέρνησης. Η ανάλυση του John Mearsheimer, διακεκριμένου αμερικανού καθηγητή διεθνών σχέσεων, ίσως αποτελεί την πιο θεμελιωμένη και πειστική ερμηνεία της διαχρονικής συμπεριφοράς των μεγάλων δυνάμεων. Το βιβλίο «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων», ένα έργο που ήδη θεωρείται κλασικό στον διεθνή χώρο είναι πλέον διαθέσιμο και στην ελληνική γλώσσα. Κατά τον Mearheimer, τα διλήμματα ασφαλείας είναι εγγενή και αναπόφευκτα. Πολύ απλά, η ισχύς παρέχει ασφάλεια και η μέγιστη ισχύς είναι η μέγιστη ασφάλεια. Οι μεγάλες δυνάμεις φοβούνται η μια την άλλη και ως εκ τούτου βρίσκονται σ’ έναν διαρκή ανταγωνισμό ισχύος, τη διαχρονική πορεία του οποίου εξετάζει ενδελεχώς και προβάλλει στο μέλλον. Με άλλα λόγια, οι μεγάλες δυνάμεις είναι παγιδευμένες θέλοντας και μη (εξ ου και η λέξη «τραγωδία» στον τίτλο του βιβλίου) σε ένα αέναο κυνήγι ισχύος, που μοιραία τις οδηγεί σε άγριους ανταγωνισμούς και συγκρούσεις. Ο συγγραφέας προσφέρει μια σχεδόν πλήρη ανάλυση των ανελέητων στρατηγικών που υιοθετούν σ’ αυτό το αέναο παιχνίδι ισχύος. Αυτό το σχετικά απλό επιχείρημα τεκμηριώνεται από ένα πλήθος παραδειγμάτων που προέρχονται από τη δράση των μεγάλων δυνάμεων κατά τους δύο τελευταίους αιώνες. Ωστόσο, η μεγαλύτερη χρησιμότητα της ανάλυσης βρίσκεται στα όσα προβλέπει για το μέλλον. Αυτή τη στιγμή, ένα από τα κυριότερα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής είναι η άνοδος της ισχύος της Κίνας. Σε αντίθεση με τις απόψεις ορισμένων κύκλων στις ΗΠΑ, οι οποίοι θεωρούν ότι η άνοδος της κινεζικής ισχύος δεν θα την οδηγήσει σε ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ, αρκεί η μελλοντική Κίνα να είναι δημοκρατική, να έχει φιλελεύθερη οικονομία και να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο συγγραφέας έρχεται να δώσει ένα απαισιόδοξο μήνυμα στους συμπατριώτες του: Μια οικονομικά πανίσχυρη Κίνα, αναπόδραστα θα μεταφράσει την οικονομική της δύναμη σε στρατιωτική δύναμη και θα επιδιώξει να κυριαρχήσει στη Βορειοανατολική Ασία, άσχετα με το αν θα είναι δημοκρατική ή όχι. Εάν και όταν αυτό συμβεί μοιραία οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιδιώξουν να την εμποδίσουν. Το αριστούργημα του John Mearsheimer, αν και κλασικό πλέον σύγγραμμα διεθνών σχέσεων, είναι συνειδητά διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο και είδος γραφής ούτως ώστε να απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό. Ιδιαίτερα στο κοινό που ενδιαφέρεται να κατανοήσει την συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων και κατ’ επέκταση της διεθνούς πολιτικής. Εκτός από συναρπαστικό ιστορικό ανάγνωσμα, είναι γεμάτο από πικρές αλήθειες τις οποίες είναι χρήσιμο να κατανοήσουμε.
Καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ορισμένοι θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων –ειδικότερα της νεο-φιλελεύθερης σχολής σκέψης– έκαναν λόγο για το «τέλος της ιστορίας» και εξέφρασαν το επιχείρημα ότι η εξάπλωση της δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς σε συνδυασμό με τη λειτουργία διεθνών θεσμών θα οδηγήσουν την ανθρωπότητα στην ειρήνη και την ευημερία. Σύμφωνα με την ανάλυσή τους, η χρήση στρατιωτικής βίας έχει χάσει τη σημασία της, δεν αποδίδει πλέον οφέλη και δεν αποτελεί μέσο άσκησης πολιτικής. Η διεθνής πολιτική έχει υποστεί μία ριζική μεταστροφή και η συνεργασία και όχι ο ανταγωνισμός και η σύγκρουση, αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα των σχέσεων μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ο Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου του Chicago , John J . Mearsheimer , υπέρμαχος της σχολής του Πολιτικού Ρεαλισμού, αντιλαμβάνεται τη διεθνή πολιτική και τη λειτουργία των Μεγάλων Δυνάμεων υπό ένα άλλο θεωρητικό πρίσμα. Το κύριο επιχείρημα που εκφράζει στο βιβλίο του Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων είναι ξεκάθαρο: σε ένα «άναρχο» διεθνές σύστημα που αποτελείται από ανεξάρτητα κράτη, επειδή δεν υπάρχει καμία κεντρική εξουσία για να επιβάλλει την τάξη, οι μεγάλες δυνάμεις φοβούνται αλλήλους και έχουν ως στόχο την κυριαρχία σε έναν αέναο, μηδενικού αθροίσματος αγώνα για ισχύ. Επειδή κάθε κράτος διαθέτει επιθετικές ικανότητες και δεν είναι ποτέ σίγουρο για τις προθέσεις των άλλων κρατών, προσπαθεί να εξασφαλίσει την επιβίωσή του μεγιστοποιώντας την ισχύ του, σε σχέση με τα άλλα κράτη. Όσο μεγαλύτερη ισχύ αποκτήσει, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες επιβίωσής του. Το τραγικό στοιχείο αυτής της κατάστασης έγκειται στο γεγονός ότι ακόμη κι αν οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν έχουν σημαντικό λόγο να συγκρουσθούν, δεν έχουν άλλη επιλογή από τη μεγιστοποίηση της ισχύος τους και την προσπάθεια κυριαρχίας στο διεθνές σύστημα.
Ο Mearsheimer αναλύει την έννοια της ισχύος, καθώς και τη σχέση της οικονομικής και της στρατιωτικής ισχύος. Περιγράφει ενδελεχώς τους κύριους σκοπούς των Μεγάλων Δυνάμεων (περιφερειακή ηγεμονία, μεγιστοποίηση του μεριδίου του παγκόσμιου πλούτου που κατέχουν, κυριαρχία στην ισορροπία εδαφικής ισχύος, πυρηνική υπεροχή), καθώς και τις βασικές στρατηγικές με τις οποίες τα κράτη προσπαθούν να μετατοπίσουν την ισορροπία ισχύος προς όφελός τους (πόλεμος, εκβιασμός, εξισορρόπηση, «μεταφορά του βάρους στον αντίπαλο, κατευνασμός, «συμμαχία με τον δυνατό»). Προκειμένου να τεκμηριώσει το επιχείρημά του εξετάζει την Παγκόσμια Ιστορία των προηγούμενων δύο αιώνων, ενώ προβαίνει και σε προβλέψεις για τις σχέσεις μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων.
Εν κατακλείδει, το βιβλίο του John Mearsheimer Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων το οποίο απευθύνεται όχι μόνο στους ειδικούς, αλλά και στο ευρύ κοινό, περιγράφει το διεθνές σύστημα και τη λειτουργία των Μεγάλων Δυνάμεων μέσα σ’ αυτό όπως «πραγματικά είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι». Πρόκειται για την πιο σημαντική συνεισφορά της ρεαλιστικής σχολής σκέψης στη μεταψυχροπολεμική εποχή και χαρακτηρίζεται δικαίως ως εφάμιλο των κλασσικών έργων του E . H . Carr The Twenty Years ’ Crisis , του Hans Morgenthau Politics Among Nations και του Kenneth Waltz Theory of International Politics .
Ο Ιωάννης Λ. Κωνσταντόπουλος είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και Υπότροφος στα πλαίσια του προγράμματος «ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ» του Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.
