Η αέναη και σταδιακά κλιμακούμενη τουρκική επιθετικότητα σε Αιγαίο και Κύπρο, μέσω της εφαρμογής μιας στρατηγικής εξαναγκαστικής διπλωματίας, με την προσφιλή χρήση των τακτικών των παραβιάσεων του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου, των δεσμεύσεων ευμεγεθών θαλάσσιων περιοχών στο Αιγαίο και στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) και τη χρήση της διπλωματίας των πλωτών γεωτρυπάνων στη δεύτερη (Κυπριακή ΑΟΖ), με αντικειμενικό στόχο την άσκηση συγκυριαρχίας-συνδιαχείρισης στο Αιγαίο και στην Κύπρο, δεν μπορεί παρά να υποδηλώνει την αναθεωρητική πολιτική της Άγκυρας η οποία μετουσιώνεται στο συγκαιρινό στρατηγικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Υπό το πρίσμα της ανωτέρω προβληματικής, ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι διττός. Από τη μια πλευρά επιχειρείται μια ολιστική προσέγγιση μιας σειράς κεντρικών ερωτημάτων της θεωρίας των διεθνών σχέσεων και της στρατηγικής ανάλυσης που συνέχονται με τα αίτια-αιτιατά των διακρατικών απειλών και τη χρήση ένοπλης βίας στο διεθνές σύστημα. Μεταξύ αυτών εγγράφονται και τα εξής χαρακτηριστικά:
Ποια είναι τα αίτια της ισορροπίας και της σταθερότητας στις διακρατικές σχέσεις;
Ποιες είναι οι στρατηγικές των κρατών για την αυτοσυντήρηση και την επιβίωσή τους;
Ποιες είναι οι ικανές και αναγκαίες συνθήκες για την εφαρμογή των στρατηγικών επιβίωσης;
Από την άλλη πλευρά πραγματοποιείται, μέσα από μια συγκριτική περιπτωσιολογική ανάλυση των ελληνοτουρκικών κρίσεων της εικοσαετίας 1976-1996, ένας μεθοδικός πραγματολογικός έλεγχος των ανωτέρω διερωτήσεων. Καταγράφοντας τις δυναμικές που αναπτύσσονται κατά την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής των κρατών, τις διαφορετικές συνθήκες που δύναται να ενισχύσουν ή να υπονομεύσουν τη σταθερότητα και την ισορροπία στις διακρατικές τους σχέσεις, απολήγουμε στην κατάδειξη των προσδιοριστικών παραγόντων που λειτουργούν διαμορφωτικά ως προς την πρόταξη λυσιτελών πολιτικοστρατηγικών συμπεριφορών για τις κυβερνήσεις και τους λήπτες αποφάσεων με αντικειμενικό στόχο τη διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων.
Εισαγωγή……………………………………………………………………………………..13
Μέρος Ι Το θεωρητικό υπόβαθρο της μελέτης
Κεφάλαιο 1: Το θεωρητικό υπόβαθρο της μελέτης…………………………….21
1.1. Η ιστοριογραφία της θεωρητικής συζήτησης περί αποτροπής………. 21
1.2. Θεωρητική ανάλυση της αποτρεπτικής στρατηγικής…………………… 27
1.2.1. Εννοιολογικό πλαίσιο
Αποσαφήνιση των μεταβλητών έρευνας…………………………… 27
1.2.2. Θεωρία και στρατηγική αποτροπής………………………………….. 42
1.2.3. Τύποι και επίπεδα της αποτρεπτικής στρατηγικής………………. 52
1.2.4. Ορθολογικότητα και αποτροπή ……………………………………….. 60
1.2.4.1. Κριτική της υπόθεσης της ορθολογικότητας………….. 65
1.2.4.2. Το παράδοξο της ορθολογικότητας………………………. 71
1.2.5. Προϋποθέσεις για την ύπαρξη και τη λειτουργία
της αποτρεπτικής στρατηγικής………………………………………… 78
1.2.5.1. Πολιτική δέσμευση ……………………………………………. 79
1.2.5.2. Μετάδοση της πολιτικής δέσμευσης…………………….. 89
1.2.5.3. Ισοζύγιο ισχύος και αποτροπή……………………………… 93
Αποτροπή μέσω άρνησης ή τιμωρίας…………………………………. 95
Τεχνολογία και αποτροπή………………………………………………… 98
Αμυντικά και επιθετικά οπλικά συστήματα ……………………….. 100
Εναλλακτικές πολιτικοστρατηγικές συμπεριφορές των κρατών. 103
Το στρατιωτικό δόγμα…………………………………………………… 107
1.2.5.4. Αξιοπιστία αποτρεπτικής στρατηγικής ………………..109
Οι διανοητικοί περιορισμοί των ληπτών αποφάσεων …………. 111
Η αποτρεπτική φήμη …………………………………………………….. 114
1.2.6. Αξιοπιστία, σταθερότητα και αποτελεσματικότητα
της αποτρεπτικής στρατηγικής………………………………………. 119
1.2.6.1. Η σταθερότητα της αποτροπής…………………………… 120
1.2.6.2. Η αξιοπιστία της αποτροπής………………………………. 125
