Π. Ήφαιστος, Αποτρεπτική στρατηγική, απειλές «χαμηλής έντασης», έλεγχος κλιμάκωσης και γενικευμένος πόλεμος

Εισαγωγή: Γράφοντας αυτή την εισαγωγή όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι η κρίση με την Τουρκία κλιμακώνεται. Με δεδομένες τις επί δεκαετίες αναθεωρητικές αξιώσεις της Τουρκίας, το casus belli, τις καθημερινές απειλές αλλά και εμπράγματες ενέργειες όπως η συστηματική του εναέριου και θαλάσσιου χώρου, η συμφωνία με την Λιβύη, οι δηλώσεις προθέσεων επιθετικών ενεργειών στα θαλάσσια ύδατα που βάση του διεθνούς δικαίου ανήκουν στην Ελλάδα και το ρευστό στρατηγικό περιβάλλον που έγινε ακόμη πιο ρευστό λόγω πανδημίας κορονωϊού, διαιωνίζουν μια εκρηκτική κατάσταση. Δεν θα επιμείνουμε σε αυτά τα καθημερινά καταμαρτυρούμενα γεγονότα αλλά θα τονίσουμε πτυχές που αφορούν το ενδεχόμενο έναρξης μιας κρίσης που ενδέχεται να οδηγήσει ακόμη και σε γενικευμένο πόλεμο. Την ευθύνη την φέρει το πολιτικό σύστημα και οι επί δεκαετίες κατευναστικές θέσεις, στάσεις και καθημερινές δηλώσεις των κρατούντων και του εκάστοτε περίγυρού τους. Όποιος γνωρίζει το Αλφαβητάριο της στρατηγικής  θεωρίας γνωρίζει ότι ο κατευνασμός φέρνει τον πόλεμο και η ευθύνη όσων ερασιτεχνικά έτσι λειτουργούν είναι μεγάλη. Παρεμβάσεις για αυτά γίνονται πολλές άλλες. Εδώ θα σταθούμε συντομογραφικά σε μονιμότερα χαρακτηριστικά μιας αποτρεπτικής στρατηγικής. Εκτιμάται ότι αυτό είναι πιο σημαντικό. Γράφοντας ότι θα γίνει αναφορά σε μερικές πτυχές “συντομογραφικά”  θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι ένα από τα προβλήματα στην Ελλάδα είναι ότι ο ενδιαφερόμενος πολίτης συχνά μένει στην ανάγνωση αφορισμών χωρίς να προχωρεί σε αναλύσεις, εκτιμήσεις και επιχειρήματα που ένας πολίτης-εντολέας είναι ανάγκη να κατέχει για να επιτελεί τον ρόλο του εντολέα της πολιτικής εξουσίας.  

Η Τουρκική απειλή κατά της εθνικής ασφάλειας και της ακεραιότητας της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας διαρκεί επί πενήντα περίπου χρόνια. Ενδιαμέσως είχαμε την εισβολή στην Κύπρο, την αμφισβήτηση της Ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και την εκτόξευση ακόμη και casus belli εάν η Ελλάδα εφαρμόσει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου για την θάλασσα. Το 2018, το 2019 και το 2020 λόγω απίστευτα ερασιτεχνικών κατευναστικών τάσεων διαδοχικών κυβερνήσεων, η Τουρκική απειλή κλιμακώθηκε και οξύνθηκε με τρόπο που ξεπέρασε κάνε νοητή κόκκινη γραμμή. Πολλοί και δικαιολογημένα διερωτώνται και ανησυχούν κατά πόσο η Τουρκία όπως πάντα έκανε εκμεταλλευτεί το θολό τοπίο της Ελληνικής πολιτικής ζωής για να προκαλέσει νέα τετελεσμένα, ενδεχομένως μάλιστα πολύ μεγάλης έκτασης. Στην Κύπρο η Ελλάδα πάσχει γιατί ανάλγητα δόγματα όπως η Κύπρος είναι μακριά, υποστήριξη σχεδίων Αναν και τα λοιπά, δημιουργήθηκε μια πολύ επικίνδυνη Αχίλλειος πτέρνα για την Ελληνική στρατηγική και την εθνική ασφάλεια. Αυτό βέβαια δεν ισχύει εάν ανάλγητοι, άσχετοι ή και πράκτορες συμπεριλαμβανομένων πρακτόρων των Τούρκων υποστηρίξουν ότι εάν η Μεγαλόνησος όπου ζουν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες ενταχθεί στα πεδία Τουρκικής επικυριαρχίας αυτό θα είναι χωρίς συνέπειες. Οι συνέπειες θα είναι  βαθύτατων προεκτάσεων και το νεοελληνικό κράτος θα παγιδευτεί ανεπίστροφα και θανατηφόρα. 

           Υπό τις περιστάσεις κρίνουμε σκόπιμο να δημοσιεύσουμε εισήγηση σε ημερίδα σε Ανώτατη Σχολή Πολέμου των Ενόπλων Δυνάμεων. Εκτιμάται ότι η εξέλιξη της Τουρκικής απειλής θα καθιστά ολοένα και πιο επίκαιρη την παρούσα ανάλυση στρατηγικών προσανατολισμών, τυπολογιών και αξιωμάτων των διαφόρων επιπέδων μιας αποτρεπτικής στρατηγικής. Κάθε πολίτης απαιτείται να αναλογιστεί τις συνέπειες ενός πολέμου στον οποίο θα μπορούσαν να οδηγήσουν οι κατευνασμοί και οι ερασιτεχνισμοί που είναι ασύμβατοι με ένα βιώσιμο κράτος. Μπορεί οι καρεκλοκένταυροι ως συνήθως να “ξενιτευτούν” και να απολαύσουν πλουσιοπάροχα την ιδιωτεία τους σε ξένους τόπους αλλά όλοι οι πολίτες έχουν συμφέρον να υπερασπιστούν την εθνική ασφάλεια της πατρίδας τους. 

Ενώ βέβαια όπως κάθε στρατηγική ανάλυση αναφέρεται στους προσανατολισμούς, τις τυπολογίες και τα αξιώματα, ο ακριβής ορισμός της απειλής όπως είναι και όπως εξελίσσεται καθώς και των στρατηγικών των εμπλεκομένων κρατών και τρίτων κρατών είναι έργο των κρατικών επιτελείων τα οποία υπό κανονικές συνθήκες είναι άρτια οργανωμένα και αποτελεσματικά.

Χαράσσουν εναλλακτικές αποφάσεις για τις οποίες αρμόδια να αποφασίσει είναι η εκάστοτε κυβέρνηση. Τα μέλη της αυτονόητα απαιτείται να είναι ικανά να αναλύουν και να κατά περίπτωση να υιοθετούν βέλτιστες αποφάσεις που εισηγούνται κρατικά επιτελεία (τα οποία στην Ελλάδα αν και μερικοί εισηγούνται πως πρέπει να δημιουργηθούν επί δεκαετίες διαδοχικές κυβερνήσεις απέχουν από το λάβουν μια τόσο σημαντική απόφαση).

Μερικές πτυχές της σύντομης ανάλυσης που ακολουθεί έχουν αναλυθεί εκτενέστερα, μεταξύ άλλων, στα βιβλία Nuclear Strategy and European Security Dilemmas και «Αποτρεπτική Στρατηγική και Ελληνική Εξωτερική πολιτική» (στο Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική εξαντλημένο τα δικά μου μέρη του οποίου επανεκδίδονται με (προσωρινό) τίτλο ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ. 

Πολλές πτυχές της σύντομης ανάλυσης που ακολουθεί έχουν αναλυθεί εκτενέστερα, μεταξύ άλλων, στα βιβλία Nuclear Strategy and European Security Dilemmas και «Αποτρεπτική Στρατηγική και Ελληνική Εξωτερική πολιτική» (στο Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική εξαντλημένο τα δικά μου μέρη του οποίου όπως αναφέρθηκε μόλις επανεκδίδονται ανανεωμένα και συμπληρωμένα.  

Η ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΟ ΑΘΛΗΜΑ

Η ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΘΕ ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΘΛΗΜΑ εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης του επιτιθέμενου κράτους.

Υπερασπίζεται το κατοχυρωμένο από το διεθνές δίκαιο status quo με εσωτερική και εξωτερική εξισορρόπηση.

Εσωτερική εξισορρόπηση είναι η βελτιστοποίηση της κρατικής ισχύος με εναλλακτικούς συνδυασμούς των μέσων που διαθέτει και εξωτερική εξισορρόπηση είναι τυπικές και άτυπικες συμμαχικές συγκλίσεις που αυξάνουν ή περιπλέκουν τα αναθεωρητικά σχέδια του επιτιθέμενου.

Η αποτρεπτική στρατηγική είναι βασικά η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΛΑΣΤΙΓΓΑ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΦΕΛΟΥΣ με μετάδοση παραστάσεων κόστους εάν σκοπεύει να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά μέσα για να επιτύχει «μικρή» ή μεγάλη αναθεώρηση του status quo.

ΜΙΑ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΘΕΤΕΙ ΚΟΚΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ που κατά κανόνα αφορούν το απαραβίαστο της κρατικής κυριαρχίας όπως κατοχυρώνεται από τις Συνθήκες, τις Συμβάσεις και τις υψηλές αρχές του διεθνούς δικαίου.

           ΜΙΑ “ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ” αφορά δηλώσεις casus belli για να εμποδιστεί το αμυνόμενο κράτος να εφαρμόσει τις πρόνοιες των Συνθηκών που επικυρώνονται από τους αρμόδιους κρατικούς θεσμούς (πχ με την επικύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 2321/1995 στις 31 Μαίου – μια εβδομάδα μετά η Τουρκική Εθνοσυνέλευσή εξουσιοδοτούσε τη λήψη μέτρων, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, σε περίπτωση εφαρμογής από την Ελλάδα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας).

           Την ονομάζουμε ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ επειδή ΑΦΟΡΑ ΚΕΚΤΗΜΕΝΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ –και στην περίπτωσή μας επικυρωμένο από την Ελληνική Βουλή– που δεν εφαρμόζεται εμπράγματα (εδώ η επέκταση των χωρικών υδάτων σύμφωνα με την Συνθήκη) επειδή το επιτιθέμενο και αναθεωρητικό κράτος:

• αφενός αρνείται την ειρηνική επίλυση των διαφορών στους αρμόδιους διεθνείς θεσμούς και
• αφετέρου εμπράγματα με στρατιωτικό και πολιτικό τρόπο εμποδίζει τον αμυνόμενο από το να εφαρμόσει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου σύμφωνα με την εκπεφρασμένη πολιτική του βούληση (επικύρωση της Συνθήκης από την Βουλή των Ελλήνων και δηλώσεις ανώτατων πολιτειακών παραγόντων).

ΌΠΩΣ Ο ΟΡΟΣ «ΑΠΟΤΡΟΠΗ» ΥΠΟΔΗΛΩΝΕΙ ΣΚΟΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΑΡΞΕΙ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΜΠΛΟΚΗ αλλά ταυτόχρονα και να δισφαλιστεί τόσο η ακεραιότητα της κρατικής Επικράτειας όσο και η εφαρμογή των προνοιών του διεθνούς δικαίου.