Ιωάννης Λ. Κωνσταντόπουλος
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-
Ο Paul Kennedy αποκάλεσε τον John J . Mearsheimer σύγχρονο Μακιαβέλι. Όπως ο Μακιαβέλι 500 χρόνια πριν, έτσι και ο Mearsheimer σήμερα ασχολείται με την αέναη προσπάθεια των κρατών να αποκτήσουν ισχύ, καθώς χωρίς ισχύ δεν μπορεί να εξασφαλιστεί το δημόσιο αγαθό της εθνικής ασφάλειας, και χωρίς αυτό τα επιτεύγματα των πολιτών τους στις τέχνες, στις επιστήμες και στην οικονομία βρίσκονται σε κίνδυνο.
Βαθιά επηρεασμένος από τους δύο προεξάρχοντες διανοούμενους της σχολής του ρεαλισμού, τον Hans Morgenthau και τον Kenneth Waltz , ο Mearsheimer έχει αναλώσει την τελευταία εικοσαετία μελετώντας ιστορικές περιπτώσεις προκειμένου να επαναδιατυπώσει το θεώρημα της σχολής του ρεαλισμού ότι η ισχύς –ένας συνδυασμός στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης, πληθυσμιακού μεγέθους και γεωγραφικής έκτασης– είναι το κλειδί προκειμένου να κατανοήσουμε τη φύση της διεθνούς πολιτικής και την εξέλιξη της ιστορίας.
Έχουν παρέλθει πενήντα και πλέον χρόνια από την εποχή που ο Hans Morgenthau διατύπωσε τις βασικές αρχές του ρεαλισμού αναδεικνύοντας τη σχολή αυτή ως το κρατούν θεωρητικό υπόδειγμα ( paradigm ) για την εξήγηση των διεθνών φαινομένων. Έκτοτε η σχολή του ρεαλισμού γνώρισε εκδοχές κλασικού και νεοκλασικού ρεαλισμού, δομικού ρεαλισμού, επιθετικού και αμυντικού ρεαλισμού. Το έργο του Mearsheimer , παρ’ ότι αντιπαρατίθεται με τον αμυντικό ρεαλισμό, όπως τον χαρακτηρίζει, του Kenneth Waltz δεν αποδομεί ούτε αντικαθιστά τη θεωρία του Waltz, αλλά τη συμπληρώνει και βάζει τα θεμέλια για τη συνάρθρωση αμυντικού και επιθετικού ρεαλισμού σε μια ενιαία συνεκτική θεωρία.
Η κεντρική υπόθεση εργασίας του επιθετικού ρεαλισμού του Mearsheimer είναι ότι στις διεθνείς σχέσεις δύσκολα συναντάμε δυνάμεις ικανοποιημένες με το status quo , γιατί το διεθνές σύστημα προσφέρει κίνητρα και ευκαιρίες στα κράτη να αποκτήσουν ισχύ εις βάρος των αντιπάλων τους. Ο τελικός στόχος μιας μεγάλης δύναμης είναι να αναδειχθεί σε ηγεμονική δύναμη του συστήματος. O Waltz , αντίθετα, πιστεύει ότι ο προεξάρχων στόχος των μεγάλων δυνάμεων δεν είναι η μεγιστοποίηση της ισχύος τους εις βάρος άλλων μεγάλων δυνάμεων, αλλά η διατήρηση της θέσης τους στο σύστημα. Ουσιαστικά ο Waltz πιστεύει ότι η επιβίωση διασφαλίζεται με ισχύ πολύ λιγότερη από την ισχύ που απαιτεί ο δρόμος προς την ηγεμονία του Mearsheimer και αυτό μακροχρόνια είναι πιο αποδοτικό σύμφωνα με την αρχή του σχετικού οφέλους – relative gains – ( Waltz 1979, σελ.126). Παρόμοια θέση, πολύ πιο επεξεργασμένη, διατυπώνει ο Gilpin λέγοντας ότι οι μεγάλες δυνάμεις επεκτείνονται βάσει ενός ορθολογικού υπολογισμού κόστους-οφέλους. Επεκτείνονται δηλαδή όσο το σχετικό όφελος από την επέκτασή τους υπερβαίνει το σχετικό κόστος ( Gilpin 1981, σελ. 107).
Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι ακόμη και στα ιστορικά παραδείγματα που αναφέρει ο Mearsheimer , ενώ πολλές μεγάλες δυνάμεις προσπάθησαν να επεκτείνουν την ισχύ τους επιδιώκοντας την ηγεμονία, καμία ευρασιατική αναθεωρητική δύναμη από τον Ναπολέοντα ως τον Χίτλερ δεν το κατάφερε με εξαίρεση τις ΗΠΑ. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις οι μηχανισμοί της ισορροπίας της ισχύος απέτρεψαν την απόλυτη ηγεμονία μιας μεγάλης δύναμης.
Ο Mearsheimer έρχεται να καταρρίψει την επικρατούσα αισιοδοξία για την εδραίωση της ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις τον 21ο αιώνα και επαναδιατυπώνει με δύναμη και πειθώ τη θέση του ρεαλιστικού προτάγματος: η φύση του διεθνούς συστήματος είναι άναρχη και η έλλειψη κεντρικής αρχής στο διεθνές σύστημα αναγκάζει τα κράτη να συναλλάσσονται με βάση την ισορροπία της ισχύος και στόχο τη μεγιστοποίηση του εθνικού συμφέροντος.
Η αιτία της παθογένειας του συστήματος, η τραγωδία όπως τη χαρακτηρίζει ο Mearsheimer , είναι συστημική και οφείλεται στη δομή του διεθνούς συστήματος. Δεν οφείλεται στη φύση του ανθρώπου ούτε στα πολιτεύματα των κρατών. Τα κράτη στο διεθνές σύστημα δεν έχουν εκχωρήσει το δικαίωμα της αυτοδικίας σε καμία υπέρτατη αρχή κατά το πρότυπο του κοινωνικού συμβολαίου της ενδοκρατικής πολιτικής τάξης, και έτσι καταφεύγουν στην αυτοβοήθεια. Για το λόγο αυτό, τα κράτη, ως ορθολογικοί δρώντες, προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν την ισχύ τους και εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία για να την αυξήσουν έναντι των αντιπάλων τους. Η επιβίωση απαιτεί επιθετικότητα και ο τελικός στόχος κάθε μεγάλης δύναμης είναι να ηγεμονεύσει στο σύστημα, να ξεπεράσει σε ισχύ τους ανταγωνιστές της. Σε έναν τέτοιο κόσμο ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και η χρήση στρατιωτικής βίας παραμένει ένα πάγιο χαρακτηριστικό της διεθνούς πολιτικής.
Ο Mearsheimer πιστεύει ότι, σε αντίθεση με αυτά που πρεσβεύουν οι ουιλσονιανοί ιδεαλιστές, ούτε το διεθνές θεσμικό πλαίσιο, ούτε η παγκοσμιοποίηση, ούτε η θεωρία της δημοκρατικής ειρήνης αποτελούν επαρκή αναλυτικά εργαλεία για την κατανόηση και εξήγηση των διεθνών γεγονότων. Ο Mearsheimer απορρίπτει την ανάλυση των διεθνών σχέσεων στη βάση της δημοκρατικής ιδεολογίας και της δημοκρατικής ειρήνης, σύμφωνα με την οποία τα δημοκρατικά κράτη χαρακτηρίζονται από ευγενή κίνητρα και έχουν την προδιάθεση να συμπεριφερθούν ειρηνικά απέναντι σε άλλα κράτη, καθώς και ότι τα δημοκρατικά κράτη δεν πολεμούν μεταξύ τους. Σύμφωνα με τη λογική αυτή εάν οι ΗΠΑ πετύχαιναν να οικοδομήσουν έναν κόσμο αποτελούμενο αποκλειστικά από δημοκρατικά κράτη και όχι από μη δημοκρατικά κράτη-παρίες, θα φτάναμε σε αυτό που ο Fukuyama ονόμασε «τέλος της ιστορίας». Η επικράτηση των ΗΠΑ και του ιδεολογικού τους προτάγματος στον Ψυχρό Πόλεμο έφερε στη Δύση, και κυρίως στις ΗΠΑ, τη ψευδαίσθηση της πλήρους και οριστικής επικράτησης του δυτικού προτάγματος, του τέλους της ιστορίας όπως χαρακτηριστικά υποστήριξε ο Fukuyama . Η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής θα αποτελούσαν πλέον μονόδρομο και, μέσω της παγκοσμιοποίησης, θα διαδίδονταν και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η 11η Σεπτεμβρίου έθεσε τέλος στην ευφορία και ήρθε να υπογραμμίσει με