1.2.7. Αποτελέσματα της αποτρεπτικής στρατηγικής ………………… 126
1.2.8. Αξιολόγηση της αποτρεπτικής στρατηγικής…………………….. 130
1.2.9. Υποθέσεις εργασίας για την εμπειρική ανάλυση
της αποτρεπτικής στρατηγικής………………………………………. 131
Μέρος ΙΙ Οι ελληνοτουρκικές κρίσεις της εικοσαετίας 1976-1996
Κεφάλαιο 2: Η κρίση του 1976……………………………………………………… 137
2.1. Το γεωπολιτικό και ιστορικό πλαίσιο
των ελληνοτουρκικών κρίσεων ……………………………………………….137
2.2. Η ελληνοτουρκική κρίση του 1976 …………………………………………. 141
2.2.1. Η πολιτικοδιπλωματική διαχείριση του ζητήματος
από την Αθήνα……………………………………………………………..154
2.2.2. Η μετουσίωση της τουρκικής απειλής σε πράξη………………..158
2.2.3. Η διπλωματική ενέργεια της Αθήνας για την κινητοποίηση
του παράγοντα της διεθνούς αποτροπής………………………….. 168
2.2.4. Αξιολόγηση της ελληνικής στρατηγικής………………………….169
2.2.5. Αποτελέσματα της κρίσης……………………………………………..174
Κεφάλαιο 3: Η κρίση του Μαρτίου του 1987………………………………….. 183
3.1. Το πρελούδιο της κρίσης……………………………………………………….. 186
3.2. Η κλιμάκωση της έντασης……………………………………………………… 192
3.3. Η αποκλιμάκωση της κρίσης………………………………………………….. 208
3.3.1. Η αμοιβαία οπισθοχώρηση……………………………………………. 210
3.4. Αξιολόγηση της ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής ……………… 217
3.5. Ο βαθμός αξιοπιστίας της ελληνικής αποτρεπτικής απειλής……….. 222
Κεφάλαο 4: Η κρίση των Ιμίων του 1996……………………………………….. 227
4.1. Η διαμόρφωση και η εφαρμογή της ελληνικής
αποτρεπτικής στρατηγικής…………………………………………………….. 231
4.2. Η κινητοποίηση του παράγοντα της διεθνούς αποτροπής…………… 245
4.3. Η αποκλιμάκωση της κρίσης………………………………………………….. 253
4.4. Η κατάρρευση της ελληνικής ενεργητικής αποτροπής……………….. 256
4.5. Αξιολόγηση της ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής ……………… 265
Συμπεράσματα …………………………………………………………………………… 285
Βιβλιογραφία …………………………………………………………………………….. 293
Ευρετήριο………………………………………………………………………………….. 299
Ο Διονύσης Τσιριγώτης είναι Επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Από τον Απρίλιο του 2008 έως σήμερα είναι επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Είναι κάτοχος πτυχίου διεθνών και ευρωπαϊκών σπουδών του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, από το οποίο επίσης απέκτησε μεταπτυχιακό και διδακτορικό δίπλωμα στις διεθνείς σχέσεις και στρατηγικές σπουδές. Ήταν υπότροφος του προγράμματος: «Ηράκλειτος: Υποτροφίες έρευνας με προτεραιότητα στη βασική έρευνα» στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (2003-2006). Έχει δημοσιεύσει τα ακόλουθα άρθρα-δοκίμιο:
Δοκίμιο
«Παγκοσμιοποίηση και αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική: Κύριες τάσεις των εναλλακτικών ρευμάτων σκέψης της θεωρίας διεθνών σχέσεων», στο Σιούσουρας Πέτρος- Χαζάκης Κωνσταντίνος (επιστημονική επιμέλεια) Παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελλάδα, Αθήνα, Ποιότητα, 2009.
Άρθρα
1. «Διεθνής Θεωρία και Πολιτική Πράξη-Διπλωματία. Η περίπτωση της Υψηλής Στρατηγικής του Ε.Βενιζέλου, 1910-1920», Φιλελεύθερη Έμφαση, τεύχ. 38, Ιανουάριος/Φεβρουάριος/Μάρτιος 2009.
2. «Η Μεγάλη Ιδέα ως ανεξάρτητη μεταβλητή της Υψηλής Στρατηγικής του Ε.Βενιζέλου και της Στρατηγικής του Ι.Μεταξά», Γεωστρατηγική, τεύχ. 15, 16, Σεπτέμβριος 2008/Απρίλιος 2009.
3. «The impact of the excess of the culminating point of attack of the Greek military strategy on the outcome of the Greek campaign in Asia Minor (August 1921/August 1922)», Defensor Pacis, τόμ. 24, June 2009.
Μονογραφίες:
Η ελληνική στρατηγική στη Μικρά Ασία, 1919-1922. Σύγχρονη ελληνική ιστορία και εξωτερική πολιτική, Ποιότητα, Αθήνα, 2010.
Νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία. Διεθνείς σχέσεις και διπλωματία, Ποιότητα, Αθήνα, 2009.