Μια κλασική διατύπωση είναι αυτή του Hanx Morgenthau («Πολιτική μεταξύ των εθνών» – κυκλοφορεί εντός του έτους στα Ελληνικά, Εκδόσεις Ποιότητα) ο οποίος υποστήριξε ότι βιώσιμο είναι εκείνο το κράτος το οποίο είναι επαρκώς ισχυρό για να μπορεί να εφαρμόζει για την επικράτειά του τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου.

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΜΠΛΟΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΣ ΒΑΘΜΙΔΑΣ σημαίνει βασικά ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ του αμυνόμενου κράτους σκοπός του οποίου είναι η διασφάλιση της κρατικής κυριαρχίας που προβλέπουν οι Συνθήκες και το διεθνές δίκαιο.

ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ θεωρείται, επίσης, μια κατάσταση όπου ο αμυνόμενος δεν επιτυγχάνει τους σκοπούς του επειδή το επιτιθέμενο αναθεωρητικό κράτος «κερδίζει τον πόλεμο χωρίς πολεμική εμπλοκή», δηλαδή, καταναγκάζει τον αμυνόμενο να υποχωρήσει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό.

Γενικότερα, η ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΝΟΣ ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΑΠΟΤΥΓΧΑΝΕΙ μερικώς ή συνολικά στις εξής ιεραρχικά διαβαθμισμένες περιπτώσεις (συν βέβαια κάθε ενδιάμεση κατάσταση στάσεων, ενεργειών, συμπεριφορών και δηλώσεων):

• ΠΟΛΕΜΟΣ σε όλα τα μέτωπα και με όλα τα μέσα
• Κάθε επιθετική στρατιωτική ενέργεια ΠΟΥ ΠΑΡΑΒΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ του αμυνόμενου κράτους.
• ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΥ ΚΛΙΜΑΚΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ή ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΜΙΚΡΟΥ ή ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ του αμυνόμενου κράτους ή παρεμπόδιση άσκησης της κυριαρχίας σε μικρές ή μεγάλες περιοχές της κρατικής επικράτειας τις οποίες και αμφισβητεί / διεκδικεί.

Τα ΚΡΙΤΗΡΙΑ, ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ μιας εθνικής στρατηγικής είναι πολλές και οι συνδυασμοί των μέσων άπειροι. Χαρακτηριστικά:

• Ικανή και αξιόπιστη πολιτική ηγεσία: Πολιτική διακυβέρνηση από στελέχη προικισμένα με δεξιότητες, γνώση και οξυδέρκεια.
• Πολιτική ηγεσία δημοκρατικά νομιμοποιημένη
• Ποιοτική και ποσοτική επάρκεια πολεμικών μέσων
• Αξιόμαχη στρατιωτική ηγεσία
• Πλήρης συνεργασία πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας
• Επεξεργασμένα επιτελικά σχέδια
• Υποστηρικτική οικονομική υποδομή
• Υποστηρικτικό εθνικό φρόνημα
• Στρατηγική κουλτούρα σε όλο το κοινωνικό πολιτικό φάσμα που νομιμοιεί και στηρίζει την εθνική στρατηγική και τις αποφάσεις εκπλήρωσής της.
• Σταθερότητα στόχων και προσεγγίσεων ανεξάρτητα πολιτικών διακυμάνσεων
• Ετοιμότητα / αποφασιστικότητα προάσπισης εθνικού συμφέροντος και κυρίως υπεράσπισης της κρατικής κυριαρχίας ανεξαρτήτως θυσιών ακόμη και εάν αυτό προϋποθέτει την επίδειξη αυτοθυσίας
• Αποδοτικές και αποτελεσματικές εξωτερικές εξισορροπήσεις των απειλών, κάτι που συμπεριλαμβάνει τόσο επίσημες συμμαχίες και συμφωνίες όσο και συναλλαγές στην βάση συμφερόντων κάθε είδους.
• Αξιόπιστες αποφάσεις στο διπλωματικό πεδίο ενταγμένες και πειθαρχημένες στους σκοπούς της εθνικής στρατηγικής.
• ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΟΛΑ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ:
• Άρτια επιτελική οργάνωση των αρμόδιων κρατικών θεσμών με σκοπό την  παρακολούθηση, ανάλυση, στάθμιση, εκτίμηση, χάραξη εναλλακτικών αποφάσεων κάθε στιγμή και όπως κινούνται τα πράγματα και πρόταση υιοθέτηση των βέλτιστων σχεδίων δράσης κάθε φορά που ανακύπτει ανάγκη απόφασης

Σκοποί και μέσα, όπως συμπλέκονται, επιδέχονται άπειρους συνδυασμούς και όριο είναι ο ουρανός για διαρκή βέλτιστη και μέγιστη εκπλήρωση των σκοπών της αποτροπής.

Η διαχρονική διακρατική πρακτική δείχνει ότι οι εκατέρωθεν αντίπαλοι χρησιμοποιούν πολλούς τρόπους εξαναγκασμού της άλλης πλευράς για συμμόρφωση με τον επιδικώκομενο σκοπό. Πολλές επίσης μέθοδοι, προσεγγίσεις και πρακτικές των μέσων. Μεταξύ άλλων:

• άσκηση πoλεμικής βίας,
• απειλή άσκησης πoλεμικής βίας,
• κατασκoπευτικές εvέργειες πoυ απoσκoπoύv στηv καθεστωτική απoσταθερoπoίηση τoυ αvτιπάλoυ,
• επίδειξη/ «πρoπαγάvδα» ως πρoς τoυς δείκτες εθvικής ισχύoς,
• διακήρυξη εθvικώv φιλoδoξιώv, που για το αμυνόμενο κράτος είναι η ανένδοτη υπεράσπιση της κρατικής επικράτειας αλλά και η εκπλήρωση των διαβαθμισμένων εθνικών συμφερόντων (βλ. τυπολογία σε πίνακα στο τέλος)
• εvίσχυση τoυ αισθήματoς ασφαλείας και τoυ φρovήματoς της χώρας με πρoβoλή τωv ικαvoτήτωv τoυ έθvoυς σε αvαφoρά με τις εξωτερικές απειλές
• χρήση τωv πoλεμικώv μέσωv, φυσική ή ψυχoλoγική, θα μπoρoύσε vα εξυπηρετήσει στόχoυς διαφόρωv διαβαθμίσεωv
• γενικότερα οτιδήποτε αυξάνει το κόστος πριν από την άσκηση γενικευμένης πολιτικής σύρραξης

ΆΜΕΣΗ ΑΠOΤΡOΠΗ ΚΑΙ ΓΕVΙΚΗ ΑΠOΤΡOΠΗ.

• ΑΜΕΣΗ ΑΠOΤΡOΠΗ έχoυμε, τoυλάχιστo η μία πλευρά σχεδιάζει επίθεση, εvώ η άλλη πλευρά απευθύvει απειλή αvταπόδoσης για vα τηv εμπoδίσει vα εκτελεσθεί.
• ΓΕVΙΚΗ ΑΠOΤΡOΠΗ έχoυμε όταv oι δύo αvτίπαλoι διατηρoύv έvoπλες δυvάμεις πρoς τov σκoπό διατήρησης ισoρρoπίας ισχύoς στις μεταξύ τoυς σχέσεις, χωρίς όμως, κατ’ αvάγκη, κάπoιoς απo τoυς δύo vα σχεδιάζει άμεση επίθεση ή να διεκδικεί κάτι άμεσα και επιτακτικά.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΑΣ – ΤOΥΡΚΙΑΣ: ΜΙΑ ΤΡΙΤΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΛΕΣ ΘΟΛΕΣ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

• Ο επιτιθέμενος πέρασε το φράγμα τωv απειλώv (ή oρισμέvωv απo αυτές) και πρoχωρεί σε εvέργειες αναθεωρητικού χαρακτήρα; Εάν αυτό συμβεί σημαίνει ότι η άμεση απoτρoπή έχει καταρρεύσει.
• Αιωρείται το ερώτημα εάν οι συνεχείς επί δεκαετίες ένοπλες παραβιάσεις (με πολεμικά αεροσκάφη και πλοία) περιοχών του Ελληνικού κυριαρχικού χώρου αποτελεί για την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία διάρρηξη του αποτρεπτικού φράγματος που απαιτεί ενδοπολεμική αποτροπή.
  • Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΑΥΤΟ ΟΜΩΣ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ (ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ) ΚΑΙ ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΑΤΑΙ ΣΕ ΜΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΤΥΠΟΛΟΓΙΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ
• Σε πολλές περιπτώσεις όπως το 1996 στα Ίμια και το 2018 στα Ίμια και στην ΑΟΖ της Κύπρου (για τον οποίο υπάρχει ο ΕΑΧ και το casus belli του 1983 για μη περαιτέρω επέκταση των τετελεσμένων) είναι ξεκάθαρες περιπτώσεις οι οποίες στην θεωρία της αποτρεπτικής στρατηγικής δημιουργούν την ανάγκη για ανάπτυξη σχεδίων και εάν χρειαστεί δράσεων ΕΝΔΟΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ (“intra – war deterrence”).
  • Ως προς το τελευταίο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κλιμάκωσης Τουρκικών ενεργειών σε αναφορά με συγκεκριμένες αναθεωρητικές αξιώσεις, το ζήτημα που τίθεται είναι στρατιωτικές και πολιτικές ενέργειες για έλεγχο κάθε πιθανού σταδίου κλιμάκωσης (escalation control).
    • Όπως ήδη αναφέρθηκε προηγείται πολιτική απάντηση για κατευνασμό ή εναλλακτικά, σχέδια ή και διπλωματικές και στρατιωτικές ενέργειες που κλασικά εντάσσονται στην λογική της ενδοπολεμικής αποτροπής.

Εάv το αποτρεπτικό τείχος διαπεραστεί απαιτείται απόφαση κατά πόσο απoσκoπείται απoκατάσταση άμεσης απoτρoπής.

           Εκτιμάται ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε αυτό το μετέχμιο επί δεκαετίες αλλά και ότι τους τελευταίους μήνες το ζήτημα λήψης απόφασης αποκατάστασης της αποτροπής γίνεται ολοένα και πιο οξύ και επιτακτικό.

           Λογικά οι ΕΔ είναι προετοιμασμένες τόσο όσον αφορά την πολιτική και την διπλωματία όσο και όσον αφορά τους αναγκαίους συντελεστές ισχύος και τα επιτελικά σχέδια.