τραγικό τρόπο την άναρχη φύση του διεθνούς συστήματος και την αέναη διαπάλη για επιβίωση και επιβολή ανάμεσα σε δρώντες με αντικρουόμενα συμφέροντα. Οι O υιλσονιανοί ιδεαλιστές αντέδρασαν στο πρόβλημα αυτό ισχυριζόμενοι ότι η ρίζα του προβλήματος ήταν η απουσία της δημοκρατίας από τη Μέση Ανατολή. Η λύση ήταν προφανής: εξαγωγή της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή και τελικά στον ευρύτερο ισλαμικό χώρο. Η αποδόμηση των ανελεύθερων καθεστώτων και η οικοδόμηση νέων δημοκρατικών στη θέση τους θα έλυνε αυτομάτως το πρόβλημα της τρομοκρατίας. Ο O υιλσονιανός ιδεαλισμός με την έμφαση στη στρατιωτική ισχύ ήρθε να αποτελέσει τη βάση του νεοσυντηρητικού credo .
Οι νεοσυντηρητικοί πίστευαν ότι οι ΗΠΑ είχαν την πρωτοκαθεδρία όσον αφορά στη στρατιωτική ισχύ στο διεθνές σύστημα και, συνεπώς, ότι έπρεπε να χρησιμοποιήσουν την ισχύ αυτή προκειμένου να διαμορφώσουν το διεθνές σύστημα με τρόπο που να εξυπηρετείται το εθνικό τους συμφέρον. Η έμφαση στη χρήση της στρατιωτικής ισχύος εξηγεί και τη ροπή προς τη μονομέρεια σε βάρος της πολυμερούς διπλωματίας στην εξωτερική τους πολιτική. Το να αποκαλεί κανείς την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Μπους συντηρητική ή νεοσυντηρητική, βεβαίως αντίκειται στην ίδια την έννοια και την ιδεολογία του συντηρητισμού. Πρόκειται για μια ακραία αναθεωρητική πολιτική, η οποία έχει τον ιδεαλιστικό στόχο της εξαγωγής της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή, στον ευρύτερο ισλαμικό χώρο και τελικά στον πλανήτη ολόκληρο, και το πραγματοποιεί μονομερώς με τη χρήση στρατιωτικής ισχύος.
Το βιβλίο του Mearsheimer γράφτηκε πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά σε μεταγενέστερα άρθρα του έχει στραφεί κατά της κυβέρνησης Μπους και του νεοσυντηρητικού-ιδεαλιστικού προτάγματος που επικράτησε στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Ο Mearsheimer πιστεύει ότι η πιο ισχυρή πολιτική ιδεολογία δεν βασίζεται στο δημοκρατικό πολίτευμα αλλά στο έθνος – και στον εθνικισμό. Η δύναμη του εθνικισμού εξηγεί, κατά τον Mearsheimer , γιατί όλες οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες, η Βρετανική, η Γαλλική, η Αυστροουγγρική, η Οθωμανική, η Ρωσική, είναι τώρα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Γράφοντας πριν από την 11η Σεπτεμβρίου προέβλεψε ότι ο κύκλος της βίας θα συνεχιστεί και την επόμενη χιλιετία. Οι ελπίδες για την εδραίωση της ειρήνης στον πλανήτη θα διαψευστούν, γιατί ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος υπάρχει ο φόβος, η έλλειψη εμπιστοσύνης και τα αντικρουόμενα συμφέροντα που τις οδηγούν σε ανταγωνιστική συμπεριφορά με στόχο τη μεγιστοποίηση της ισχύος τους. Η ισχύς εγγυάται την επιβίωση και την ασφάλειά τους. Τα κράτη τα οποία κινούνται με βάση αυτά τα κίνητρα αναπόφευκτα θα οδηγηθούν σε σύγκρουση, καθώς ανταγωνίζονται για να αποκτήσουν πλεονέκτημα το ένα έναντι του άλλου. Αυτό, κατά τον Mearsheimer , αποτελεί τραγωδία αλλά δεν υπάρχει διαφυγή εκτός και εάν τα κράτη που απαρτίζουν το διεθνές σύστημα συμφωνήσουν στη δημιουργία μιας παγκόσμιας κυβέρνησης. Τέτοια ριζική μεταβολή της φύσης των διεθνών σχέσεων δεν αποτελεί ορατό και ρεαλιστικό ενδεχόμενο και για το λόγο αυτό ο ανταγωνισμός και ο πόλεμος θα εξακολουθήσουν να αποτελούν πάγια χαρακτηριστικά των διεθνών σχέσεων.
