ΕΕ και ΗΠΑ αποτελούν δύο ετεροβαρείς στρατηγικούς εταίρους των οποίων η δράση θεμελιώνεται σε διαφορετικές εκφάνσεις ισχύος. Η αποτελεσματικότητά τους στη διεθνή πολιτική είναι εξάρτηση του είδους δρώντα που συνιστούν και των μέσων που διαθέτουν. Σε επίπεδο θεωρίας τα οντολογικά ερωτήματα που τίθενται επιτακτικά αφορούν το είδος και εύρος των συμφερόντων που εκφράζει η ΕΕ, το ποιος και πώς προσδιορίζει το «ευρωπαϊκό» συμφέρον και σε ποιο βαθμό αυτό αποτελεί «κοινό» συμφέρον μίας ετερογενούς ένωσης κρατών η οποία δρα υπό το βάρος θεσμικά εκφραζόμενων εθνικών συμφερόντων. Η ΕΕ ως μη ενιαίος δρών, θεσμικό οικοδόμημα με στοιχεία διακυβερνητικού και υπερεθνικού χαρακτήρα, διακριτό σύστημα λήψης αποφάσεων και σύστημα διακυβέρνησης δεν αποτελεί πρόκληση μόνο σε επίπεδο διατύπωσης θεωρητικών διαβημάτων έναντι του φαινομένου ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αλλά και σε επίπεδο διεθνούς δράσης και παραγωγής επιθυμητών αποτελεσμάτων. Οι προσδιοριστικές παράμετροι μίας sui generis ένωσης κρατών οφείλουν να αναλύονται ως καταλυτικές συνιστώσες που της προσδίδουν ονομαστικά πλεονεκτήματα όσο και σαφή μειονεκτήματα έναντι ενός εταίρου που διαθέτει ηγεμονική δυναμική. Σε ένα κρατοκεντρικό περιβάλλον στα πλαίσια του οποίου τα κράτη αξιολογούνται από την ισχύ που διαθέτουν, το ζητούμενο για ένα μη κράτος είναι αν η θεσμική αρχιτεκτονική του, ο τρόπος δράσης του και τα μέσα που διαθέτει (επιχειρησιακά, πολιτικοοικονομικά, στρατιωτικά, τεχνολογικά και μέσα κανονιστικής υφής) του επιτρέπουν να λειτουργεί ως ισοβαρής παράγοντας συναπόφασης με τις ΗΠΑ. Στόχος του παρόντος έργου είναι να παρουσιάσει μέσα από μία εμφανή ή υποδόρια αλλά διακριτή συγκριτική διεργασία τις παραμέτρους που καθορίζουν το ρόλο και τις αντικειμενικές δυνατότητες των δύο στρατηγικών εταίρων να λειτουργήσουν ισότιμα.
Εισαγωγή
ΜΕΡΟΣ Α΄
Η Ευρωπαϊκή Ένωση
Κεφάλαιο 1
Αυτοπροσδιορισμός, ταυτότητες, αξίες
- 1.1. Τι είναι η ΕΕ; Θεωρία, κατηγοριοποίηση και νομοτελειακά δεδομένα
- 1.2. Σε αναζήτηση ταυτότητας, εσωτερικής νομιμοποίησης και διεθνούς ρόλου
- 1.3. Η Ένωση ως διεθνής δρων και ως σύστημα πολιτικής οργάνωσης
- 1.4. Συστημικές αλλαγές και ο ρόλος της ΕΕ
- 1.5. Θεσμικός ηγεμονισμός
- 1.6. Αυτοπροσδιορισμός και συνθήκη της Λισαβόνας
- 1.7. Ευρωπαϊκές αξίες: κονστρουκτιβιστικό δημιούργημα ή πραγματικότητα;
- 1.8. Μια κριτική προσέγγιση του κονστρουκτιβισμού υπό το πρίσμα του φιλελεύθερου διακυβερνητισμού
- 1.9. Ιδέες και θεωρίες διεθνών σχέσεων
- 1.10. Η διεθνής ταυτότητα της ΕΕ
Κεφάλαιο 2
Στρατηγική κουλτούρα
- 2.1. Στρατηγική κουλτούρα, το θεωρητικό υπόβαθρο
- 2.2. Θεωρητικές εκφάνσεις της διαμάχης νεορεαλιστών και κονστρουκτιβιστών
- 2.3. Η κριτική κατά της αντίληψης της στρατηγικής κουλτούρας
- 2.4. Στρατηγική κουλτούρα: ΕΕ και ΗΠΑ, μια συγκριτική ανάλυση μέσα από την κατηγοριοποίηση σε στρατιωτική και εμπορική δύναμη (warrior trading state)
Κεφάλαιο 3
Θεωρίες διεθνών σχέσεων, κρατική κυριαρχία και έθνος-κράτος
- 3.1. Στόχοι και χρησιμότητα των θεωριών
- 3.2. Ρεαλισμός και αμυντική πολιτική
- 3.3. Θεωρίες διεθνούς, ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και κρατική κυριαρχία
- 3.4. Λειτουργισμός και κρατική κυριαρχία
- 3.5. Νεολειτουργισμός και κρατική κυριαρχία