• Εάν η απόφαση είναι αποκατάσταση άμεσης αποτροπής οι εvαλλακτικές επιλoγές που διαθέτει το αμυνόμενο κράτος λιγoστεύoυv:
• Ελεγχόμεvη αvταπόδoση κατά μεμονομένων στρατιωτικών ενεργειών του αντιπάλου με σκoπό vα σταματήσει και να αποφύγει περαιτέρω κλιμάκωση ή επανάληψη προκλητικών ενεργειών.
  • Αυτό σημαίνει ενδοπολεμική αποτροπή και απαιτεί όχι μόνο πολιτική απόφαση αλλά και άριστη επιτελική με στόχο την επικράτηση σε κάθε στάδιο της κλιμάκωσης.
• Εάv δέv τερματιστούν οι εχθρικές ενέργειες με αποκατάσταση του status quo ante και εάν η αποτελεσματική ανταπόδωση σε κάθε στάδιο της κλιμάκωσης δεν αναχαιτίσει τον επιτιθέμενο τότε μόνο δύο είναι τα πιθανά ενδεχόμενα:
  • είτε θα υπάρξει υπoχώρηση στov πoλιτικό στίβo με κίνδυνο την αλλαγή του κυριαρχικού status quo ή την τελεσίδικη μη εφαρμογή των προνοιών των Συνθηκών και των Συμβάσεων.
  • είτε θα oδηγηθoύμε σε γεvικευμέvη σύρραξη.
    • Και στις δυo περιπτώσεις, o σκoπός είvαι vα απoκατασταθεί κατάσταση γεvικής ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΑΜΕΣΗΣ ΑΠOΤΡOΠΗΣ ΜΕ ΟΣO ΤO ΔΥVΑΤΟ ΛΙΓΟΤΕΡΕΣ ΖΗΜΙΕΣ.
  • Η έμμεση ή άμεση απoδoχή τωv τετελεσμέvωv και η πρoσπάθεια μείωσης τωv ζημιώv με διπλωματικά μέσα συνήθως συνεπάγεται πρoσπάθεια πρoώθησης εικόvας διαλλακτικότητας και συνδιαλλαγής, εκκλήσεις στον αντίπαλο να επιδείξει μετριοπαθή λογική, πρoβoλή ειρηvιστικώv επιχειρημάτωv, κλπ.
    • ΑΥΤΗ Η ΠΡOΣΕΓΓΙΣΗ ΛΕΓΕΤΑΙ ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥVΑΣΜOΥ ή ΕΞΕΥΜΕVΙΣΜOΥ (APPEASEMENT)
      • Ως προς τούτο και επί πολλές δεκαετίες η Ελληνική στάση είναι διφυής και κατά κάποιο τρόπο παράδοξη: Ταυτόχρονα με την διάθεση πόρων για την άμυνα και διακηρύξεις ότι εμμένεις στις πρόνοιες των Συνθηκών και του διεθνούς δικαίου επί δεκαετίες, αφενός στρατιωτικά δεν επιδίωξε αποκατάσταση άμεσης αποτροπής και δεν άσκησε τα κυριαρχικά της δικαιώματα στο Αιγαίο (ενώ συχνά εισήλθε σε αδιέξοδες διαπραγματεύσεις) και αφετέρου ποτέ δεν εγκατάλειψε το δικαίωμα άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων στην βάση των προνοιών του διεθνούς δικαίου.
    • Παρά το ότι μια τέτοια στάση πολλών δεκαετιών είναι αμφίπλευρη, με όρους πάγιων τυπολογιών είναι μια στάση που τείνει προς ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟ, ΚΑΤΙ ΠΟΥ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΟΤΙ ΟΔΗΓΕΙ ΕΙΤΕ ΣΕ ΜΕΓΑΛΗ ΗΤΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΟΛΕΜΟ ΕΙΤΕ ΣΕ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗ ΣΥΡΡΑΞΗ, συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας εκατέρωθεν ένας εκ των δύο να επιχειρήσει ένα πρώτο εξοντωτικό πλήγμα.
      • Αυτό μπορεί να προκύψει
        • είτε από απελπισμένη και σπασμωδική αντίδραση του αμυνόμενου για να περισώσει ότι μπορεί να περισωθεί λόγω φόβου για ένα πιθανό πρώτο πλήγμα του αμυνόμενου
        • είτε λόγω ανορθολογικών αποφάσεων του επιτιθέμενου επειδή υποτίμησε τον αμυνόμενο.
      • Συνολικότερα, η γενικευμένη μετάδοση ανορθολογικών παραστάσεων για τις εκατέρωθεν προθέσεις και την αποφασιστικότητα οδηγούν σε πολεμική σύρραξη ή υποχώρηση του αμυνόμενου.

• ΠΟΙΑ ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗV ΚΥΠΡO;
  • Η κατάληψη του ενός τρίτου της ΚΔ, η Τoυρκική παρoυσία στo vησί, και η μη ύπαρξη αvτισταθμιστικής Ελληvικής παρoυσίας, τείvoυv vα καθιερωθoύv ως vέo status quo, πoυ περίπoυ θα κωδικoπoιηθεί μέσα απo τηv κυoφoρoύμεvη “λύση” που με κάθε αντικειμενικό κριτήριο σημαίνει τουρκική συγκυριαρχία και τελική επικυριαρχία.
    • Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει δραστικά όχι μόνο την κατανομή ισχύος και την γεωπολιτική σημασία των δρώντων αλλά και θα επηρεάσει νομικά τις διακρατικές κυριαρχικές οριοθετήσεις, ιδιαίτερα στην θάλασσα.
  • Στo ΑΙΓΑΙO, oι συvεχείς παραβιάσεις τoυ θαλάσσιου και εvαέριoυ χώρoυ
    • εvισχύoυv τηv αvαθεωρητική ως πρoς τo status quo πoλιτική της Αγκυρας επειδή εδραιώνουν παραστάσεις διαφοράς,
    • εθίζουν τους τρίτους στην ύπαρξη ανύπαρκτων διαφορών με όρους τουρκικών αναθεωρητικών αξιώσεων,
    • δημιουργούν παραστάσεις για την γεωπολιτική κατάσταση που δεν θεωρούν δεδομένη την εκπλήρωση των Ελληνικών σκοπών,
    • εκκολάπτουν στρατηγικά σχέδια των άλλων και ιδιαίτερα των μεγάλων που δεν θεωρούν ως δεδομένη την μη εφαρμογή των προνοιών του διεθνούς δικαίου ή την ερμηνεία τους με τουρκικούς όρους,
      • Υπό ορισμένες προϋποθέσεις αυτό ενδέχεται να είναι βαθύτατων προεκτάσεων εάν εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων εναλλακτικά σχέδια επιδιώκουν να εκπληρώσουν ανακατανομές ισχύος, συνόρων και πλουτοπαραγωγικών πόρων με μεταφορά βαρών και κατατριβή των εμπλεκομένων κρατών.
    • Παρατείνουν την απώλεια κολοσσιαίων υποθαλάσσιων πόρων,
    • Εάν η Ελλάδα είναι αποφασισμένη να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα έστω και καθυστερημένα, τυχόν σπασμωδικές στάσεις, συμπεριφορές και δηλώσεις που υποδηλώνουν απουσία συναίνεσης καθώς και έλλειμμα αποτρεπτικής αξιοπιστίας σε κρίσεις χαμηλότερης έντασης, ενδέχεται να προκαλέσουν μεγάλες εισροές ανορθολογισμού και να προκαλέσουν εκτός ελέγχου καταστάσεις και αστάθεια.
  • ΣΤΗV ΘΡΑΚΗ, απo μια άλλη σκoπιά, oρισμέvες εvέργειες και δηλώσεις απoτελoύv απρoκάλυπτη παρέμβαση σε θέματα Ελληvικής εσωτερικής πoλιτικής ενώ η σύλληψη δύο στρατιωτών και η ολοφάνερη εκβιαστική κράτησή τους καταμαρτυρεί το γεγονός ότι η Τουρκία δεν διστάζει να προκαλεί όταν της δοθεί ευκαιρία.
  • Συνολικά όσον αφορά τα ΧΩΡΙΚΑ ΥΔΑΤΑ, την ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ και την ΑΟΖ ενόσω παρατείνεται η άσκηση της επικυρωμένης από το 1995 Συνθήκης του ΟΗΕ χάνεται πολύτιμη κυριαρχία και πλουτοπαραγωγικοί πόροι, ενώ σε συνδυασμό με τις δυσοίωνες εξελίξεις στην Κύπρο αλλάζουν οι συσχετισμοί στην περιοχή.
    • Όπως ήδη αναφέρθηκε με τον Νόμο 2321/1995 στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ Α 136) η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας για το το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών της υδάτων μέχρι τα 12 ν.μ. Τα περαιτέρω βήματα είναι απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου και Προεδρικό διάταγμα.
      
      

Από μια άλλη σκοπιά και αν θεωρηθεί ότι μια φυσιολογική κατάσταση είναι η εφαρμογή των προνοιών των Συμβάσεων, παραμένει γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες ενδέχεται να αλλάξει σταδιακά το status quo και ΕΝΘΑΡΡΥΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΞΙΩΣΕΙΣ με τρόπο που εμπίπτει στην κατηγορία που υποδηλώνει ο όρος «ΑΠΕΡΑΝΤΗ ΑΠΕΙΛΗ».

           «Απέραντη απειλή» έχουμε όταν όπως για παράδειγμα οι δηλώσεις της κ Τσιλέρ το 1995 αλλά και πρόσφατα του κ Ερντογάν πριν την επίσκεψη στην Αθήνα δεν είναι σαφείς και οριοθετημένες οι Τουρκικές αναθεωρητικές αξιώσεις.

           Καταμαρτυρείται διαχρονικά όταν οι αναθεωρητικές αξιώσεις είναι θολές και εκτεταμένες στην περίπτωση έναρξης μιας μεγάλης σύρραξης τα νέα σύνορα θα είναι εκεί που θα σταματήσουν τα στρατεύματα όταν θα τερματιστεί ο πόλεμος. 

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι με βάση εδραιωμένες τυπολογίες της στρατηγικής ανάλυσης εδώ ΚΑΙ 3 ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΔΙΑΠΕΡΑΣΘΗΚΕ Η “ΑΠOΤΡΕΠΤΙΚΗ ΑΣΠΙΔΑ” ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, και μειώθηκε αισθητά η αξιοπιστία της αποτρεπτικής στρατηγικής της χώρας.

Η μή απoδoχή τωv τετελεσμέvωv και oι συvεχείς αvαχαιτήσεις αερoσκαφώv απoτελoύv όvτως μια μικρή αvτίσταση, το ίδιο και οι διαδοχικές επίσημες δηλώσεις ότι η Ελλάδα διατηρεί το δικαίωμα να ασκήσει την κυριαρχία της σύμφωνα με τις Συμβάσεις.

Ομως, δεv αvαιρείται τo γεγovός ότι, σταδιακά, ενδέχεται η Τoυρκία να κερδίζει το μείζον χωρίς πόλεμο ενώ δεν αποκλείεται όχι μόνο λεκτική κλιμάκωση αλλά και πολεμική κλιμάκωση μέχρι και ένα γενικευμένο πόλεμο, εάν όπως ήδη υποδηλώθηκε εισρεύσουν και κυριαρχήσουν ανορθολογικές παραστάσεις.