Διατυπώνοντας τη θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού, ο Mearsheimer θεωρεί απίθανη την επικράτηση ενός πλανητικού ηγεμόνα και διατυπώνει την άποψη ότι τα κράτη επιδιώκουν να ηγεμονεύσουν στην περιφέρειά τους, στο ημισφαίριό τους. Τα κράτη τα οποία επιτυγχάνουν να αναδειχθούν σε περιφερειακές δυνάμεις-τοπικούς ηγεμόνες έχουν ως επόμενο στόχο να αποτρέψουν την ανάδειξη άλλων ισχυρών τοπικών ηγεμόνων σε άλλα περιφερειακά υποσυστήματα. Στο πλαίσιο αυτό αποποιείται το ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα για τις ΗΠΑ και αντίθετα θεωρεί ότι οι ΗΠΑ ιστορικά έπαιξαν με επιτυχία το ρόλο του υπερπόντιου εξισορροπητή ( offshore balancer ). O Mearsheimer θεωρεί ότι η γεωπολιτική θέση των ΗΠΑ διασφαλίζει την άμυνα και την ασφάλειά της σε μεγάλο βαθμό και της δίνει τη δυνατότητα να δράσει ως υπερπόντιος εξισορροπητής ( offshore balancer ), αλλά η ίδια θέση τής στερεί τη δυνατότητα να γίνει πλανητικός ηγεμόνας.
Αρνείται τη βιωσιμότητα μιας προσέγγισης με την Κίνα και επισημαίνει ότι εάν η Κίνα αναπτυχθεί οικονομικά θα αποτελέσει απειλή για την ισορροπία της ισχύος του περιφερειακού της υποσυστήματος στην Ασία. Η Κίνα θα προσπαθήσει να μετατρέψει υπέρ της το ισοζύγιο ισχύος και να διασφαλίσει ότι οι γείτονές της, κυρίως η Ιαπωνία και η Ρωσία, δεν είναι σε θέση να την απειλήσουν. Στη συνέχεια η Κίνα θα προσπαθήσει να εκδιώξει τις ΗΠΑ από την Ασία όπως η Αμερική έκανε με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις στο δυτικό ημισφαίριο. Για το λόγο αυτό πιστεύει ότι η Αμερική θα αναγκαστεί να εφαρμόσει απέναντι στην Κίνα μια πολιτική ανάσχεσης και αποτροπής.
Όπως κάθε θεωρητικό μοντέλο, το οποίο φιλοδοξεί να εξηγήσει την πραγματικότητα, έτσι και ο επιθετικός ρεαλισμός του Mearsheimer επιτυγχάνει τη λογική του συνοχή απλουστεύοντας ορισμένα πράγματα ή εστιάζοντας υπερβολικά σε κάποια και αγνοώντας κάποια άλλα. Αναμφισβήτητα η έμφαση στην άναρχη φύση του διεθνούς συστήματος και στην αέναη διένεξη των κρατικών δρώντων για ισχύ προκειμένου να επιτύχουν το ελάχιστο εθνικό συμφέρον της επιβίωσης και το μέγιστο της επιβολής εξηγεί τον πυρήνα των διεθνών γεγονότων. Αγνοεί βέβαια ή δεν καταπιάνεται με ζητήματα όπως ο διεθνικός χαρακτήρας της τρομοκρατίας και η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην εσωτερική πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις.