- 3.6. Αδυναμίες των θεωριών ολοκλήρωσης, μια κριτική προσέγγιση
- 3.7. Έθνος-κράτος: αναλώσιμο ή μη;
- 3.8. Παγκοσμιοποίηση και έθνος-κράτος
Κεφάλαιο 4
ΚΕΠΠΑ, ΕΠΑΑ, ΕΤΑΑ: Εξισορροπώντας μεταξύ ουτοπίας και ρεαλισμού
- 4.1. Η Ευρωπαϊκή Ταυτότητα Άμυνας και Ασφάλειας (ΕΤΑΑ) στον 21ο αιώνα
- 4.2. Ιδεολογικές, δομικές και επιχειρησιακές δυσκολίες για τη χάραξη μιας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (ΕΠΑΑ)
- 4.3. Το ζήτημα αποεθνικοποίησης της αμυντικής πολιτικής, μια θεωρητική προσέγγιση
- 4.3.1. Ο χωροταξικός προσδιορισμός των απειλών
- 4.3.2. Ο ρόλος των εθνικών κρατών ως παρόχων ασφάλειας
- 4.3.3. Ο εξευρωπαϊσμός των εθνικών εξωτερικών πολιτικών
- 4.4. ΚΕΠΠΑ και εθνικά συμφέροντα: εθνοκεντρισμός ή ευρωκεντρισμός; Οντολογική διερεύνηση υπό το βάρος ανταγωνιστικών προσεγγίσεων
Κεφάλαιο 5
Ισχύς και διεθνής δράση
- 5.1. Η αντίληψη της ισχύος στις διεθνείς σχέσεις
- 5.2. Ευρωατλαντικές σχέσεις και θεωρία διαμόρφωσης συμμαχιών
- 5.3. Μη στρατιωτική δύναμη, ήπια δύναμη, κανονιστική δύναμη ή αναποτελεσματική δύναμη;
- 5.4. Ολοκλήρωση, σχετικά και απόλυτα οφέλη και ισχύς
- 5.5. ΕΕ και ΟΗΕ: κανονιστική δράση και έλλειμμα ισχύος
ΜΕΡΟΣ Β΄
Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Κεφάλαιο 6
ΗΠΑ και ηγεμονία
- 6.1. Η ηγεμονία ως αντίληψη στις διεθνείς σχέσεις
- 6.2. Θεωρία ηγεμονικής σταθερότητας
- 6.3. Επιθετικός ρεαλισμός, ΗΠΑ και το ζήτημα της παγκόσμιας ηγεμονίας
- 6.4. Το «έκδηλο πεπρωμένο» των ΗΠΑ
- 6.5. Εκφάνσεις αντιαμερικανισμού
- 6.6. Η στρατηγική του αυτοπεριορισμού
- 6.6.1. Επιστρώσεις θεμελίωσης ηγεμονικής δομής
- 6.7. Προσαρμοσμένος ηγεμονισμός
Κεφάλαιο 7
Διεθνής δράση
- 7.1. Το αμερικανικό στρατηγικό δόγμα, συνέχεια και μεταβολή
- 7.1.1. Το δόγμα Μονρόε
- 7.1.2. Το δόγμα Τρούμαν
- 7.1.3. Το δόγμα Κλίντον
- 7.1.4. Το δόγμα Μπους
- 7.2. Ηγεμονικές βλέψεις και θεωρία εξισορρόπησης ισχύος
- 7.3. Υπερεπέκταση και παροχή δημόσιων αγαθών
- 7.4. ΗΠΑ και ΟΗΕ: εξισορροπώντας μεταξύ διεθνούς νομιμοποίησης και αυτονομίας
- 7.5. ΟΗΕ: η αποτελεσματικότητα ως εξαρτημένη μεταβλητή
- 7.6. Ατλαντική Συμμαχία: πάροχος της ευρωπαϊκής ασφάλειας ή μέσο ηγεμονισμού;
- 7.7. Οι ΗΠΑ σε αναζήτηση νομιμοποίησης
- 7.8. Αμερικανική εξωτερική πολιτική, ζητήματα συνέχειας και μεταβολής
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο
Ο Γεώργιος Βοσκόπουλος είναι Διδάκτωρ Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Exeter (UK). Είναι Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και διδάσκει μαθήματα με αντικείμενο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Άμυνας της ΕΕ καθώς και την ελληνική εξωτερική πολιτική.
Έργα του ιδίου: «Transatlantic Relations and Eurasia: Conceptualizing World Order Through Alliance Theory» στο The EU, the US and Russia as a Security Triangle, Αθήνα, 2011 (επιμ. Γ. Βοσκόπουλος, Η. Κουσκουβέλης)· Η οικοδόμηση της Ευρώπης, Αθήνα, 2010· Ευρωπαϊκή Ένωση, θεσμοί, πολιτικές, προκλήσεις, προβληματισμοί, Θεσσαλονίκη, 2009· Transatlantic Relations and European Integration, Realities and Dilemmas, Hyderabad, 2007· Ελληνική εξωτερική πολιτική από τον 20ό στον 21ο αιώνα, Αθήνα, 2005· επιμ. Γ. Βοσκόπουλος, James Mitchell στο American Government and Politics in Focus, τόμ. 2, New York, 2005.