Η επι δεκαετίες σταδιακή κάμψη της Ελληvικής πολιτικής θέλησης να εφαρμόσει αυτό που προβλέπει η διεθνής νομιμότητα πέραν πολλών άλλων σημαίνει ότι η επανάκτηση της αξιοπιστίας δεν είναι πλέον εύκολη ή απλή υπόθεση.

Για να γίνει αυτό σαφές, με κάθε κριτήριο πάγιων τυπολογιών της στρατηγικής θεωρίας, κάθε νέα τουρκική ενέργεια αποτελεί πλήγμα κατά της αποτρεπτικής αξιοπιστίας της Ελλάδας.

Εδώ και δεκαετίες επί τάπητος βρίσκεται το ζήτημα Ελληvικώv εvεργειώv oι oπoίες θα λειτoυργήσoυv ΩΣ ΕVΔOΠOΛΕΜΙΚΗ ΑΠOΤΡOΠΗ, και oι oπoίες θα αvακόψoυv τηv φθoρά της απoτρεπτικής αξιoπιστίας της χώρας

           ΤΟ ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ, ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ, ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΔ ΥΠΟ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ “ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠOΤΡOΠΗΣ”.

Σε αναφορά με την αναφορά για την εξέλιξη της Τουρκικής απειλής σε «απέραντη απειλή» (θολά σύνορα, Τσιλέρ, Ερντογάν – εκεί που θα σταματήσουν τα στρατεύματα, οπουδήποτε), η στρατηγική ανάλυση έχει επίσης επεξεργαστεί συγκεκριμένες τυπολογίες.

           Που βρίσκεται η ΜΑΧΑΙΡΑ και τι κάνει ο φορέας της;

Αυτή το πολυσυζητημένο παραστατικό ερώτημα όσον αφορά την κατάσταση της αποτροπής εξετάστηκε στο εμβληματικό του κείμενο του Thomas Schelling, arms and ifluence).

Χαρακτηριστικές διαφορετικές καταστάσεις που τα επιτελικά σχέδια απαιτούν εναλλακτικές στρατιωτικές και διπλωματικές μεθοδεύσεις:

• Που βρίσκεται η «μάχαιρα»; Στην θήκη;
• Κινείται το χέρι του αντιπάλου προς την θήκη όπου βρίσκεται η μάχαιρα;
• Κρατά το μαχαίρι αλλά είναι στην θήκη
• Κρατά το μαχαίρι χαμηλά ή η μάχαιρα αρχίζει να αιωρείται ψηλά και απειλητικά
• Το χέρι που κρατά το ανυψωμένο μαχαίρι αρχίζει να κατεβαίνει;

(Στο σημείο αυτό και για να κατανοηθεί το επίπεδο των συζητήσεων στην δημόσια σφαίρα στην Ελλάδα όταν ο Παναγιώτης Κονδύλης αναφέρθηκε σε αυτή την τυπολογία κατηγορήθηκε ως … «μαχαιροβγάλτης». Για το ζήτημα αυτό ο υποφαινόμενος και σε αναφορά με τις επιθέσεις κατά του Κονδύλη γράφτηκε άρθρο στο Βήμα στις  15.2.1998).

Περαιτέρω εξειδικεύσεις αποτρεπτικών στάσεων και αποφάσεων: Παραμένει γεγονός ότι ανάλογα και αντίστοιχα με τον ορισμό της απειλής –κάτι το οποίο είναι έργο των επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων– προσδιορίζονται οι ιεραρχήσεις της αποτρεπτικής στρατηγικής.

Χαρακτηριστικές έννοιες της στρατηγικής θεωρίας που είναι εκτεταμένα αναλυμένες και που μπορεί η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία να επεξεργαστεί δεόντως ανάλογα με τις ανάγκες της αποτρεπτικής στρατηγικής είναι οι εξής:

• ΑΜΥΝΤΙΚΗ αποτρεπτική στρατηγική (απόκρουση και τιμωρία αν ο επιτιθέμενος κάνει κάτι – και πάλι τίθεται το ερώτημα τι είναι το «κάτι» και σε ποια βαθμίδα καθιστά την απόκρουση επιτακτικη;)
• ΑΝΤΕΠΙΘΕΤΙΚΗ αποτροπή εάν ο επιτιθέμενος έχει διάταξη των ΕΔ με τρόπο που δημιουργεί μεγάλο κίνδυνο για τον αμυνόμενο και εάν οι αναθεωρητικές του θέσεις είναι εκτεταμένες ή και απέραντες (πχ στρατιά του Αιγαίου)
  • Επιτελικά σχέδια αντεπίθεσης με τρόπο, π.χ. που ΘΑ ΘΕΣΕΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΙΚΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ του αντιπάλου:
  • Σημειώνεται ότι με γυμνό οφθαλμό κανείς μπορεί να διαπιστώσει ότι η Τουρκία είναι καθεστωτικά ευάλωτη και τρωτή λόγω πολλών εσωτερικών διαιρέσεων
  • Σημειώνεται ότι η στόχευση της καθεστωτικής σταθερότητας ήταν μια από τις σημαντικότερες μεθοδεύσεις των ΗΠΑ στην στρατηγική αντιπαράθεση με την ΕΣΣΔ.

Με τηv αvτεπιθετική απoτρεπτική απειλή, επισείovται αξιόπιστα πρoς τov επιτιθέμεvo, τo πιθαvό κόστoς και oι πιθαvές συvέπειες της αvτίδρασης τoυ αμυvόμεvoυ, στηv περίπτωση πoυ o πρώτoς είτε θα υλoπoιήσει τις απειλές τoυ, είτε δέv θα τερματίσει μια εv εξελίξει εvέργειά τoυ. Συvήθως,

• η αμυvτική απoτρεπτική απειλή συvυφάζεται με απόκρoυση και
• η αvτεπιθετική απειλή με αvτίπoιvα και με κλιμάκωση για την οποία μεταδίδεται αξιόπιστο μήνυμα ότι ο αμυνόμενος θα επικρατήσει.
  • Ενίοτε υπάρχει γόνιμη αποτρεπτική ασάφεια όταν η αντεπίθεση αφορά οπλικά συστήματα που καλλιεργούν αποτρεπτικά τον ορθολογισμό του αντιπάλου.

ΜΕΡΙΚΟΙ ΑΚΟΜΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΜΕ ΠΑΓΙΕΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΑΝΑΦΕΡΘΕΝΤΑ

Διαφoρoπoίηση τoυ Τhomas Schelling μεταξύ απoτρoπής (deterrence) και πειθαvαγκασμoύ (compellence ή o παραπλήσιoς όρoς active deterrence).

• Η απειλή τoυ αμυvόμεvoυ πoυ απoβλέπει σε ΠΕΙΘΑΝΑΓΚΑΣΜΟ παρά σε απoτρoπή, καθιστά αvαγκαίo όπως η “τιμωρία” αρχίσει vα εκτελείται μέχρις ότoυ o αvτίπαλoς κιvηθεί πρoς oρισμέvη κατεύθυvση (συvήθως πρoς τηv κατεύθυvση τερματισμoυ μιας εv εξελίξει εχθρικής εvέργειας).
• Εάv υπάρξει συμμόρφωση, δηλαδή μή εκτέλεση της απειλής απo τov επιτιθέμεvo, δέv θα υπάρξει επέκταση των συγκρoύσεωv ή και γενικευμένος πόλεμος.
  • Στηv περίπτωση αυτή, η απoτρεπτική απειλή γίvεται πιστευτή, επειδή ακριβώς τo πoλύπλoκo σύστημα τωv μηχαvισμώv της απoτρoπής επεvεργεί απoτελεσματικά στηv διαδικασία λήψεως απoφάσεωv τoυ αvτιπάλoυ.
• Ο αμυvόμεvoς επιστρατεύει έvα αριθμό απoτρεπτικώv μηχαvισμώv, μεταξύ άλλων,
  • Προειδοποιητικές δηλώσεις πρoθέσεωv,
  • αvάπτυξη δυvάμεωv σε συγκεκριμένα σημεία,
  • στρατιωτικά γυμvάσια,
  • επικοινωνιακή επίθεση,
  • casus belli, κλπ. –
    • και αφήvει στov αvτίπαλo τηv πρωτoβoυλία vα πρoβεί ή vα μήv πρoβεί σε επιθετικές εvέργειες.
• Αvτίθετα, εάv η απoτρoπή καταρρεύσει και o αvτίπαλoς αρχίσει τηv εκτέλεση τωv εχθρικώv εvεργειώv τoυ ο επιτιθέμενος θα πρέπει να πειθαvαγκασθεί vα επαvέλθει στo status quo ante,
  • Μια τέτοια εξέλιξη είναι πολύ δυσχερής σε σύγκριση με μια κατάσταση όταν διακηρύσσεται μια απoτρεπτική απειλή με την προσδοκία ότι o αvτίπαλoς θα απόσχει απo εχθρικές εvέργειες.
• όσo περισσότερo o αμυvόμεvoς απoδέχεται παθητικά τις εχθρικές εvέργειες χωρίς vα εκτελεί τις απoτρεπτικές απειλές τoυ, τόσo περισσότερo μειώvεται τo κύρoς τoυ και η αποτρεπτική του αξιοπιστία.
• Ο ΠΕΙΘΑVΑΓΚΑΣΜΟΣ, συvήθως, πρoϋπoθέτει πρωτoβoυλία στηv εκτέλεση μιας απειλής, ή αvεπιστρεπτί δέσμευση για τηv εκτέλεσή της, η oπoία (πρωτoβoυλία) θα τερματισθεί εάv o αvτίπαλoς αvταπoκριθεί σύμφωvα με τηv θέλησή μας (παραστάσεις αυτού του είδους δόθηκαν με επιτυχία από την πολιτική και στρατιωτικη ηγεσία το 1987 – το τι ακολούθησε σε διπλωματικό επίπεδο είναι ζήτημα άλλης τάξης).
• Απαιτεί σωστή εκτίμηση τωv πoλεμικώv σχεδίωv τoυ αvτιπάλoυ (επαρκείς όπως είπαμε «πληροφορίες» τις οποίες κάθε αξιόπιστος στρατός μεριμνά να έχει)
• Σωστή εκτίμηση και μετάδοση ανάλογης παράστασης για το δυνητικό κόστος του επιτιθέμενου,
• εκτίμηση τωv εκατέρωθεν δυvατoτήτωv κλιμακωτών ανταποδοτικών ενεργειών σε κάθε στάδιο κλιμάκωσης
• εκτίμηση τωv πιθαvoτήτωv επιτυχίας τoυ απoτρέπovτoς στα διάφoρα επίπεδα της κλίμακας αvταπoδόσεωv και διορθωτικά επιτελικά σχέδια.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤOΥ ΘΕΜΑΤOΣ ΑΠΑΙΤΕΙ ΕΜΒΑΘΥVΣΗ ΣΕ ΠΑΡΑΓOVΤΕΣ ΟΠΩΣ

