Προοίμιο του Ήλια Ι. Κουσκουβέλη: Η ελεγεία ή η θεωρία της πυρηνικής αποτροπής, από το βιβλίο του Αποτροπή και Πυρηνική Στρατηγική, εκδόσεις Ποιότητα.
Στην αρχή ήταν η «βόμβα». Μετά ο πυρηνικός διηπειρωτικός πύραυλος. Και τα δύο ήταν το αποτέλεσμα της αναζήτησης του υπέρτατου όπλου και της αποτροπής του θανάσιμου αντιπάλου, δημιουργήθηκαν όμως εν μέρει με την ελπίδα για ειρήνη. Τελικά, προκάλεσαν τον φόβο μελλοντικών πολέμων που μπορούν να αφανίσουν την ανθρωπότητα.
Η κατοχή πυρηνικών όπλων εκφράζει την υπέρτατη επιθετικότητα. Δεν συνεπάγεται όμως και επίθεση, καθώς μπροστά στην καταστροφικότητα της πιθανής χρήσης τους όλοι διστάζουν. Έτσι, λόγω της καταστροφικότητάς τους η προοπτική της νίκης εναντίον ενός αντιπάλου που κατέχει και αυτός πυρηνικά καθίσταται αβέβαιη, απίθανη, ουσιαστικά αδύνατη. Το κόστος ενός πολέμου με πυρηνικά προοιωνίζεται τεράστιο και δεν είναι αποδεκτό.
Τα πυρηνικά αποτρέπουν τον πόλεμο στρέφοντας την ίδια τη θέληση για πόλεμο εναντίον αυτών που τον επιδιώκουν. Ταυτόχρονα τα πυρηνικά διαιωνίζονται από την ελπίδα αποφυγής του πολέμου, χωρίς όμως και να δημιουργούν την αίσθηση της βαρβαρότητας για την παγκόσμια ασφάλεια.
Παρά το ότι ο άνθρωπος δεν θα ήταν εξοπλισμένος, εάν ήθελε ειρήνη με κάθε κόστος, πολλοί χαρακτηρίζουν τα πυρηνικά άχρηστα και επικίνδυνα. Επικίνδυνα πράγματι είναι. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι είναι και άχρηστα. Διότι αυτός καθαυτόν ο κίνδυνος που εκφράζουν εμπεριέχει τη χρησιμότητά τους: απαγορεύουν τον πόλεμο με τον πόλεμο.
Τα πυρηνικά αποτρέπουν τη σύγκρουση και επιβάλλουν την αναγκαστική συμβίωση ή συνύπαρξη, χωρίς την υποχώρηση του ενός ή του άλλου από τις θέσεις του. Ας πάρουμε το ενδεχόμενο δύο αντιπάλων με κάθετα αντίθετες και αμοιβαία αποκλειόμενες απόψεις. Μεταξύ τους μόνο τρεις λύσεις υπάρχουν: Είτε ο ένας εξοντώνει τον άλλον, είτε οι απόψεις τους συντίθεται, είτε και οι δύο διατηρούν στο ακέραιο τις απόψεις τους αποτρέποντας ο ένας τον άλλον. Η αποτροπή είναι η συνεννόηση μεταξύ αυτών που δεν συνεννοούνται.
Γι αυτό και η αποτροπή δεν αποτελεί πειθώ· ο αντίπαλος δεν πείθεται με επιχειρήματα ή με τη λογική σε μία πράξη ή παράληψη, αλλά ωθείται ή αναγκάζεται σε συγκεκριμένη συμπεριφορά από φόβο. Στα πλαίσια της αποτροπής η απειλή ανταπαντάται ή εξισορροπείται μόνο με μία άλλη απειλή. Και τούτο πολύ απλά, επειδή εκείνος που επιθυμεί τον πόλεμο δεν επιθυμεί απαραίτητα και τη νίκη με οποιοδήποτε κόστος.
Όταν ένα κράτος πυρηνικό βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα άλλο πυρηνικό, το μόνο συμπέρασμα στο οποίο μπορούν να καταλήξουν είναι ότι η εποχή των σταυροφοριών πλησιάζει στο τέλος της. Εν τούτοις τα πυρηνικά υπάρχουν και διασπείρονται, επειδή όλα τα κράτη δεν είναι πυρηνικές δυνάμεις και επειδή μεταξύ των πυρηνικών και μη δυνάμεων συνεχίζουν να υπάρχουν πολλοί «σταυροφόροι». Οι «σταυροφόροι», οι κατά τον Μάρτιν Γουάιτ «επαναστατικοί», είναι εκείνοι που προκαλούν πολέμου και τα πυρηνικά όπλα έχουν ζήτηση, επειδή μόνο αυτά θεωρούνται ικανά να τους σταματήσουν αποτρέποντάς τους. Οι μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν τον αριθμό και την τεχνολογική αποτελεσματικότητα των πυρηνικών φοβούμενες να μην βρεθεούν απροετοίμαστες ή να υστερούν μπροστά σε μία αντίπαλη μεγάλη και πυρηνική δύναμη. Οι μικρές δυνάμεις φοβούμενες τις μεγαλύτερες από αυτές αναζητούν τη «βόμβα», η οποία με την τεράστια καταστροφικότητά της αποτρέπει (σε διαφορετικούς βαθμούς βέβαια) τους πιθανούς αντιπάλους.