Το βιβλίο του Mearsheimer αποτελεί σημαντική συμβολή στην εξέλιξη της θεωρίας των διεθνών σχέσεων εφάμιλλη με αυτή των Waltz και Gilpin . Eμπλουτίζει τη θεωρία του ρεαλισμού και μας παρέχει σημαντικά νέα ευρήματα για τη θεωρία των συμμαχιών, τη θεωρία της ισορροπίας της ισχύος, το ρόλο της γεωγραφίας στις διεθνείς σχέσεις και το ρόλο της χερσαίας και αεροναυτικής ισχύος. Τεστάρει τις υποθέσεις εργασίας σε δύο αιώνες ιστορίας και κάνει προγνώσεις για τις επερχόμενες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Οι προγνώσεις του είναι προκλητικές και απαισιόδοξες αλλά αληθοφανείς.
Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, Έμφαση, τεύχ. 23, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2006
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————-
Αν θεωρούμε την εξωτερική πολιτική σημαντική για τη ζωή και την ευημερία των Ελλήνων, η κυκλοφορία του βιβλίου του John Μ earheimer «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων» στην ελληνική γλώσσα αποτελεί σημαντικό εκδοτικό και στοχαστικό γεγονός. Η καταπληκτική τεκμηρίωση των αιτιών του πολέμου και κυρίως των αιτίων της φιλοπόλεμης συμπεριφοράς των μεγάλων δυνάμεων το καθιέρωσε πολύ γρήγορα ως κλασικό και απαραίτητο ανάγνωσμα των διεθνών σχέσεων. Το βιβλίο περιέχει αναρίθμητα θεμελιωμένα επιχειρήματα που προσφέρονται για μια μεγάλη συζήτηση και ενδεχομένως αναθεώρηση των προσανατολισμών της ελληνικής διπλωματίας. Διερευνώντας εξονυχιστικά τη ροπή των μεγάλων δυνάμεων για πόλεμο, συμπεραίνει ότι η συμπεριφορά τους δεν συναρτάται με το καθεστώς ή την οικονομική αλληλεξάρτηση και τις αισθητικές σχέσεις, αλλά με τα εγγενή διλήμματα ασφάλειας. Απλά και κατανοητά γραμμένο, εξηγεί γιατί ο φόβος αλλήλων οδηγεί τις μεγάλες δυνάμεις σε έναν ανελέητο ανταγωνισμό ισχύος, ηγεμονικών συγκρούσεων και περιοδικών πολέμων. Προχωρώντας πέραν των συμπερασμάτων άλλων μεγάλων αναλυτών για τον ρόλο της ισορροπίας δυνάμεων, ο Mearheimer εξηγεί ότι για τα ηγεμονικά κράτη η ασφάλεια ισοδυναμεί με την ισχύ και γι’ αυτά πάντοτε η μέγιστη ασφάλεια σημαίνει μέγιστη ισχύ.
Παναγιώτης Ήφαιστος, εφημερίδα Πρώτο Θέμα, 10-12-2006
Ο John Mearsheimer γεννήθηκε το 1947 στο Μπρούκλιν της Ν. Υόρκης. 18 ετών κατετάγη στον στρατό και σπούδασε στη Στρατιωτική Ακαδημία των ΗΠΑ, στο West Point. Μετά την αποφοίτηση του υπηρέτησε ως αξιωματικός της αεροπορίας για πέντε χρόνια, και στη συνέχεια έκανε ανώτερες σπουδές στα πανεπιστήμια Cornell και Univ. of Southern California, στον τομέα των διεθνών σχέσεων. Από το 1982 είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Την τριετία 1989-92 υπηρέτησε ως Πρόεδρος του Τμήματος. Τα βιβλία του πραγματεύονται θέματα πολιτικής διεθνούς ασφαλείας και θεωρίας διεθνών σχέσεων. Έχει γράψει επίσης πολλά άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε ακαδημαϊκά έντυπα όπως το International Security, και σε περιοδικά ευρύτερης κυκλοφορίας όπως το Atlantic Monthly.