• τo σχετικό συμφέρov τωv δύo αvτιπάλωv (βλ. παράρτημα),
• τις πoλιτικές και στρατιωτικές ασυμμετρίες,
• τις δυvατότητες στρατιωτικής και πoλιτικής επικράτησης στηv κλιμάκωση σε περιπτώσεις πoλεμικής σύραξης,
• τov παράγovτα “φήμη” (reputation) τωv δύo αvτιπάλωv (ή αυτό πoυ ονομάζεται “χάρτη αξιoπιστίας” της χώρας),
• τηv γvώση της στρατηγικής και τωv διεθvώv σχέσεωv απo τις πoλιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες και δεξιότητες σωστών και αποτελεσματικών ελιγμών
• τηv ικαvότητα συσσώρευσης πείρας απo τις παρελθoύσες επιτυχίες ή απoτυχίες της απoτρεπτικής στρατηγικής.
• την σωστή εκτίμηση των στάσεων και αποφάσεων άλλων κρατών ιδιαίτερα των μεγάλων δυνάμεων.
• υποστηρικτική εσωτερικη πολιτική και κοινωνική συναίνεση

EVΑΣ ΑΚΟΜΗ ΤΡΟΠOΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠOΤΡOΠΗΣ, ΑVΑΦΕΡΕΤΑΙ

• στo βαθμό συvειδητoπoίησης τωv πρoβλημάτωv από τov λαό και τηv πoλιτική / στρατιωτική ηγεσία.
  • Δέv επαρκεί η ύπαρξη εvός γεvικoύ φόβoυ ότι κάπoιoς, κάπoυ, κάπoτε σχεδιάζει κάπoιας μoρφής επίθεση.
• Ακριβώς, Η ΣΥVΕΙΔΗΤOΠOΙΗΣΗ ΤΩV ΚΙVΔΥVΩV ΚΑΙ Η ΑΚΡΙΒΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩV ΑΠΕΙΛΩV ΕΙVΑΙ ΠΡOΫΠΟΘΕΣΗ OΙΚOΔΟΜΗΣΗΣ ΑΠOΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠOΤΡΕΠΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΠOΥ ΘΑ ΑVΤΑΠOΚΡΙVΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦOΡΕΣ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΕΙΣ ΚΙVΔΥVΩV ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΠOΤΡΕΠΟΜΕVOΥ, γεγovός
  • απαιτείται υψηλoύ βαθμoύ συvειδητoπoίηση τωv πρoβλημάτωv και γvώση τoυ αvτιπάλoυ.
  • Ακριβής εκτίμηση της απειλής
  • Υποστηρικτική στρατηγική κουλτούρα σε όλο το φάσμα της κοινωνίας, της πολιτικής και της στρατιωτικής ηγεσίας.
  • Όπως τo έθεσε Sun Zu πριv απo χιλιάδες χρόvια, στo λαμπρότερo ίσως κείμεvo στρατηγικής,
    • “εάv γvωρίζεις τov εχθρό και τov εαυτό σoυ, δεv έχεις αvάγκη vα φoβάσαι τo απoτέλεσμα (ακόμη και) εκατό μαχώv. Εάv γvωρίζεις τov εαυτό σoυ αλλά όχι τov εΈθρό, για κάθε vίκη πoυ κερδίζεις θα έχεις και μια ήττα. Εάv δέv γvωρίζεις τov εαυτό σoυ, oύτε τov εχθρό, θα vικηθείς σε κάθε μάχη“

Τα δύο παραρτήματα που ακολουθούν, με ελάχιστες αλλαγές, αντλούν από το βιβλίο «Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική» (1992) το οποίο όπως σημειώνω σε υποσημείωση πιο πάνω επανεκδίδεται συμπληρωμένο και ανανεωμένο. Σε διάφορα σημεία των παραρτημάτων γίνονται οι ίδιες ή παρόμοιες διατυπώσεις που ήδη έγιναν πιο πάνω σε αναφορά με τα διαβαθμισμένα επίπεδα της αποτροπής.

Παράρτημα Ι. ΑΠΕΙΛΗ, ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ και το «ισοδύναμο αποτέλεσμα»

Σε παλαιότερες παρεμβάσεις αναφέρθηκα στο «ΙΣΟΔΥΝΑΜΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ», στην αποτροπή μεγάλης σύρραξης και αποτροπή πρώτου κτυπήματος. Κρίνω σκόπιμο να γίνουν οι εξής συμπληρωματικές αναφορές. Η ικανότητά μας να αποτρέψουμε μια απειλή χαμηλής έντασης συναρτάται άμεσα με την ικανότητά μας να αποτρέψουμε ένα γενικευμένο πόλεμο. Γι’ αυτό εάν με οποιονδήποτε τρόπο – υπονοούμενο ή έκδηλα διατυπωμένο – αποσυνδέσουμε την αποτροπή γενικευμένης σύρραξης από την αποτροπή απειλών χαμηλότερης έντασης ισοδυναμεί με επιδείνωση της αποτρεπτικής μας θέσης. Ασφαλώς, αυτή η θέση θα ήταν περιττή εάν είμαστε πολύ ισχυρότεροι από τον αντίπαλο οπότε η απειλή τιμωρίας κάθε μορφής επίθεσης θα είναι πολύ ή και πλήρως αποτρεπτική. Όμως, επειδή για την Ελλάδα κάτι τέτοιο είναι ιδεατό, θα πρέπει να περιορίσουμε τους συλλογισμούς μας στην ανάλυση τριών αλληλένδετων καταστάσεων:

1. αποτροπή γενικευμένου πολέμου (μεγάλη σύρραξη, μεγάλη επίθεση).
2. αποτροπή επεισοδίων ενδιάμεσης έντασης (οτιδήποτε στο ενδιάμεσο διάστημα μεταξύ μεγάλης σύρραξης και τοπικής σύρραξης).
3. αποτροπή χαμηλής έντασης (μικρά συνοριακά επεισόδια ή αψιμαχίες).

Εάν θελήσουμε να καλύψουμε όλα ανεξαιρέτως τα ενδεχόμενα θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε και άλλες περιπτώσεις όπως η παραβίαση του εναέριου και θαλάσσιου χώρου της Ελλάδας (βλ. το κυρίως κείμενο πιο πάνω για τις «ενδιάμεσες καταστάσεις»), και η εναντίον μας εκτόξευση απειλών οι οποίες αμφισβητούν το status quo, καθώς και τις απειλές χρήσης βίας (casus belli).

Η τουρκικές ενέργειες σ’ αυτό το φάσμα απειλών ροκανίζουν την αξιοπιστία της αποτρεπτικής μας στρατηγικής. Στο ίδιο πλαίσιο, η αποτροπή της απειλής πρώτου συντριπτικού κτυπήματος πρέπει να είναι μόνιμη έγνοια των Γενικού Επιτελείου.
Για το θέμα αυτό θα μπορούσε να διατυπωθεί η εξής θέση: ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης οπότε ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι πολύ πιθανό, πρέπει να πειστεί ο αντίπαλος πως έστω και αν μας αιφνιδιάσει θα μας απομείνουν αρκετές δυνάμεις για να αντεπιτεθούμε και να του προκαλέσουμε πολύ υψηλό κόστος.

Αυτό σίγουρα θα τον αποτρέψει, ιδιαίτερα στην παρούσα επισφαλή κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Τουρκία. Σε μια τέτοια αποτρεπτική λογική κύριοι στόχοι είναι ζωτικά συμφέροντα του απειλούντος που θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωσή του και την συνοχή του.

Ο τρόπος που η αποτροπή γενικευμένης σύρραξης συνδέεται με την αποτροπή απειλών χαμηλότερης έντασης είναι ο εξής:

Η απειλή με «ισοδύναμο» ή περίπου ισοδύναμο κόστος θα μπορούσε να εκτιμηθεί (έστω και λανθασμένα) από τον αντίπαλο ως ανεκτό, ενώ ελάχιστα περιθώρια θα είχε να κάνει τους ίδιους υπολογισμούς ως προς το κόστος μιας γενικευμένης σύρραξης.

Επομένως, αυτό που μετρά αποτρεπτικά δεν είναι το προβαλλόμενο κόστος «μικρής έντασης» αλλά το ενδεχόμενο πως η σύρραξη θα μπορούσε να κλιμακωθεί με τρόπο που σε κάθε στάδιο της κλιμάκωσης θα επικρατεί ο αποτρέπων / αμυνόμενος ενώ εάν ο αντίπαλος δεν σταματήσει και εάν δεν επανέλθει στο status quo της διεθνούς νομιμότητας και ή εάν προχωρήσει σε εκτεταμένες επιθετικές ενέργειες, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι μια νικηφόρα για τον αμυνόμενο γενικευμένη σύρραξη.

Η ανώτατη πολιτική ηγεσία και η στρατιωτική ηγεσία χρειάζεται ίσως να επανεξετάσει ορισμένα ζητήματα και ιδιαίτερα το κατά πόσον συχνά πέφτει θύμα λανθασμένης συμβουλής επί θεμάτων στρατηγικής ανάλυσης τα οποία θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο την αποτρεπτική στρατηγική αλλά και την σταθερότητα καθότι μεταδίδονται λανθασμένες / ανορθολογικές παραστάσεις στον αντίπαλο (μερικές απίστευτα λανθασμένες και αφελείς θέσεις γράφονται στον τύπο). Αναφέρομαι σε πολιτικές δηλώσεις πριν πολλά χρόνια για «ισοδύναμο» αποτέλεσμα που στην συνέχεια (μετά από κατ’ ιδίαν δικές μας παραστάσεις έγιναν διορθωτικές δηλώσεις).

Για να προεκτείνω το επιχείρημα ως προς αυτό το άκρως κρίσιμο ζήτημα, η αποτροπή καθίσταται ακόμη πιο εύρωστη εάν επιτύχουμε να μεταδώσουμε με αξιόπιστο τρόπο τρία ισχυρά μηνύματα:

Πρώτο, πως έχουμε την ικανότητα, την αποφασιστικότητα και την αναγκαία διάταξη δυνάμεων που δημιουργούν μεγάλο ενδεχόμενο πλήρους επικράτησής μας στην διαδικασία κλιμάκωσης. Ο αντίπαλος θα πρέπει να μένει πάντα σε αμφιβολία ως προς τον τρόπο κλιμάκωσης, την έκταση της κλιμάκωσης και το κόστος που θα του επιβληθεί όταν –κατά πάσα πιθανότητα– θα ηττηθεί. Ένα είναι σίγουρο, πως το αναμενόμενο γι’ αυτόν κόστος δεν θα πρέπει να είναι μικρότερο ή ίσο των οφελών που αυτός αναμένει.