Τα πυρηνικά αποκαλύπτουν μία απεριόριστη ισχύ και ταυτόχρονα την περιορίζουν εξαιτίας του γεγονότος ότι την αποκαλύπτουν. Και όχι μόνο. Αυτός που αποτρέπει δηλοποιεί τις προθέσεις αυτές όσο το δυνατόν πιο έντονα και πιο ξεκάθαρα. Όσο πιο έντονη είναι η δηλοποίηση, τόσο πιο αποτελεσματική, τόσο πιο αξιόπιστη, τόσο πιο σταθερή είναι η αποτροπή. Και τούτο, διότι, όπως κατά το προοίμιο του καταστατικού Χάρτη της UNESCO ο πόλεμος γεννιέται στο μυαλό των ανθρώπων, έτσι και η αποτροπή εμφυτεύεται, μεγαλώνει και καλλιεργείται στο πνεύμα των αντιπάλων. Τα πυρηνικά είναι όπλα καθαρά ψυχολογικά, τα οποία εγκλωβίζουν τους αντιπάλους σε μία κατάσταση φόβου και συνεπώς αποτροπής.
Οι χώρες που διαθέτουν πυρηνικά δεν μπορούν να αποκρύψουν τη διάθεσή τους να τα χρησιμοποιήσουν. Όταν μία χώρα διαθέτει πυρηνικούς πυραύλους, δεν μπορεί να μιλά για ειρήνη, χωρίς να σκέφτεται τον πόλεμο, ούτε όμως και να επιθυμεί να ετοιμάζει τον πόλεμο, χωρίς να σκέφτεται την πιθανότητα της κλιμάτωσης του πολέμου σε πυρηνικό επίπεδο. Έτσι και οι δηλώσεις υπέρ της ειρήνης εκείνων οι οποίοι διαθέτουν πυρηνικά είναι τουλάχιστον αντιφατικές αν όχι και ύποπτες.
Η αποτροπή, χωρίς να εντάσσεται σε κατηγορίες καλού ή κακού, ηθικού ή ανήθικου, δεν παύει να είναι απάνθρωπη. Αυτός που αποτρέπει θέλει τον θάνατο του αντιπάλου, όπως και ο αντίπαλος τον θάνατο του πρώτου, και ακόμη αποδέχεται την πιθανότητα να αφανισθούν και οι δύο προκαλώντας την έκρηξη του συνόλου. Ωστόσο καθένας που αποτρέπει με πυρηνικά ουσιαστικά ελπίζει ‒όπως μαρτυρούν τα σχέδια διεξαγωγής πυρηνικού πολέμου που έχουν καταστρώσει οι στρατιωτικοί‒ να νικήσει και να αποφύγει την ήττα. Θέλει να προκαλέσει κόστος και όχι να υποστεί, διατρέχοντας βεβαίως πάντα έναν υπολογισμένο κίνδυνο μεγαλύτερο από τα αναμενόμενα κέρδη.
Η πυρηνική αποτροπή οδηγεί τέλος, κατά μία έννοια, στην απονομή δικαιοσύνης μεταξύ των κρατών, καθώς αποτελεί τη σύχρονη έκφραση στις διεθνείς σχέσεις της άποψης περί δικαιοσύνης που διατυπώνεται από τον Πλάτωνα στην Πολιτεία. Κατά τον Γλαύκωνα «Το μεν αδικείν αγαθόν, το δε αδικείσθαι κακόν», δηλαδή «Είναι καλό πράγμα να αδικεί κανείς, αλλά κακό να αδικείται». Οι κάτοχοι πυρηνικών όπλων δηλοποιούν ότι θα «αδικήσουν» τον αντίπαλό τους· καθένας τους όμως θεωρεί (μέγιστο) κακό να «αδικηθεί», να δεχθεί δηλαδή ένα πυρηνικό πλήγμα. Μεταξύ αντιπάλων που δεν κατέχουν αμφότεροι πυρηνικά όπλα, ο ένας που κατέχει πυρηνικά μπορεί να «αδικήσει» τον άλλον ο οποίος δεν κατέχει, και η καταστροφή του τελευταίου να αποτελεί «καλό» για αυτόν ο οποίος «αδίκησε» καταστρέφοντας τον αντίπαλό του.
Τούτο όμως δεν μπορεί να συμβεί μεταξύ αντιπάλων κατόχων πυρηνικών όπλών καθώς και οι δύο κινδυνεύουν ταυτόχρονα να «αδικήσουν» και να «αδικηθούν». Η ταυτόχρονη ύπαρξη των δύο ενδεχομένων οδηγεί στην αδυναμία να πληγεί ο αντίπαλος, χωρίς να υποστεί πλήγμα ο επιτιθέμενος, οδηγεί δηλαδή στην αυτοσυγκράτηση και στη συνύπαρξη. Κατά τον Γλαύκων: «Τοις μηη δυναμένοις το μεν (αδικείσθαι) εκφεύγειν το δε (αδικείν) αίρειν, δοκεί λυσιτελείν συνθέσθαι αλλήλοις μητʾ αδικείν μητʾ αδικείσθαι». Δηλαδή εκείνοι που κατάλαβαν «ότι δεν μπορούν να αποφεύγουν τις αδικίες των άλλων ούτε και οι ίδιοι να αδικούν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι συμφερότερο να συμφωνήσουν μεταξύ τους μήτε να αδικούν μήτε να αδικούνται». Αυτή είναι η ουσία της αποτροπής.
Βιβλία του †Ηλία Ι. Κουσκουβέλη που έχουν εκδοθεί με τις εκδόσεις Ποιότητα:
- Αποτροπή και πυρηνική στρατηγική. Θεωρία διεθνών σχέσεων στον Ψυχρό πόλεμο
- Εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις, Κουσκουβέλης Ι. Ηλίας
- Το στρατηγικό βάθος και η Τουρκία, Συλλογικό έργο, επιμ.: Η. Κουσκουβέλης, Σ. Λίτσας