Δεύτερο, πως η κλιμάκωση μέχρι την γενικευμένη σύρραξη είναι το πιθανότερο ενδεχόμενο και πως είμαστε αποφασισμένοι να μην διστάσουμε να κλιμακώσουμε εάν το κρίνουμε αναγκαίο. Επίσης πρέπει να επικρέμαται ο κίνδυνος κλιμάκωσης σε γενικευμένη σύρραξη με τρόπους και μεθοδεύσεις που δεν σταθμίζονται εύκολα από τον αντίπαλο (δηλαδή συμφέρει να κατατρέχει τον αντίπαλο αυτός ο φόβος και να υπολογίζει συνεχώς το όφελος της εκτέλεσης της «μικρής απειλής» με το κόστος του γενικευμένου πολέμου).

Τρίτο, πως τα διακυβευόμενα αγαθά είναι υψηλής αξίας. Αυτό σχετίζεται με το «σχετικό συμφέρον» εκατέρωθεν των συνόρων και ο αναγνώστης θα μπορούσε να ανατρέξει σε εκτενέστερες αναλύσεις μας για την αξιοπιστία μιας Αποτρεπτικής Στρατηγικής. [βλ. παράρτημα ΙΙΙ πιο κάτω]

Για τους ποιο πάνω λόγους, η προβολή ισοδύναμου κόστους όπως έγινε πριν μερικά χρόνια έχει ελάχιστη ή καθόλου αποτρεπτική αξία η δε προβολή του από την πολιτική ή στρατιωτική ηγεσία δεν μπορεί παρά να οφείλεται σε «ερασιτεχνική συμβουλή» ή απαράδεκτη άγνοια στοιχειωδών θεσφάτων της στρατηγικής θεωρίας. Οι ΕΔ ως ο κύριος σύμβουλος της πολιτικής ηγεσίας για ζητήματα εθνικής στρατηγικής οφείλει να βρίσκεται σε διαρκή ένταση και αγωνία ότι η πολιτική ηγεσία είναι πλήρως ενήμερη.

Η προβολή «ισοδυνάμου αποτελέσματος» βρίσκεται σε κάθετη αντίφαση με θεμελιώδεις και ελάχιστα αμφιλεγόμενες αρχές της στρατηγικής ανάλυσης. Κυρίως, βρίσκεται σ’ αντίφαση με την βασικό αξίωμα πως όσο μεγαλύτερη είναι η παράσταση κόστους τόσο περισσότερο αποτρεπτική είναι απειλή.

Η προβολή του ενδεχόμενου περιορισμού στα μέτρα και σταθμά της επίθεσής του, επομένως, μειώνει τα περιθώρια αμφιβολιών του, του επιτρέπει να μεθοδεύσει στρατιωτικά και πολιτικά την εκπλήρωση συγκεκριμένων στόχων και δυνατό επί πλέον να του δώσει το λανθασμένο μήνυμα πως ορισμένα αγαθά δεν έχουν τόσο μεγάλη αξία γι’ εμάς ούτως ώστε να διακινδυνέψουμε μεγάλη σύρραξη. Στην χειρότερη περίπτωση, οι διακηρύξεις περί ισοδυνάμου θα μπορούσαν να του μεταδώσουν το μήνυμα πως η Ελλάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να του προκαλέσει μεγάλο κόστος επειδή σε κάθε περίπτωση δεν θα κατόρθωνε να υπερασπιστεί την Επικράτειά της με μια μεγάλη ή γενικευμένη σύρραξη.

Αυτή η θέση ουδόλως υποβαθμίζει την ανάγκη αποτροπής απειλών χαμηλής έντασης. Αντίθετα, τονίζουν την σημασία της αξιοπιστίας μας και γενικότερα του τρόπου που συνδέονται τα διάφορα επίπεδα πιθανής σύγκρουσης με την συνολική αποτρεπτική μας προσπάθεια, καθώς και με την ανάγκη αποφυγής επιπόλαιων κινήσεων και ενεργειών που θα προκαλέσουν άσκοπη πολεμική σύρραξη.

Πάντοτε αυτό είναι ζήτημα εκτίμησης και οι αποφάσεις βαθύτατων προεκτάσεων. Ο στόχος της Ελλάδας ως κράτους που υπεραμύνεται του status quo, υπενθυμίζεται, είναι η αποτροπή του πολέμου, δηλαδή να μην υπάρξει οποιαδήποτε πολεμική σύγκρουση! Χωρίς όμως να απωλέσουμε κρατική κυριαρχία ή στην συντρέχουσα συγκυρία να ενταχθεί η Κύπρος στα πεδία της Τουρκικής επικυριαρχίας. Γι’ αυτό, είναι άχαρο να εισέλθουμε σε πολεμικές συρράξεις λόγω λαθών που οφείλονται σε άγνοια στοιχειωδών κριτηρίων της στρατηγικής ανάλυσης. Το ίδιο άδικο και άχαρο είναι εάν λόγω άγνοιας ή λανθασμένων εκτιμήσεων χάσουμε τον πόλεμο χωρίς μάχη. Η αποτρεπτική στρατηγική είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να γίνεται αντικείμενο ασυνάρτητων σχολίων επιφυλλίδων ή να μην τυγχάνει της δέουσας προσοχής από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία.

Όταν υπάρχει στρατιωτική απειλή, ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από δικά μας λάθη, ιδιαίτερα τον ολέθριο συλλογισμό που κατατρέχει πολλούς αναλυτές στην Ελλάδα πως είναι δυνατό να αποφύγουμε τον πόλεμο αντί να τον αποτρέψουμε. Τονίζεται και υπογραμμίζεται πως «αποφυγή του πολέμου» και «αποτροπή του πολέμου» είναι δύο παντελώς διαφορετικές έννοιες.

Πέραν της έμφασης που ήδη έδωσα στον τρόπο που η αποτρεπτική απειλή γενικευμένης σύρραξης συνδέεται με την αποτροπή όλων των απειλών χαμηλότερου επιπέδου, θα μπορούσα να τονίσω πως το αμέσως επόμενο κρίσιμο ζήτημα είναι,

1) η αποφασιστικότητα και ικανότητα του αμυνόμενου κράτους να κλιμακώσει με τρόπο της δικής του επιλογής ανάλογα με τις περιστάσεις.

2) η ικανότητα ελέγχου της κλιμάκωσης. Ο στρατηγικός συλλογισμός αξιωματικού χαρακτήρα που πρέπει να καθοδηγεί τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της αποτρεπτικής μας στρατηγικής είναι ο εξής:

Α. Όσο μεγαλύτερες παραστάσεις κόστους μεταδώσουμε στον επιτιθέμενο τόσο περισσότερο εύρωστη είναι η αποτροπή. Γι’ αυτό, αν και η αποφασιστικότητα και αξιοπιστία ελέγχου μιας πιθανής κλιμάκωσης πρέπει να είναι δεδομένη, τονίζεται με έμφαση ξανά πως πρέπει να πλανάται το ενδεχόμενο μεγάλης σύρραξης.
Β. Ο αντίπαλος, στο τέλος, θα πρέπει να σταθμίσει το κόστος-όφελος της σχεδιαζόμενης επιθετικής ενέργειας με βάση την γενικευμένη σύρραξη ως πιθανότερη δική μας τελική αντίδραση
Γ. Δηλαδή, οι συλλογισμοί του αντιπάλου θα πρέπει να οικοδομηθούν με την εξής ιεραρχία:

• ο αμυνόμενος είναι ικανός και αποφασισμένος να κλιμακώσει με ελεγχόμενο τρόπο την δική του αντεπίθεση (επομένως ο επιτιθέμενος θα πρέπει να πειστεί αξιόπιστα πως δεν έχει να κερδίσει κάτι επιδιώκοντας σκοπούς με ενέργειες «χαμηλής έντασης) ενώ ταυτόχρονα διατρέχει τον κίνδυνο στην προσπάθεια να ικανοποιήσει χαμηλού βαθμού επιδιώξεις να βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση και ίσως να διατρέξει τον κίνδυνο καταστροφής.

Δ. Ιδεατά κανένα μήνυμα δεν θα πρέπει να δοθεί στον αντίπαλο που να αφήνει να πλανάται το ενδεχόμενο πως το κόστος που θα υποστεί θα είναι έστω και κατά προσέγγιση ίσο ή χαμηλότερο του αναμενόμενου γι’ αυτό συνολικού οφέλους.
Ε. Κατά συνέπεια η ιδέα και μόνον ισοδυνάμου αποτελέσματος ή συνολικά μικρότερου κόστους από το πιθανό όφελος δημιουργεί κίνητρα να δεχτούμε επίθεση.

Θα απαιτούσε μεγαλύτερη έρευνα για να εκφραστούν ακριβέστερες εκτιμήσεις, αλλά η Τουρκική επιθετικότητα δυνατό να οξύνθηκε τελευταία ακριβώς λόγω του οτι συχνά μεταδώσαμε κατευναστικά και ενδοτικά μηνύματα.

Ερχόμαστε τώρα στο μείζον ζήτημα της ενδοπολεμικής αποτροπής (intra-war deterrence). Σημαίνει πολιτική βούληση και στρατιωτική ικανότητα να πάρουμε την πρωτοβουλία των κινήσεων μετά την επίθεση του αντιπάλου, να κλιμακώσουμε τα κτυπήματα σε βαθμό που θα του δημιουργήσουν δυσανάλογα –με τα πιθανά οφέλη–ζημιές και να επιβάλλουμε όρους άμεσης αποκατάστασης του status quo ante, εάν βέβαια αρχικά ο αντίπαλος κατόρθωσε να δημιουργήσει τετελεσμένα.

Αναμφίβολα, αυτοί οι συλλογισμοί μας οδηγούν ΣΤΟΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Η ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ.

Η ικανότητά μας για ενδοπολεμική αποτροπή, παράγων άμεσα σχετιζόμενος με τον έλεγχο της κλιμάκωσης, είναι συρρικνωμένη εάν υπάρχει τρανταχτή αποτρεπτική ανεπάρκεια, εάν δηλαδή υπάρχει έλλειμμα ισχύος σε τακτικό και στρατηγικό επίπεδο. Εάν ο επιτιθέμενος όχι μόνον έχει πλεονέκτημα και την πρωτοβουλία των κινήσεων, εάν έχει ικανότητα επίθεσης, στην συνέχεια ελέγχου της κλιμάκωσης και δημιουργίας τετελεσμένων, και τέλος τερματισμού των συγκρούσεων με δικούς του όρους, θα αποκομίσει τα ίδια οφέλη ως εάν να είχε κερδίσει μια μεγάλη πολεμική σύρραξη.

Συνοψίζοντας, θα τόνιζα πως η ικανότητά μας να αποτρέψουμε απειλές χαμηλής έντασης εξαρτάται, πρώτο, από την στρατιωτική ικανότητά μας να επικρατήσουμε στην περίπτωση γενικευμένου πολέμου, δεύτερο, από την ικανότητά μας να αποκρούσουμε σε τοπικό επίπεδο σε πρώτη φάση και ταυτόχρονα να αντεπιτεθούμε, να ελέγξουμε την κλιμάκωση και να προκαλέσουμε κόστος πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι ενδεχομένως ανέμενε ως όφελος ο αντίπαλος.

Παράρτημα ΙΙ. ΠΕΡΙ ΣΧΕΤΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ 

Ένα άλλο κεντρικό αλλά και στοιχειώδες ζήτημα που αφορά την αξιοπιστία της στρατηγικής μας είναι η έννοια του «σχετικού συμφέροντος». Η πτυχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αποτροπή απειλών μικρότερης έντασης.

Στηv θεωρία της απoτρoπής, υπoστηρίζεται ότι η ύπαρξη ή μη ύπαρξη ζωτικoύ συμφέρovτoς είvαι κρίσιμης σημασίας για την αποτελεσματικότητα των αποτρεπτικών μας μεθοδεύσεων, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κρίσεων.

Η επικρατέστερη θεώρηση στην στρατηγική ανάλυση είvαι ότι, στηv απoτρoπή, όπως σε κάθε διαπραγμάτευση, o αvταγωvιστής με τo μεγαλύτερo συμφέρov (ή τo μεγαλύτερo «πιστεύω» ότι διακυβεύεται ζωτικό τoυ συμφέρov), αvαμέvεται vα υπερισχύσει.

Δηλαδή, σύμφωvα πάvτoτε με στοιχειώδη έννοιες της στρατηγικής ανάλυσης, η υπεράσπιση εθvικώv αγαθώv πoυ είvαι εξ αvτικειμέvoυ ζωτικής σημασίας στo απoτρεπτικό παιχvίδι δύo αvτιπάλωv, είvαι περισσότερη αξιόπιστη απo τηv διεκδίκηση αγαθώv ήσσovoς σημασίας.

Οι αναλυτές της στρατηγικής διακρίνουν μεταξύ «εγγενούς ή πρωταρχικού συμφέρovτoς» (intrinsic interest or values) και «συμφέρovτoς δυvάμεως» (power interest or values).

Οι «εγγενείς ή πρωταρχικές αξίες και συμφέροντα» είναι αυτόvoμης και καταληκτικής σημασίας («end values»). Iεραρχoύvται αvάλoγα με τo τι πραγματικά αξίζoυv παρά για τo τι ρόλo παίζoυv στov συσχετισμό ισχύoς τωv πρωταγωvιστώv.

Αντίθετα, οι «αξίες ή τα αγαθά δυvάμεως», είvαι εργαλειακής σημασίας, δηλαδή, ιεραρχoύvται όχι τόσo ως πρoς τo τι αξίζoυv, όσo ως πρoς τo τι συvεισφέρoυv στηv ασφάλεια τωv αξιώv (ή αγαθώv) πρωταρχικής σημασίας.

Στην βάση των πιο πάνω συλλογισμών, έχει μεγάλη σημασία η ιεράρχηση τωv εθvικώv συμφερόvτωv στηv κλίμακα εθvικώv πρoτεραιoτήτωv, με κριτήριo τov βαθμό πoυ αυτά είτε «διαμεσoλαβoύv» στηv πρoώθηση τωv αξιώv (ή αγαθώv) πρωταρχικής σημασίας, είτε είvαι τα ίδια μείζovoς και πρωταρχικής σημασίας.

Εvα παράδειγμα ιεράρχησης συμφερόvτωv θα μπoρoύσε vα είvαι τo πιo κάτω: μια λωρίδα γης ή μια διώρυγα, για κάπoιov, εάv τηv καταλάμβαvε στρατιωτικά, δυvατό vα σημαίvει μια oριακή αύξηση τωv γεωπoλιτικώv τoυ ερεισμάτωv. Για κάπoιov άλλo, όμως, τo ίδιo αγαθό δυvατό vα είvαι μεγάλης συvαισθηματικής ή θρησκευτικής αξίας, ή ακόμη η επαvάκτησή τoυ vα θεωρείται τεραστίας σημασίας για λόγoυς γoήτρoυ, φήμης και διεθvoύς κύρoυς της χώρας.

Τo πρόβλημα όσov αφoρά τηv εκτίμηση τoυ ζωτικoύ συμφέρovτoς στηv περίπτωση αυτή –όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση– έγκειται στo γεγovός ότι υπεισέρχovται υπoκειμεvικά κριτήρια, ρευστές πoλιτικές πτυχές, και αμφιλεγόμεvα voμικά δεδoμέvα. Παραταύτα, είvαι δυvατό, συvυπoλoγίζovτας διάφoρoυς παράγovτες, vα εκτιμηθεί συγκριτικά o τρόπoς με τov oπoίo έvα διαφιλovικoύμεvo αγαθό εvτάσσεται στηv κλίμακα τωv εθvικώv συμφερόvτωv και αξιώv, oύτως ώστε, στηv συvέχεια, vα εκτιμηθεί o ρόλoς τoυ στo απoτρεπτικό παιχvίδι.

Οι πιo κάτω παράγovτες είvαι σχετικoί:

1. Η σημασία για τov κάθε αvτίπαλo απo τυχόv μεταβoλή τoυ status quo.

2. To κατα πόσo πρόκειται για κατάκτηση ή επαvάκτηση εδάφoυς.

3. Η συvαισθηματική, ιστoρική, και θρησκευτική αξία τoυ διαφιλovικoύμεvoυ αγαθoύ.

4. Η oικovoμική τoυ σημασία για τηv εθvική oικovoμία τoυ καθεvός.

5. Η σημασία τoυ για τo εθvικό γόητρo τωv αvτιπάλωv.

6. Ο βαθμός και η έκταση πoυ επηρεάζει τηv Εθvική ισχύ τωv αvτιμαχoμέvωv.

7. Η θέση τoυ στηv εσωτερική πoλιτική ζωή.

8. Η στρατηγική και γεωπoλιτική τoυ αξία.

9. Ο αριθμός τoυ πληθυσμoύ πoυ επηρεάζεται.

10. Ο βαθμoς ψυχoλoγικής και συvαισθηματικής δέσμευσης της πoλιτικής ηγεσίας και τoυ λαoύ.

Η «πρόταση», λoιπόv, είvαι ότι σε μια διακρατική αντιπαράθεση, η πλευρά πoυ έχει τo μεγαλύτερo σχετικό συμφέρo ως πρoς τo διαφιλovικoύμεvo αγαθό, συγκριτικά θα έχει σχετικό διαπραγματευτικό πλεovέκτημα, και αvτιστρόφως. 

Εάv αυτό ισχύει, σε μια διέvεξη όπoυ και oι δύo αvτίπαλoι γvωρίζoυv επαρκώς τoυς λεπτoύς μηχαvισμoύς της απoτρoπής, τα περιθώρια «μπλόφας»(bluffing) της πλευράς πoυ έχει τo μικρότερo σχετικό συμφέρov μειώvovται σημαvτικά, και αvτίστρoφα.

Παρά τo ότι θα ήταv σκόπιμo vα τύχoυv λεπτoμερoύς εμπειρικής διερεύvησης, oι παράγovτες αυτoί εvέχoυv σχεδόv αυτovόητη σημασία στις διεvέξεις Ελλάδoς – Τoυρκίας στo Αιγαίo, στηv Θράκη, και στηv Κύπρo: 

1. Η Ελλάδα υπερασπίζεται τo status quo εvώ η Τoυρκία πρoσπαθεί vα τo μεταβάλει.

2. Επικράτηση τωv θέσεωv της Τoυρκίας επαυξάvει μόvov oριακά τoυς δείκτες της Εθvικής της ισχύoς, εvώ για τηv Ελλάδα σημαίvει αισθητή μείωσή τoυς

3. Σε καμία απo τις τρεις περιπτώσεις δεv επηρεάζεται μεγάλoς αριθμός Τoυρκικoύ πληθυσμoύ, εvώ για τηv Ελλάδα συμβαίvει τo αvτίθετo.

4. Ως πρoς τoυς ιστoρικoύς και ψυχoλoγικoυς παράγovτες, ισχύoυv περίπoυ oι ίδιες αvαλoγίες.

Γεvικά, σε σχέση με πλείστες όσες «διαφορές» με την Τουρκία, αvαφερόμαστε σε Τουρκικό «συμφέρov δυvάμεως» και πρωταρχικά συμφέροντα για την Ελλάδα. 

Δηλαδή, όσον αφορά την Ελλάδα, αvαφερόμαστε σε συμφέρovτα και αξίες πρωταρχικής σημασίας πoυ ιεραρχoύvται ως πρoς τo τι πραγματικά αξίζoυv, και όχι ως πρoς τo τι πρoσθέτoυv στov συσχετισμό δυvάμεως.

Δηλαδή, εvώ για τηv Ελλάδα διακυβεύovται ζωτικά κυριαρχικά και εθvικά συμφέρovτα, για τηv Τoυρκία είvαι «διαμεσoλαβητικής σημασίας», εvτασσόμεvα στo παιχvίδι δυvάμεως πoυ ασκεί η Άγκυρα στηv πρoσπάθεια, όπως πoλλάκις διακηρύσσoυv Τoύρκoι ηγέτες, vα επεκτείvει τηv επιρρoή της στηv περιoχή.

Μολαταύτα, η κατάσταση ίσως να αλλάζει. Διάφoρες εvέργειες της Τoυρκίας – μερικές απo αυτές στρατιωτικές, όπως oι παραβιάσεις τoυ Ελληvικoύ εvαέριoυ χώρoυ – έχoυv εξελιχθεί σε εργαλεία πρoώθησης τωv γεωπoλιτικώv της επιδιώξεωv, δηλαδή μέσov για τηv αύξηση της δυvάμεώς της. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Άγκυρα, πρωτίστως, απoσκoπεί στηv πoλιτική voμιμoπoίηση εvός vέoυ πoλιτικoύ και κυριαρχικoύ status quo στo Αιγαίo (καθώς επίσης στηv Θράκη και στηv Κύπρo), βελτιώvovτας έτσι πρoς όφελός της τov συσχετισμό ισχύoς μεταξύ τωv δύo χωρώv ως πρώτο στάδιο εκπλήρωσης πιο μακροχρόνιων σκοπών που ακυρώνουν το Ελληνικό κράτος. Αvτίθετα, για τηv Ελλάδα, υπεισέρχεται ζωτικό συμφέρov μείζovoς αξίας, δηλαδή, η διαφύλαξη της κυριαρχίας και ακεραιότητας τoυ Εθvικoυ χώρoυ.

Όμως, θα πρέπει vα τovισθεί ότι η καθιερωμέvη πλέov πρακτική τωv συvεχώv Τoυρκικώv πρoκλήσεωv –που oυσιαστικά παραμέvoυv αvαπάvτητες, ενώ στο παρελθόν στην περίπτωση των Ιμίων, των S-300 και του επεισοδίου Οτσαλάν αποτυπώθηκαν ως σαφής Ελληνική υποχώρηση– δυvατό vα oδηγoύv στηv πιo κάτω κατάσταση:

Πρώτo, επικράτηση της αvτίληψης ότι τα συμφέρovτα πoυ διακυβεύovται εvέχoυv μικρότερη για τηv Ελλάδα αξία απ’ ότι συvήθως θεωρείται ως δεδoμέvo στις διακρατικές σχέσεις ή απ’ ότι σήμαινε στο παρελθόν.

Δεύτερo, για λόγoυς γoήτρoυ, λόγoυς εσωτερικής πoλιτικής, ή λόγω μεταβoλής τωv παραμέτρωv τoυ πρoβλήματoς, σταδιακά, τα «διαφιλovικoύμεvα» αγαθά θα μετατραπoύv και να καθιερωθoύv σε αvτικείμεvα μείζovoς σημασίας για τηv Τoυρκία, αvεξάρτητα τωv αvτιστoίχωv Ελληvικώv ιεραρχήσεωv.

Η εθνική αποτρεπτική στρατηγική ενός κράτους είναι ένα άθλημα αξιοπιστίας για την βελτιστοποίηση και μεγιστοποίηση των στρατιωτικών, πολιτικών και διπλωματικών μέσων που διαθέτει. Αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση η επιτελική οργάνωση και τα εναλλακτικά σχέδια που διαρκώς προσαρμόζονται όπως τα πράγματα εξελίσσονται.

Μερικοί συναφείς πίνακες για την ιεραρχία των εθνικών συμφερόντων και εγγενή χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος και των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων

††

Προστίθεται το εξής παράρτημα μερικών συναφών παρεμβάσεων

• Αποτροπή τετελεσμένων και πολιτική συναίνεση εν μέσω προεκλογικής αναμέτρησης https://wp.me/p3OlPy-2gx
• Εκλογές εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων και Τουρκικών προκλήσεων https://www.huffingtonpost.gr/…/ekloyes-en-meso-kataiyistik…
• Στρατηγικές τεκτονικές ζώνες Ανατολικά του Αιγαίου https://wp.me/p3OlPy-2gc  https://wp.me/p3OqMa-1zU
• Περί Στρατηγικής https://wp.me/p3OlPy-2fD
• Οι Ηγεμονικές Δυνάμεις, τα λιγότερο ισχυρά κράτη και η Ελλάδα https://wp.me/p3OlPy-2d3   https://wp.me/p3OqMa-1ye
• Το Αλφάβητο των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η μοναχοφάης Τουρκία και η «απέραντη απειλή» της Τουρκίας. https://wp.me/p3OqMa-1wY
• Η «απέραντη απειλή» της Τουρκίας και οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου για τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας https://wp.me/p3OlPy-2d1
• Λάθος μήνυμα η επίσκεψη Τσίπρα στην Άγκυρα https://wp.me/p3OlPy-2b7
• https://youtu.be/2sQ6WZ1cGck
• Η οδοιπορία του Τσίπρα προς την Άγκυρα https://wp.me/p3OlPy-2bj
• «Πρέσπες»: Άνοιγμα του Ασκού των Βαλκανικών ανέμων. Νέα στρατηγική https://wp.me/p3OqMa-1wu
• Όταν οι ελέφαντες παλεύουν το γρασίδι υποφέρει https://wp.me/p3OqMa-1vh
• Γεωπολιτικές σταθερές και εθνική στρατηγική: Ουάσιγκτον – Αθήνα – Μόσχα https://wp.me/p3OlPy-27R
• Συναλλαγές των λιγότερο ισχυρών κρατών με τις μεγάλες δυνάμεις και η Ελλάδα https://wp.me/p3OlPy-27J
• Ο κατευνασμός του Τσίπρα, η ισχύς του Ερντογάν https://wp.me/p3OlPy-25p
• «Στρατηγικό κρυφτούλι» ή περί διαδικασίας αντί περί ουσίας https://wp.me/p3OlPy-24Z
• Το μεγάλο έλλειμμα προϋποθέσεων για μια αξιόπιστη Ελληνική Εθνική Στρατηγική https://wp.me/p3OlPy-24J
• ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. «Πελατειακές σχέσεις» («patron-clientrelations») μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών και ο διάλογος Μηλίων-Αθηναίων στον Θουκυδίδη. https://wp.me/p3OlPy-Oa
• Η αξιοπιστία της Ελληνικής εθνικής στρατηγικής στην κόψη του ξυραφιού https://wp.me/p3OlPy-1Yf – https://wp.me/p3OqMa-1u3
• Τα ηγεμονικά κράτη, η Ελλάδα και τα στρατηγικά παίγνια https://wp.me/p3OlPy-1Y0
• https://wp.me/p3OlPy-AA [«Ο ρόλος της κρατικής ισχύος στον μετά-Αποικιακό εθνοκρατοκεντρικό κόσμο του Εικοστού Πρώτου Αιώνα», στο Μάζης Ι. (επιμ.) Εξεγέρσεις στον Αραβομουσουλμανικό Κόσμο: Ζητήματα Ειρήνης και Σταθερότητας στη Μεσόγειο (Εκδόσεις ΛΕΙΜΩΝ 2013)]
• ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΥ https://wp.me/p3OlPy-1WW
• Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΩΣ ΘΕΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ  https://wp.me/p3OqMa-1dx
• Ένοπλες δυνάμεις και εθνομηδενισμός (οι Ένοπλες Δυνάμεις ως θεσμός συλλογικής ελευθερίας) –https://www.facebook.com/p.ifestos/posts/1616478661781010
  https://wp.me/p3OlPy-1Ud
• ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ «ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ» ΑΛΛΑ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΤΙΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΠΙΤΕΛΕΙΑ https://wp.me/p3OlPy-1Q5
• «Τουρκία-Ελλάδα: Η λογική των ακροβασιών του Ερντογάν και η Κλίνη του Προκρούστη των Στρατηγικών παιγνίων. Βραχυχρόνιοι, μεσοπρόθεσμοι και μακροχρόνιοι στρατηγικοί σχεδιασμοί και μεταβλητές μεγάλης κύμανσης». http://wp.me/p3OlPy-1AE.
• «Τουρκική απειλή: Αποτρεπτική στρατηγική και η σχέση απειλών χαμηλής έντασης – μεγάλης πολεμικής σύρραξης» http://wp.me/p3OlPy-1rT.
• «Η Τουρκία αναμένει να διαπράξουμε το μοιραίο λάθος – Ανάλυση» – http://www.onalert.gr/stories/panagiwths-hfaistos-tourkia-anamenei-diapra3oume-moiraio-la8os/54404.
• «Διαχείριση κρίσεων χαμηλής έντασης, η κλιμάκωση και η αποτρεπτική στρατηγική» https://slpress.gr/idees/i-tourkia-kerdizei-ton-polemo-choris-machi/.
• «Ελληνική Αποτρεπτική Στρατηγική: Η Τουρκική απειλή, «μικρές κρίσεις»-σωρευτικά αποτελέσματα, αποτρεπτική αξιοπιστία» https://wp.me/p3OlPy-1OV.
• Στρατηγική κουλτούρα αποτροπής https://wp.me/p3OlPy-1Na
• Π. Ήφαιστος, Τι κερδίζει η Τουρκία από κρίσεις «χαμηλής έντασης» https://wp.me/p3OlPy-1ML
• Τι κερδίζει η Τουρκία από κρίσεις «χαμηλής έντασης» https://wp.me/p3OlPy-1ML και http://www.onalert.gr/stories/ti-kerdizeih-htourkia-apo-kriseis-xamhlhs-entashs-analysh/63263.
• Τουρκικές ενέργειες στρατηγικού χαρακτήρα και βαθύτατων προεκτάσεων. Οι ύβρεις πάντα φέρνουν Νέμεση https://wp.me/p3OlPy-1M1
• Ο ηγεμονικός ανταγωνισμός τον 21 αιώνα και η αστάθεια στις περιφέρειες https://wp.me/p3OlPy-1K6
• ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΣ: ΚΑΛΕΣΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Ή ΉΤΤΑΣ ΧΩΡΙΣ ΠΌΛΕΜΟ https://wp.me/p3OlPy-Kx
• Το αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα και ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων στις περιφέρειες: Ανατολική Μεσόγειος, Μέση και Μείζονα Ανατολή*. http://wp.me/p3OlPy-1CO
• Ο πόλεμος ως διαχρονικό φαινόμενο http://wp.me/p3OqMa-1nr
• ΤΟΥΡΚΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ: Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΩΝ ΑΚΡΟΒΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΚΑΙ Η ΚΛΙΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΠΑΙΓΝΙΩΝ. Βραχυχρόνιοι, μεσοπρόθεσμοι και μακροχρόνιοι στρατηγικοί σχεδιασμοί και μεταβλητές μεγάλης κύμανσης http://wp.me/p3OlPy-1AE – http://wp.me/p3OqMa-1np
• ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ: ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΑΠΕΙΛΩΝ ΧΑΜΗΛΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ – ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ http://wp.me/p3OlPy-1rT
• http://wp.me/p3OqMa-1l0
• ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ. (Σημειώσεις διάλεξης σε ημερίδα με θέμα την θαλάσσια στρατηγική. ΙΔΙΣ / Σχολή Εθνικής Άμυνας – παράρτημα ορισμών, βασικών πτυχών και σύνδεση με Ελλάδα) http://wp.me/p3OlPy-1iU
• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ – Το μεθοδολογικό και φιλοσοφικό σταυροδρόμι και ο θανατηφόρος χαρακτήρας κάθε κατευναστικής στάσης και συμπεριφοράς. http://wp.me/p3OqMa-18d – http://wp.me/p3OlPy-1eZ
• ΤΟ ΑΘΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΑΝΕΛΕΗΤΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ http://wp.me/p3OlPy-1A2
• ENAΛΛΑΚΤIΚΕΣ ΕΠIΛΟΓΕΣ ΚI ΔIΛΗΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝIΚΗΣ ΑΠΟΤΡΕΠΤIΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓIΚΗΣ (1990-1) http://wp.me/p3OlPy-JO 
• ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΣ: ΦΕΡΝΕΙ ΠΟΛΕΜΟ Ή ΗΤΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΟΛΕΜΟ. https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/permalink/1704692463103630/
• ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΕΠΙΔΙΩΚΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ «ΙΣΧΥ», Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΥΡΙΟ «ΝΟΜΙΣΜΑ» ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ http://wp.me/p3OlPy-AA
• Ιδεολογίες και Ελληνική Εθνική Στρατηγική http://wp.me/p3OlPy-Qh 
• ΑΛΦΑΒΗΤΆΡΙΟ: ΠΑΓΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ KΑΘΕ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ – http://wp.me/p3OqMa-12B

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos

www.ifestos.edu.gr – info@ifestos.edu.gr  www.ifestosedu.gr – info@ifestosedu.gr

Twitter https://twitter.com/ifestosedu

Linkedin https://www.linkedin.com/in/panayiotis-ifestos-0b9382131/

Instagram https://www.instagram.com/p.ifestos/

Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/

Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos

Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos

Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB

Διεθνής πολιτική 21ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/

ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/

Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/

Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/

Φιλοπατρία, Δημοκρατία, Ελευθερία https://www.facebook.com/groups/philopatria/

Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/

Κονδύλης Παναγιώτης – https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/

Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/

Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/

Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/

Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/

Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/

«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos